Узакъ ёмюрлени шагъатлыкълары

Майскийден узакъ бармай,  Терк сууну онг жагъасында орналгъан, бюгюнлюкде битеудуния археология справочниклеге кирген Тёбен Джулат буруннгу шахарны биринчи кере Ю. Клапрот 1807 жылда тинтгенди.  Бу тийреледе 1395 жылда орта  азиялы  Тамерлан эмирни  бла алтын ордалы Тохтамыш ханны аскерлерини араларында болгъан къанлы сермеш  артда да адабият чыгъармаланы бетлеринде жерин тапханлай тургъанды.

Уруш жыллагъа дери М. Ермоленко  былайлада кёп сейир материал жыйгъанды. Аланы санында тёртгюл кирпичле, къошун сыныкъла, къошундан этилиннген суу быргъыла, доммакъ жау чыракъла эм башхала болгъандыла.

1947 жылда аны Е. Крупнов тинтип тебирегенди. Тёбен Джулатда стационар излеуле  1962-1963 жыллада Г. Ионени эм 1966-1967 жыллада Чеченланы Исмайылны башчылыкълары бла бардырылгъандыла. Буруннгу шахарны къазгъан заманда XIV ёмюрде  тёртгюл кирпичледен ишленнген Шимал Кавказда эмда уллу муслийман межгитни  (436 квадрат метр) оюлгъанлары,  жер тюбюнде жарашдырылгъан  кешенеле, уллу терен  мирзеу урула, самандан  ишленнген деменгили къоруулау къабыргъа, темир производствону айныгъанына  шагъатлыкъ этген ызла эм башхала табалыннгандыла.

Къазыуланы эсебинде археология жаны бла къыйматлы материал жыйышдырылгъанды (жаныуарланы сюеклери, темир ахчала, темир затла, сейир, тарыхлы ташла).  Была барысы да I-II ёмюрледен башлап   XIV ёмюрге дери  мында  мюлкню тийишлисича жюрюте, тута билген адамла жашагъанларыны юсюнден хапарлайдыла. Тёбен Джулатны эм кючлю  заманына алтын ордалы кезиую саналады (XIII-XIV ёмюрле). XIV ёмюрде монгол-татар чабыуулдан сора да  сатыу-алыу иши айныгъан  кёп халкълы шахарлай къалгъанын  да  белгилерге тийишлиди.

Тёбен Джулат бла байламлы  къыйматлы экспонатла бла суратла бюгюнлюкде КъМР-ни Гуманитар тинтиуле бардыргъан институтну, КъМР-ни Миллет музейини, археолог Чеченланы Исмайылны эмда Битеуроссей тарых, культура  эсгертмелени  сакълау биригиуюню республикалы бёлюмюню фондларында сакъланадыла. Ала, сёзсюз, жаш адамланы бай тарыхлы  ата журтларына сюймекликлерин, сейирлерин кючлендирлик шартладыла.