«Къыркъ жылыгъыз толгъандан сора, специалистлеге барып, кесигизге къарата-къарата туругъуз»

Инсультдан ёлгенле  катастрофалада эм жоллада аварияланы кезиулеринде жан бергенледен эсе  иги да кёпдюле. Онкология аурууладан сора адамланы бек кёп ёлтюрген инсультду. Аны юсюнден Нальчик шахарны биринчи поликлиникасыны терапевти Гыжгыланы Разият бла ушакъ этгенбиз.

- Инсульт адамны жашаууна къоркъуулумуду?

-«Острый инсульт» деген диагнозлары болгъан адамланы 45-50 процентлери биринчи айда окъуна ёлюп къаладыла, 30 процентлери уа ёмюрлерини ахырына дери сакъатла боладыла. Алгъын инсульт къартлыкъны ауруууна саналып тургъанды. Бу ахыргъы  он жылда уа ол «жаш болгъанды» - андан жоюлгъанланы орталыкъ жыл санлары 40-45 жылды.  

-Аурууну белгилерини юсюнден айтсагъыз эди.

-Сунмай тургъанлай  чыгъып къалгъан, ангылашынмагъан къыйын баш ауруу. Жюрюуню бузулууу, ары-бери тентиреу, башны айланыуу. Къолланы, бутланы сезимлерини  терк  окъуна  тас болуп къалыулары неда шаугют этлерини къарыуларыны къуруп къалыулары. Кёзлени къысха заманны ичинде кёрмей къалыулары, экили кёрюулери. Сёлешиуню бек бузулууу эм сёзлени ангылашынмай къалыулары.

Аны биринчи белгилери сезилгенлей окъуна, «терк болушлукъну» чакъырыргъа керекди. Эсигизде тутугъуз - хар минут да бек багъалыды! Мыйыны бузула башланнганын тыяргъа онг болгъан заман, инсультну бек биринчи белгилери сезилген кезиуден  башлап, жаланда юч-алты сагъатды.

Врач келгинчи, саусузну жатдырып, башыны тюбюне бийик жастыкъ салып тутугъуз, тар кийимлерин тешигиз, терезени ачыгъыз. Бир тюрлю дарман бермегиз - инсультдан врач буюрмагъан багъыуну башларгъа арталлыда жарамайды.

Ауруудан сора чыгъарыкъ къыйынлыкъладан къутулур ючюн, дарманланы, массажны, энчи гимнастиканы эм сёлешиуню жангыдан башларгъа болушурукъ упражненияланы хайырланыргъа керекди. Ол излемле барысы да не къадар эртте - ауруу тутхандан сора биринчи эки-юч айны ичинде - толтурулуп турсала, аллай бир игиди.

- Бу къыйын аурууну сылтаулары недиле?

-Юйюрню башха адамларында да бу ауруу болгъан эсе, сакъ болургъа керекди. Инсульт сабийлеге ата - аналарындан кёчерге боллугъун алимле тохташдыргъандыла. Ол тюрлю къыйынлыкъдан профилактика мадарланы тап бардырыу, врачны сакъ къарауу къутултургъа боллукъдула.

Инсульт асламысында къанны басымыны терк кётюрюлюуюню хатасындан чыгъады. Неврологияны илму-излем институтуну тинтиулери кёргюзтгенлерича,  аны  бек къыйын тюрлюсюнден ауругъанла ары дери артериальная гипертониядан къыйналгъан адамладыла. Инсультдан ауругъанланы ичинде  къанларыны басымлары мардадан бийик болгъанла мардадан алаша болгъанладан эсе жети кереге кёпдюле.

Тютюн ичиу да аны  башланыуун 1,9 кереге кёбейтеди. Тютюнде болгъан никотин эм башха заранлы затла къан тамырланы къабыргъаларын бузадыла, жюрекге керекли кислородну да жетишимсиз этедиле.

Дагъыда бир шарт: инсанны чархыны ауурлугъу асыры уллу болса, жюрекге къыйынды. Гиподинамия: олтуруп, жатып кёп туруу адамны семиртеди, тамырлада къанны жюрюуюн бузады, къарыусузландырады. Стрессле да хаталыдыла: адамны бек къоркъутхан не тюрлю ишле да жюрекни урууун бек терклендиредиле, къанны басымын терк окъуна кётюредиле.

- Къорууланыр, сакъланыр  амалла   бармыдыла?     

-Къыркъ жылыгъыз толгъандан сора, специалистлеге барып, кесигизге къарата-къарата туругъуз, къан тамырларыгъызны УЗИ бла тинтдиригиз. Ол кезиуде къан тамырчыкъларыгъызда атеросклероз болгъаны ачыкъланса, къанны жукъартхан дарманланы ичерге керексиз.Ашны сизге кереклисин айыра билигиз. Алай бла ауурлугъугъузну мардадан оздурмай тутаргъа, къаныгъызда холестеринни азайтыргъа боллукъсуз.

Эт жау къошулуп жарашдырылгъан ашарыкъланы (къыйма, сосискала, семиз эт) аз ашагъыз, аланы орунларына битимледен этилген  жаула къошулгъан ашланы хайырланыгъыз. Къаныгъызны басымы къаллай болгъанына дайым къаратып туругъуз. Ол тюрлю тинтиу  этиу тийишли даражада болса, инсультдан къоркъуу элли процентге азайырыкъды. Сизге «гипертония» деген диагноз салынды эсе, тузну бек аз хайырланыгъыз, тютюнню арталлыда ичмегиз, бек азындан  сегиз сагъат жукъларгъа керексиз.

Физкультура упражненияланы тийишлисича этгенлей турсагъыз игиди. Таза хауада кюн сайын отуз минут айланыу да инсультдан къоркъууну эки кереге азайтады.