Кертичилик

Далхат Казийни сюеди деп кимни эсинде бар эди. Бирге ишлегенликге, узакъдан саламлашып кетген болмаса, Казийни къатына жууукъ барып, хазна кёрмез эдинг.  Къыз да анга, башха болмай, бир жууукъ адамынача къарагъанды.

Далхат сюймеклигин ачыкъларгъа базынырыкъ да болмаз эди, сылтау чыгъып къалмаса. Иш а былай болгъанды. 1935 жылда Минги таугъа ёрлерге деп, жер-жерледен кёп жашла бла къызла келгендиле. Аланы арасында уа Чегемден да Малкъондуладан биреу болгъанды. Таугъа ёрлерикле аны этегинде хазырланып, 16 кюн тургъандыла. Ма ол заманда Малкъонду улу Казийни жаратып, къыз къайры барса,  ары барып, андан кёзюн айырмай, ауанача, ызындан айланнганды.

Казий а, бирде ачыуланып, жашха хыны этип сёлешгенди, алай ол, кюлюп: «Ариу къызчыкъ, мен сени жаратханма, анама келин этмей къоярыкъ тюйюлме»,-деп къойгъанды.

Элбрусну тёппесине да чыкъдыла, андан да тюшдюле къызла, жашла да, сора ишлерине къайтдыла. Жай кюнлени биринде, элни адамлары, къыстау болуп, бичен жыя тургъан кезиуде, почтачы киши Казийге письмо узатды. Къызла, анымы кёрдюле, олсагъат  тёгерегин алдыла. «Кимден келгенди? Ач теркирек. Ах кюнюм, сураты да барды. Тьфу машалла, не чырайлыды»,- дей, суратны бир бирге берип, алай къарайдыла.

Письмо чегемли жашдан эди. «Ёмюрюмде да унутурукъ тюйюлме сени. Юйюгюзге келечиле иерикме. Сакъла»,-деп жаза эди ол. Ташагъа кетип, письмону окъуй тургъан Казий Далхатны жууукълашханын эслемеди, кёргенлей а, элгеннген окъуна этди.

-Берчи, мен да бир къарайым,-деп тиледи Далхат.

-Ма, къара,-деп, Казий суратны арсарсыз анга узатды.

Сурат къолуна тюшгенлей, Далхат аны  хурттак-хурттак этип атды.

-Нек этдинг алай, - деп ачыуланды Казий.

-Не иши барды, къайдан эсе да бирден келип…Мен сени сюйгенли эки жылдан артыкъ болады. Ачалмай тургъанма санга жюрегимдегин, сен мени къарындашха санап тургъанынг себепли!

Алай айтып, бурулуп кетди Далхат. Казий а,не айтыргъа билмей, ауара болуп сюеле эди. Болсада жаш андан сора къызны ызындан тюшюп, аны кесине бурду. Не медет, къадар бермеди насып алагъа бирге жашау этерге. Тойдан сора тюгел эки жыл да жашагъынчы уруш башланды да, Далхатха повестка келди. Айырылдыла сюйгенле бир бирден, жюреклери тарала. Ма ол заманда такъды Казий биринчи ийнарларын:
        Жашланы аскерге аладыла,
        Отправка бла команда.
        Дуниям къарангы болду, Далхат,
        Сенден айырылгъан заманда.
         
        Машинагъа минип, тебирегенде,
        Кёзюме къарай кетгененг.
        Бек ахырында, эм арт сёзюнгде
        Анангы аманат этгененг.

Къагъанагъын къоюнуна къысып, эрин ашыра чыкъгъанда, ол артына айланып айтхан сёзлерин Казий ёлгюнчю унутмагъанды.
        Артына айланып алай тилегенди:
        «Анамы суугъа ийме»,-деп.
         Дагъыда менден алай тиледи:
         «Къара быстырла кийме»,-деп.

Киймеди ол къара. Эрини осуяты болгъаны ючюн да угъай, аны ёлгенине ийнанмай тургъаны ючюн. Урушдан «къара къагъыт» келгенде, ичинден кюйдю, бишди, алай аны кишиге кёргюзтмеди, къуугъун хапарны да Далхатны анасындан жашырды.
      Ах, сени жарлы ананга,
      Хапарынгы къалай айтайым.
      Байлау а болуп байланнгы эдим
       Ол окъ тийген жаранга.

Уруш къыйынлыгъы азды деп, къадар халкъыбызны сынагъан этгенча, кёчгюнчюлюк  азапны да чекдирди. Элбрусчуланы бир къауумун элте барып, Алма-Атада тюшюрдюле. Казий да аланы араларында болгъанды. Поездден тюшгенлей окъуна, къатларына бир акъсакъ оруслу киши келип, кёчгюнчюлени сайлап-сайлап, ГЭС-ге алып кетди. Элтдиле да, бир уллу школгъа жыйдыла. Эрттенликде уа быргъыла тартыллыкъ илипинни къазаргъа салдыла. Тогъуз таулу тиширыу болгъанды анда. Барысына да къазарыкъ жерлерин мардалап берген эдиле.

«Къызла, кёлсюзлюк этмегиз,-деди Казий мудах сюелген тиширыулагъа.- Келигиз, къадалайыкъ да, мардабызны толтурайыкъ. Къарайма да, иш бла хорламасакъ, башха зат бла онглаяллыкъ тюйюлбюз бизге жетген азапны».

Ингирликде бригадир тиширыуланы ишлерине къараргъа келгенде, сейир-тамашагъа къалады. «Ачдан къыйналгъан, ыспассызлыкъ инжилтген, азаплыкъ жунчутхан тиширыула быллай бир жерни къалай къазалгъан болурла? Къаллай бир жигерлилик, иш кёллюлюк барды бу адамлада»,-деди. Сора, къурулушну таматасына барып, къадалып, тиширыулагъа къошакъ паёкла берилирча этген эди.

Ма алай жашап турду Казий, хар ачыуун ишде тунчукъдура. Жашагъан дуниясында ол кёп ачыу, къууанч да кёргенди, алай эри Хаджиланы Далхатны уа унуталмагъанды. Сабийи болгъанына да къарамай, аны тилегенле да бар эдиле, алай ол кишини къатына къоймагъанды. «Ёлсем да, Далхат, къайдаса деп, аны излерикме»,-дей эди.

Жашагъан къадарында, суу алыргъамы, мал къыстаймы баргъанды, эрине назмула такъгъанды.
      Суу боюнуна мен баргъанма,
      Акъ сууда жашил чапыракъ.
      Кюнюм къурурукъ, кимле къуйдула
      Ариу санларынга топуракъ.

       Аны алай къалай айталдым,
       Ох, мени аузум къурусун.
        Жаратхан Аллахдан тилейме,
       Душманым менлей олтурсун.

  Къызы анасын мудах болуп кёрсе, олсагъат билгенди биягъы письмоланы окъуп чыкъгъанын. Баш иесини фронтдан келген къагъытларын Казий Къазахстаннга да элтгенди, андан да къайтаргъанды – бирчигин да ажашдырмагъанды. Аланы окъуса, кеси бла сёлешгенча болгъанды. Жангыз бир сурат ийген эди да, анга къарап, кёп ушакъ этгенди.
        Аманат этген къызчыгъынг,
        Танымагъанлай къалгъанды.
        Жарлы атангы уа жилямукълары
         Ах, бетинги жуууп барады.

Баш иеси ючюн къырал берген ахчаны Казий жаланда аны кесине жаратханды. Маулют этдиргенди, межгитге бергенди, жарлылагъа да юлешгенди.

Юйден чыгъып кетип, жолгъа къарап аз жилямагъанды Казий. Бир кесекден эс жыйып: «Аллахха шукур, сабийи къолумда къалгъанды. Жангыз эди да, энди уа кёп болгъандыла. Туудугъумдан туугъанланы да салгъанма тобугъума»,-деп, тобагъа къайтханды.