«Тилибизни сакъланыуунда юйюрлени жууаплылыкълары энчиди»

Окъуучуланы битеуроссей дерс олимпиадалары, къыралыбызда эрттеден да бардырыла, жаш тёлюню хунерин ачаргъа ахшы амал болгъанлай  келедиле. Ала бла бирге ана тилледен бла адабиятдан быллай сынауну (регион даражада)  къуралгъаны тилибизни айнырына бла сакъланырына къошумчулукъ этер деген ышаныулукъну береди.

Аллай олимпиадалагъа окъуучуларын хазырлагъан устазларыбыз хурметге тийишлидиле. Хар заманда да аланы атлары игилик бла сагъынылса, биз да къууанабыз.

Алгъаракъда уа ана тилледен бла адабиятдан сынауну Нальчикни школларыны арасында озгъан урумунда алчыларын бла призёрларын саугъалау озгъанды. Аллай, окъуучусу биринчи жер алгъан, устазланы санында онжетинчи номерли мектепде малкъар тилден бла географиядан дерсле берген Улбашланы Фарида да болгъанды. Бюгюннгю ушагъыбыз аны блады.

– Фарида Рамазановна, шахарда сабийлени ана тилге юйретген тынч болмагъанын барыбыз да ангылайбыз эмда жетишиминг бла алгъышлайбыз. Окъутхан сабийлеринг аллай даражагъа чыкъгъаны бла байламлы къаллайладыла сезимлеринг?

– Сау болугъуз, бу жол олимпиадагъа онунчу классны окъуучусу Жылкъыбайланы Жамиля бла къатышханбыз. Биринчи жерге тийишли  болгъаныны хайыры бла ол быйыл аны республика даражалы урумуна да хазырлана турады.

Былтыр, жарсыугъа, эки баллы жетмей, олимпиаданы регион кезиуюне баралмай къалгъанды. Бу жол а энди жетишимли болур деп ышаныулукъдабыз. Сора дагъыда аны эгешчиги Самира да къатышханды бу сынаугъа, ол а экинчи жерге тийишли болгъанды. Аны уа сынамлы устаз Эндрейланы Халимат Кемаловна хазырлагъанды.

Жамиляны бешинчи классдан бери окъутама, эндиге дери да аслам эришиуге къатышып келеди. КъМР-ни Парламентини 25-жыллыгъына жораланнган назму окъуудан конкурсда биринчи  орунну алгъан эди, Къулийланы Къайсынны чыргъармасын хазырлагъанды. Диплом, саугъа да алгъанды.

Ана тилледен бла адабиятладан олимпиадагъа республиканы Башчысы Казбек Коков эс бургъаны да бизни, устазланы, кёллендиреди. Билесиз, энди аны регион урумунда  биринчи жерге тийишли болгъанлагъа, аланы хазырлагъанлагъа да премияла бериледиле. Алай бла сабийле аны даражасы да бирси предметледен кем болмагъанын, сёз ючюн, тарыхны, математиканы окъугъаныча, ёз тилинги, адет-тёренги да билирге кереклисин ангыларыкъдыла, деп сунама. Аны себепли бу олимпиада малкъар тилни да башха дерсле бла бир сатыргъа салгъанына ыразыма, къууаннган да этеме.

– Бу жыл къыралны президентини оноуу бла «Устазны бла насийхатчыны жылы» деген белги бла ётерикди. Аны бла байламлы педагогланы, юйретиучюлени жамауатда даражалары ёзгерир, окъутууну качествосу да  игиленир деген муратынг а бармыды?

– Кертисин айтханда, ахшы жанына бурулур небиз да, деп сунама. Билим бериуде эрттеденме. Ишлеп башлагъан заманымдан эсе, шёндю къыралда окъутууну, устазны да даражаларына бегирек эс бурулгъанча, ала иги да кётюрюле баргъанча кёрюнеди. Ишинги бардырырча ахшы онгла да бериледиле.

Сёз ючюн, насийхатчыны окъуна айтайыкъ. Бюгюнлюкде жаш устаз школгъа келсе, анга ишни эбине тюшюнюрге аллай сынамлы адам бериледи. Ол аны дерсни къалай къураргъа, бардырыргъа, неге эс бурургъа дегенча затлагъа юйретеди. Ангыламагъанын да андан не заманда да сорургъа болады. Мен ишлеп башлагъанда уа быллай амал жокъ эди.

Сора устаз кеси да сабийлеге насийхатчы болады. Аланы къылыкълары бла байламлы да. Андан тышында уа, иги окъугъанны хунери андан ары да айныр, аны жолу ачылыр ючюн, аны тюрлю-тюрлю олимпиадалагъа, эришиулеге къатышыргъа хазырларгъа керекди.

– Окъуу жылны аллындан ана тилледен бла адабиятладан жангы дерсликле бла окъутасыз, биз билгенликден. Ангылатсанг эди, къалайды бюгюнлюкде ала бла ишигиз?

– Кертиди, жангы окъуу китапла берилгендиле биринчиден башлап тёртюнчю классха дери. Алагъа программала да бардыла.

Бешинчи-онбиринчи класслада алыкъа ол болгъан дерсликле бла ишлейбиз. Эндиги окъуу жылгъа жангылары боллукъдула деген ышаныулукъдабыз.

Жангы китапла бек игиледиле деп, акъылым алайды. Бирде ана тилден чыгъармала шахарда жашагъанлагъа къыйыныракъ кёрюннгенча эселе да, аны кемчиликге санамайма. Нек дегенде  элдеги сабийледен артха къалмазча да, ол тюздю, ахшы амалды. Шахарда, элдеми жашайбыз, башха тюйюлдю, биз кесибизни тилибизни билирге, аны ёсюп келген тёлюге юйретирге борчлубуз.

Устазлагъа, дерсге хурметни, аланы даражаларыны юсюнден айтхан заманда уа, бу затла барысы да  юйюрде ата-анала алагъа къаллай магъана бергенлерине кёредиле. Сабийлеге эм жууукъ адам – ол анады. Аны себепли ол аны айтханына бек тынгылайды. «Анам айта эсе, ол тюздю», – деп, сагъыш этеди.

Мен а алай айтыргъа сюеме – ёз тилибизни сакъланыуунда бюгюннгю юйюрлени жууаплылыкълары, уллу болгъаны бла бирге, энчидады. Билесиз, юйретиуде аны магъанасы уллуду. Аны себепли устазлагъа, бютюнда ана тилледен окъутханлагъа, ата-аналаны болушлукълары къыйматлыды, ала сабийлени андан ёнгелетмезге, адет-тёрелеге да  тюшюндюрюрге керекдиле.

Сора дагъыда сабийлеге ариу жасалгъан китапларыбыз, жомакъларыбыз азлыкъ этедиле. Андан тышында да, малкъар тилден ВПР-ла окъуна жарашдырылсала, бу да тилибизге юйретиуге амал боллукъ эди, деп сунама. Сёз ючюн, Чеченде аны алгъаракъдан да хайырланадыла эмда себеплиги иги болгъанын чертедиле.

– Ана тилден сора да, географиядан дерсле бересе. Бу жаны бла уа къалайдыла жетишимлеринг?

- Андан да сабийлеге тийишли билим берирге кюрешеме. Башха-башха эришиулеге, конкурслагъа барып, жетишимли да болабыз.

Экология-биология арада къуралгъан олимпиадагъа къатышханлай турабыз. Шахарны билим бериу департаменти бардыргъан «Терра Нова» конкурсда экинчи жерни алгъанбыз. Анда чехлени юслеринден билдириу этген эдик да, аланы миллет кийимлерин да кесибиз тигип, ашларына да юйренип, аладан биширген да этип, анга алай хазырланнганбыз. Къызчыкъла уа дагъыда аланы тиллеринде жырны да кёлден билип, анда айтхандыла.

Сабийлеге быллай затла зауукълу кёрюнедиле, аланы сейирлери да ачылады, хунерлери да айныйды. Олимпиадаладан эсе, аллай эришиу халда къуралгъан оюнланы бегирек жаратадыла.

Ушакъны Трамланы Зухура бардыргъанды.