«Осал къылыкъны къойсагъыз, кёбюрек жюрюсегиз, жашауугъузгъа жылла къошарыкъсыз»

Сёзсюз, хар бирибизни саулугъубуз жашау халыбыз бла байламлыды: ашыбыз – сууубуз, къылыгъыбыз, солугъан хауабыз, жюрегибизни тынчлыгъы неда аны болмагъаны.  Адамгъа хата келтирген осал къылыкъладан бири тютюн ичиудю. Аны юсюнден  Огъары Малкъарда больницаны баш врачы Чаналаны Аслижан бла   ушакъ этгенбиз.

- Тютюнде саулукъгъа хаталары жетген затла кёп болурла?

- Тютюнде тёрт мингден артыкъ хаталы зат болгъанын алай кёпле билмейдиле. Ма аланы бир къауумлары: никотин, уулу газла, онилин, пиридин, формальдегид, цианид, мышьяк, полоний, къоргъашин, висмут, къурум, акролеин, канцероген углеводородла, эфир жаула, синиль, уксус, къумурсха кислотала. Быланы барысын да эсде тутаргъа къыйынды. Алай бек къоркъуулуларындан (уулуларындан) ючюсюн а билирге керекди: къара чайырны (смола), никотинни бла уулу газланы.

Тютюнде уулу затла (углеродну оксиди, цианистый водород, азотну окиси, дагъыда  башхалары) автомобильден чыкъгъан газда болгъанындан эсе тёрт кере кёпдю. Углеродну окиси неда ууландырыучу газ тютюнден чыкъгъан  букъуну бек уллу къурамыды.
Ол гемоглобинни бузады, андан сора гемоглобин кислородну жетдириучю кючюн тас этеди. Тютюнчюле  хауа  жетишмей къыйналгъанлары да анданды, ол а бегирек  ала ауур ишге узалгъанларында билинеди. Цианистый водород бла азотну окиси да ёпкелени аурутадыла. Никотин эл мюлкде интексицидча хайырланылгъан кючлю ууладан бириди. Папиросну букъусу ёпкелеге жетгенден сора жети секундну ичинде мыйыгъа ётеди.

Тютюн ичиуню не тюрлюсю  да никотинни къаннга барыууна себеплик этеди. Къара чайырда кючлю канцерогенле эмда ёпке башланы бла ёпкелени ачытып аурутхан затла кёпдюле. Тютюнчюлени жётел этдирген, хроникалы  бронхитден аурутхан да аладыла, ёпкеледе, ауузну ичинде бла тамакъда рак аурууну чыгъарыргъа да боллукъдула. Андан сора да,  аны  букъусуну уулу  къурамлары  къанда кёп болуулары атеросклерозну айныууну сылтауудула, ол а жюрекни ишемия аурууун, аны ызындан а стенокардияны бла инфарктны къозгъайды.

- Жаш адамла папиросну къолларына алмазча профилактика амал а бармыды?

- Кёбюсюнде бир-бир сабийле тютюн бла кюрешиуню акъылбалыкъ болгъунчу окъуна башлагъанлары ючюн  профилактиканы ала школгъа жюрюп тебирегенлей бардырыргъа керекди. Тютюнню хатасыны юсюнден ала гитчеликден окъуна билселе игиди. Анга юйреннгенден сора уа къойгъан къыйын болады. Аны къояр ючюн, уллу тёзюмлюлюк изленеди, осал къылыкъ да къыйын хроникалы  ауруугъа саналады. Алыкъа сигаретни тузагъындан толусунлай къутулуп къалыуну амалы табылмагъанды.

- Тютюнню ичине тартхандан сора адамны чархында къаллай тюрлениу болады?

- Папиросну  букъусу бек алгъа адамны ауузундан бурунуна бла тамагъына барады. Ол ары суууп ёте эсе да, ауузуну ичини температурасы бла тенглешдирирча тюйюлдю. Кёбюсюнде ол 55-60 цельсий градусха жетеди. Бир къауумла фильтр сигаретден чыкъгъан  букъуда  заранлы затланы тазалап, аны хатасыз этген сунадыла. Фильтр уулу затланы жаланда жыйырма проценти чакълы бирин тыяды, къалгъанлары уа ёпкелеге барадыла, андан сора да,  къаннга кирип, хаталы затла  битеу да тютюнчюню чархына жайыладыла.

Бек алгъа аны ауузгъа баргъан хауаны  бийик иссилиги  бузуп башлайды. Бурунда бла тамакъда ол  андан  20-25 градусха алаша болады. Аллай уллу тюрлениу тишлени  тыш къабукъларын бузады. Тютюнню   букъусуну ауузгъа, буруннга бла тамакъгъа да хатасы жетеди: къан тамырчыкъла кенгередиле, тынгылауукъну териси кюеди.

Аммиак, синиль кислота, дагъыда башха уула тюкюрюк безлени аурутадыла. Шыты кёбюрек чыгъып башлайды, аны себепли тютюнчюле тохтамай тюкюредиле. Бир кесегин а ичлерине жутадыла,  уулу затлары  аны бла бирге аш оруннга барадыла, аны уа хатасы жетмей къалмайды. Аллай заранлы  къылыгъы болгъанны бир - бирде ашха кёлю тартмай  тохтайды, аш орунну тийреси ачытады, бирде ичи къатады, бирде уа ётеди, хроникалы  гастрит чыгъады, ахырында уа базыкъ чегиси аурутады.

- Кесин тютюнчюге санамай, аны бла «омакълыкъгъа» кюрешгенле да тюбейдиле. Аны уа
хатасы бармыды?

- Тютюнню хатасы бек алгъа тютюнчюню къатындагъылагъа жетеди. «Аз ичгенле»
(«пассивные курильщики») деп да алагъа айтадыла. Алай аны зараны алагъа бютюнда къоркъуулуду.  Аллай букъулукъдан толгъан  отоулада тургъан сабийлени солуу органлары терк-терк ауруйдула, кёбюрек къыйналадыла.
Бу осал къылыкълары болгъан ата-аналаны къагъанакълары бронхитден бла пневмониядан къыйналадыла. Ауурлукълары болгъан заманда тютюн ичген аналада къоян ауруулу сабийле асламдыла. Акъыл жаны бла айныуларында да ала тенглеринден артха къаладыла.

- Статистика уа не зат айтады?

- Тютюн бла байламлы аурууладан дунияда хар алты такъыйкъадан бир адам ёледи. Он жылны
ичинде аман къылыкъгъа хорлатхан тиширыуну кёз тюплеринде жыйырылгъан жерлери ол зат
бла кюрешмеген тенгинден эсе эки кереге кёпдю. Тютюн тишлени акълыгъын  къаралтады.
Ауурлугъу болгъан  аллай тиширыу сабийин къарынында окъуна никотиннге юйретеди.

Артда ала кеслери да ол затдан къутулалмайдыла. Тютюнчюлени аш орунлары, жарагъа айланып,

он кереге кёп ауруйдула. Эр кишилени элли проценти отуз беш жылларындан сора импотенциядан къыйналадыла. Аны башха хаталары да кёпдюле. Бу осал къылыкъны  къойсагъыз, ичги бла да кюрешмесегиз, кёбюрек жюрюсегиз, жашауугъузгъа онтёрт-онбеш жыл къошарыкъсыз.