«Саулукъгъа заран келмезча ашны да мардасы бла ашай билирге керекди»

Бусагъатда аш оруну аурумагъан адам тапхан къыйынды. Нек болады ол алай? Бу тема бла байламлы биз Нальчик шахарны Ара поликлиникасында ишлеген гастроэнтеролог Жарашууланы Алим бла ушакъ этгенбиз.

- Алим, аш орун-чеги трактны органларыны ауруулары бла байламлы специалистлеге  барыргъа керек болгъанын ангылар ючюн, адам не затны сезерге керекди?

- Аш орунну-ашхынны тийресинде ауурлукъ, къыйнагъан, ачытхан зат эсленнген эсе, ол заманда врачха барыргъа керекди. Ол ашагъынчы, ашагъандан сора да, аны бла бирге уа не заманда ашагъанынга кёре да болмай, аурутургъа боллукъду. Изжога (сарыуунг кесиу) къыйнай эсе, азыракъ ашагъанлай окъуна, аш орунунг толуп къалгъанча кёрюне эсе, специалист бла кенгеширге керекди. Ышанла кёпдюле, профилактика да хар саусузгъа энчи халда болургъа тийишлиди.

Дагъыда бир затха эс бурурчады. Алгъын аш орун-чеги аурууну жаз башында бла кюз артында къыйыннга айланнганыны юсюнден айтыучу эселе, бусагъатда уа специалистле ол зат къыш кезиуде да терк-терк эслене тургъанын белгилейдиле. Ол а, баям, осал качестволу ашарыкъланы хайырланыу эмда къургъакъ, консерва ашарыкъла, чипсала, пакетикледе хазыр шорпала, шорпалы кубикле, дагъыда башха аллай затла бла адамла кёбюрек кюрешгенлери бла байламлыды. Ала уа, аш орунну бузгъандан сора да, ётню, ашхын тюбюндеги безни да аурутадыла. Сизни аш орун-чеги трактыгъызда бир тюрлю ауруу табылгъан эсе, аш ашауну бу низамын къаты тутаргъа керексиз: тууралып, ууакъ этилген азыкъны кюннге 5-6 кере ашаргъа, бир кереге 200-300 грамм. Аллай саусузлагъа аз да ач болургъа жарамайды.

- Арыкъ болур ючюн диета уа керти да къоркъуулумуду?

- Адамны чархында болгъан затланы (веществоланы) алышыныулары бузулгъан эселе, артыкъ ауурлугъ а (семизлик) кёп кезиуледе аны бла байламлыды, къаллай диета да анга болушаллыкъ тюйюлдю, жаланда хата келтирликди. Бек арыкъ болуу а аш орунну энишге тюшюрюрге (опущение желудка) боллукъду, ол заманда уа саусузла энишге ийилген кезиулеринде окъуна тапсызлыкъны сезерикдиле. Айхай да, семиз, ауур адамла арыкъ болургъа керекдиле, нек дегенде аланы ол семире барыулары бла бирге аш орунларында тюрлю-тюрлю ауруула чыгъаргъа боллукъдула, алай бу зат жаланда врачны кёз-къулакъ болууу бла бардырылыргъа тийишлиди.

Битеу алып айтханда уа, азыкъны тюз эмда тап ашай билиу-адамгъа тюрлю-тюрлю ауруула азыракъ тиерлерине, аладан  тынчыракъ къутулуруна себеплик этеди. Аш орун-чеги эм башха аурууланы комплекс терапиясыны къыйматлы компоненти - багъыу магъананы тутхан ашарыкъды. Артыкъ ашауну, оздуруп тазаланнган (рафинированный) продуктланы хайырланыуну, аз жюрюп, аз къымылдап, тапсыз жашау этиуню хатасындан адамланы арасында семизлик, атеросклероз, бал туз диабет эм башха ауруула иги да жайыла баргъанлары белгиленеди.

Аны себепли азыкъ ашауну юсюнден шёндюгю илмуда баш магъана ашарыкъланы хар тюрлюсюнден да аз-аздан ашаугъа бериледи. Адамны чархында затланы бла кючню алышыныуларыны юсюнден жангы кёз къарамны мурдорун да ол тутады. Алай болмаса уа, татыусуз, керекли затлары жетишмеген, алиментарный деп айтылгъан ауруула айныйдыла. Тюрлю-тюрлю аш-азыкъ затла (веществола) эмда кюч жаны бла адамны чархыны излеми ол тиширыу неда эр киши болгъанына, жыл санына, этген ишине (кёп неда аз кюч къоратханына) кёрелигин белгилерге керекди.

-Адам аш-азыкъдан ууланнган эсе, бек алгъа не этерге керекди?

- Ашарыкъдан токсикация башланнган эсе, бек биринчи, аш орунну жуууп тазаларгъа керекди. Аны юйде этерге боллукъду. Крандан келген суудан ичалгъанынг чакълы бир ичип, эки бармакъны тамакъгъа сугъуп, къусаргъа, бу процедураны аш-орундан таза суу келгинчи бардырыргъа керекди. Алай врачха да бармай жарарыкъ тюйюлдю. Аллай кезиуледе хайырланыучу дарманладан бек игисине энтеросгель саналады. Аны бла багъыуну курсу ууланыуну къыйынлыгъына неда женгиллигине кёре бардырылады.

- Телевизорланы экранларындан мезимге жетген жокъду деп тургъанларына уа специалистле къалай къарайдыла?

- Мезим-форте, кертиси бла, бек иги дарманды. Ол адамны ичинде ашарыкъны теркирек эритеди эмда къарында ауурлукъну бла тапсызлыкъны кетереди, саусузла аны тынч кётюредиле. Кёбюсюнде, аны башха дарманла бла бирге ичиредиле. Галстена да бек иги дарманды. Биз аны кесибизни поликлиникада хайырланып тургъанлы иги кесек болады, мен аны алайлыгъына толу ышандырама. Ол кеси да бауурну, аны къурамын тап ишлеп туруруна иги себеплик этеди.

Кёпле, кеслерини саулукълары не халда  болгъанын билмей, мардасыз ичип тургъан эссенциале алай хайырлы тюйюлдю. Бу дарман саусузлагъа аланы ётлери кетерилген заманда бауурлары тап ишлеп турур ючюн бериледи. Башха  кезиуледе уа аны контрольсуз ичиу ётню кетерин тыйып, анда ташланы къуралыуларына себеплик этеди. Саусузну ётюнде алыкъа юзмез окъуна бар эсе, бу дарманны ичгенден сора терк окъуна ташла къураладыла. Алгъаракълада бизге аллай бир саусуз келгенди, эссенциалени ичип тургъаны ючюн аз заманны ичинде аны ётюнде тёрт таш къуралып.

- Бусагъатда аш орун-чегиде къаллай ауруула кёбюрек эсленедиле?

- Ала бек алгъа панкреатитле бла холециститледиле. Бауурну жау басхан дистрофиясы, айтыргъа, битеу барысында да тюбейди. Бу ауруу бауурну структурасын тюрлендиреди, ол заманда бауурну бирикдириучю шаугют бла бирге уллугъа айланнганы эсленеди, ол а фиброзгъа бирикдириучю органны шаугютюню алышыныууна келтиреди.

Аллай ауруу багъылмаса, ол  циррозгъа айланыргъа боллукъду. Бу аурууну бек биринчи белгилери: онг быгъынны тюбюнде ауурлукъ, тапсызлыкъ, кюйдюргенча этип ачытыу, ауузда ачылыкъды. Айхай да, хар саусузгъа, аурууну хар бирине да энчи, башха-башха къараргъа керекди. Алайды да, ауруу - ол тюнгюлтюп къоюу тюйюлдю. Бусагъатда артыкъ багъа болмагъан бек иги дарманла бардыла, ол да аз магъананы тутмайды, ала бу тюрлю ауруугъа тынгылы багъаргъа онг бередиле.

- Аш орун-чегилени ишлеулери бузулуп кёбюсюнде кимле ауруйдула, жаш адамламы огъесе къартламы?

- Жыл санларына кёре юлешгенде, ауругъанланы барысыны саны бир кибикди дерге боллукъду. Жаланда жаш адамла врачлагъа терк-терк жюрюрге сюймейдиле. Сёз ючюн, кёп болмай экижыллыкъ сабийге къарарымы тилегендиле. Анамнезде не гепатит неда башха аурууланы чыгъарырча шартла болмагъанлыкъгъа, аны баууруну къурамында тюрлениуле бар эдиле.

- Гепатит ауруу бла байламлы хал а къалайды?

- Бу ауруудан ауругъанла да кёп бола барадыла, бегирекда С гепатитден. Санитар службаланы бизге келген билдириулерине кёре аллай саусузланы  саны ёсе баргъаны чертилинеди.