«Ашны тап къурай билиу-илмуду»

Бусагъатда диетала тутабыз деп, чексиз арыкъ болуп, ишден, окъуудан кетип, клиникалада багъылгъан адамла бардыла. Хау, биз субай болабыз деп кюрешгенибизде  саулугъубузну бузаргъа боллукъбуз деген акъыл эсибизге келмейди. Ашны къалай къураргъа керекди? Ааны юсюнден  диетолог Байсыланы Мурат бла ушакъ этгенбиз.

–Биринчиден, теркми огъесе тынчмы ашаргъа керекди?

-Ашыкъмай! Аш – саулукъну мурдоруду. Алай аны тап къурамасанг, ол уу болуп къалады. Ашны тынгылы, ашыкъмай чайнаргъа керекди.   Ол заманда мыйыгъа  белги   барады да, аш орун керекли  ферментлени чыгъарып башлайды. Аууз кеси  да  тюз аш орунча  ишлейди. С витаминни, глюкозаны,  углеводланы жутады. Алайды да, чайнамай ашагъанны хайыры  бек азды.

Къарачыгъыз, сабийлени асламысы ашны къалай жутадыла! Ол терсди. Акъылбалыкъ болмагъанлагъа аталары – аналары юйретирге керекдиле ашны  къалай ашаргъа кереклисин. Эртте ёмюрледе да ашыгъып ашагъан айыпха саналгъанды, ол заманда да биле эдиле адамла саулукъгъа къалай тап боллугъун.Балагъыз ауузланнган заманда къатында туругъуз,  ашыкъмай аша, деп къайтара – къайтара туругъуз.

–Тыш къыралладан келген затла саулукъгъа игимидиле?

– Лимонла, гранатла, хурма да  ашагъыз, алай рационугъузну   асламысы   жашагъан жеригизде  ёсген  затла  болургъа керекдиле. Картоф тыш къыралдан угъай, кесибизни республикада ёсген. Кесибизни  алмаларыбыз, быхыларыбыз, къой-тууар  этибиз хайырлыдыла  бизге.  Жайда  жай кёгетлерибиз, кюзде  жыйгъан тирлигибиз  бизге  кюч  берликдиле.

–Татлы затла уа?

–Бек аз. Аланы хатасындан адамны ауурлугъу мардадан озады да, ызы бла инфарктла, инсультла, гипертония боладыла.

–Ашны тюрсюню аны хайырлыгъы бла байламлымыды?

–Хау, жарыкъ  тюрсюнлю продуктланы –столгъа! Алада болгъан антиоксидантла ракдан эм замансыз  къарт  болуудан сакъларыкъдыла. Жашил чай ракдан  сакълайды, быхы кёзлеге игиди, дугъум  катаракта бла глаукоманы  алгъадан болдурмаугъа себепликди.

Дагъыда чертип айтырыгъым: ашда ферментле болургъа керекдиле. Бишген, къууурулгъан продуктлада ала болмайдыла. Аны себепли саулукълу   болургъа  сюйген адам  кюн сайын алма, кертме, укроп эм башха затла  ашаргъа керекди. Ферментле  айранда бла квасда  да   бардыла. Алай тойгъунчу ашамагъыз!  Бир кесекчик  ачлай  столдан  туругъуз.

Жарсыугъа, бизни республикада халкъны асламысы эрттен ашха эс бурмайдыла, школчула, студентле окъуна эрттенликде  ауузланмайдыла. Бек татыулу  ашны ингирде хазырлайдыла да, аны  тюз жукълардан  алгъа  ашайдыла. Сагъат  алтыдан  сора   аш  женгил  болургъа  керекди. Айран  ичигиз  неда  алма, кертме ашагъыз, жаулу  ашланы  уа   тюшде  ашаргъа  керекди.

Кёп юйюрледе  сабийлеге энчи  аш этилмейди. Ол терсди. Сиз  кесигиз какла  ашамай  эсегиз  да,  сабийигизге  уа керекдиле  ала. Ата –анала хычин, манты, шишлик, къууурулгъан эт сюе эселе  да, сабийлеге  уа   бир  ыйыкъгъа,   бек  аздан,  эки  кере  шорпа  керекди.

Ашны тап къурау- илмуду. Аны бизни ата-бабаларыбыз  бек иги  билгендиле. Жерлеринде ёсген   битимлени хайырланнгандыла, мардадан кёп ашамагъандыла. Къарагъыз озгъан ёмюрледен къалгъан суратлагъа - алада къаллай субай, ариу адамла кёребиз! Сёзсюз, ала ашларын къурай  биле  эдиле.