«Фахмусу бла талпыныулу болгъаннга махтау, ыспас да келмей къалмайдыла»

Беккиланы Иссаны жашы Азрет эркин тутушуудан СССР-ни спортуну сыйлы устасыды, РСФСР-ни эркин тутушуудан, самбодан СССР-ни, 
тутушууну миллет тюрлюсюнден Шимал Кавказны да чемпионуду.   

Спортха ал атлам

Бизни жигитибизни сабийлиги, битеу миллетни ол тёлюсюнюча,  Орта Азияда ётгенди.  Тутушуугъа, спортну бу тюрлюсюню биринчи амалларына аны  ортанчы къарындашы   Илияс юйретгенин айтады  Азрет.

 Артха, Кавказгъа, къайтханда, аны  тренер Башир Баготов Чегем район ючюн республикалы чемпионатха къатышыргъа чакъырады. Ол кезиуде 16-17-жыллыкъ таулу жаш эришиулеге жыйылгъан тенглерини барысын да артыкъ къыйналмай хорлайды. Финалда республиканы чемпиону, аты айтылгъан гёжеф Сеф Карданов бла тюбеширге тюшгенди. Алай  аны да жыгъып, биринчи эришиулеринде артыкъда жетишимли болады.  Гёжефни фахмулулугъун, хорламгъа итиниулюгюн къыралда  белгили тренер Михаил Шанибеев кёреди да, жараула этерге кесине чакъырады. 

Ма алай бла таулу жашха уллу спортну  эшиклери кенг ачыладыла. Ай да озгъунчу, аны Ставропольгъа Юг зоналы эришиулеге ашырадыла. Ол 87 килограмм ауурлукъда эрише, кючюн, билимин да аямай,   тутханын хорлап барады.  Алай бла къыралны эркин тутушуудан жаш тёлю жыйымдыкъ командасына тюшеди.

Жыйымдыкъ команданы къауумунда 

Къыралны ара  зонасыны биринчилигинде уа Азретни ауурлугъунда эришген спортчула къыркъдан аслам болгъандыла. Алай финалгъа дери аны бир адам да жыгъалмайды. Ахыр тутушууда уа осетинли жаш, Россейни сыйлы тренери Асланбек Дзгоевни сохтасы Геннадий Андиев бла сынайды къарыуун. Алай, анга очкола бла хорлатып, кюмюш майдалгъа тийишли болады.  Болсада эришиуле таулу гёжефге жангы онгла бередиле – Совет Союзну сыйлы тренерлери  Асланбек Дзгоев бла Владимир Крутковский, анга эс буруп, кеслерине аладыла. Аланы башчылыгъында Азрет,  сынамын ёсдюре, бийик даражалы эришиулеге къатыша башлайды.  

Арый-тала билмеген  жашны талпыныулугъу эсленмей къалмайды: 20  жылында Бекки улу «Спортну устасы» деген атха тийишли болады, 21 жылында  СССР-ни эркин тутушуудан жыйымдыкъ командасына чакъырылады.  Анда уа онгла ахырда башха: тренерле хар гёжеф бла энчи кюрешедиле, тутушууну жашырынлыкъларына юйретедиле. 

Азрет къыралны жыйымдыкъ командасыны санында 1961 жылда Ригада СССР-ни зоналы чемпионатында  белгили  спортчу, СССР-ни чемпиону Сара бла финалда тутушады. «Владимир Крутковский манга: «Сараны хорласанг, биз санга Москвада эсгертме салырбыз», – деп ашыргъан эди. Тутушуп башлагъаныбызда,  ол, мени кётюрюп, кюйюзден бир жанына атып къояды, аллай мазаллы жаш эди. Алай бир кесекден мен, аны аркъасына салып, хорлайма да, къыралны чемпиону болама»,– деп эсгереди ол.

Таулу гёжефге Тбилисиде СССР-ни чемпионатында белгили спортчу Александр Медведь бла жыгъышыргъа да тюшгенди. Ол а - къыралда, дунияда да бек белгили спортчу: Олимпиадалы оюнланы юч кере, дунияны жети кере, Европаны да юч кере чемпиону. 1972 жылда Олимпиадада Совет Союзну байрагъын да ол элтгенди.

Жашлыкъларында уа Александр Медведь бла Беккиланы Азрет эришиулени ахыр кесегинде, чыгъып, бир бирлерини къарыуларын сынагъандыла.   Эки пелиуанны да хорлам ючюн кюрешлери къаты болгъаны баям эди. Алай Азрет жаланда бир очкогъа хорлатады да,   экинчи жерни алады. 

Бу эришиуледе таулу жашны кёрюп,  дунияны чемпиону Балавадзе аны Грузия ючюн эриширге   чакъыргъан эди, алай ол, унамай, туугъан журтуна къайтады.  

Самбода – биринчи

Ол кезиуде уа СССР-де спортну жангы тюрлюсю айнып башлайды – самбо.  Тутушууну жаныча сюйген жаш, анда да кесини къарыуун сынаргъа сюйюп, 1967 жылда СССР-ни чемпионатына къатышады. Аны финалында ол кезиуде къыралны чемпиону бла эрише,  анга чыртда онг бермей, биринчи жерге чыгъады.  

Аскерде  да Азрет  Ростовда Шимал-Кавказ аскер округну спорт ротасыны санында    округну чемпиону болгъанды, СССР-ни Сауутланнган кючлерини чемпионатына да къатышханды. Аны финалында уа Европаны чемпиону Бондаренко бла тутушханды.  Бу эришиуде   анга этилген терсликни ол бир заманда да унутмагъанды. 

Бондаренко, не амал да этип, кюйюзден тышына терк-терк чыгъады. Аны ючюн анга эсгертиу этилирге  керек эди, алай Киев округну аскер оноучулары баш судьягъа, не да этип, Жигит шахар Киев хорларгъа керекди деп,  буйрукъ этгендиле.  Бекки улу къарыулуракъ, сынаулуракъ болгъанына да къарамай, хорламны украинлы жашха бередиле. 

Болсада кезиулю чемпионатлада Владикавказда бла Ростовда ол,  кесини ауурлугъунда бир адамгъа да ал бермей, СССР-ни Сауутланнган кючлерини чемпиону болгъанды.  

Ахшы насийхатчы

Бекки улу кесини сынаууна жаш тёлюню къызгъанмай юйретгенди.  Жыйырма жылны ичинде СССР-ни спортуну 15 устасын  хазырлагъанды. Ол санда грек-рим эм миллет тутушуудан спортну устасы  Улбашланы Хызырны, Россейни сыйлы тренери Чапаланы Аликни,  Забакъланы Зейтунну, Оракъланы Харунну, Чочайланы Борисни, Батчаланы Муратны, Таумурзаланы Мухарбийни, Къонакъланы Салихни, къарындашла Ажоланы Асадуллахны бла Абдуллахны, дагъыда кёп башхалагъа   уллу спортха жол ачханды. 

– Улбашланы Хызыр Россейни чемпионатында 9 жашны да бирча аркъаларына салгъанды.  Ол, профессионал союзланы битеусоюз ара советини (ВЦСПС) эришиулеринде   хорлап,  дунияны чемпионатына да къатышыргъа боллукъ эди. Эришиулени финалына бир кемчилик да этмей жетеди,  анда уа дагъыстанлы спортчу бла тюбеширик эди. Дзгоев, Карапетян да  быллай мазаллы жашны къайдан тапханса, деп сейирсине эдиле, ма алай кючлю тутушханды Хызыр.   Болсада финал аллы кечеде аны атасы Абдуллах ажымлы ёлген хапар келеди. Андан сора Хызыр кёп заманны эс жыялмай тургъанды, болсада заман не ачы жараны да сау этеди. Артда ол Битеуроссей турнирге къатышып,  чемпион болгъанды, – дейди Азрет. 

«Жаш адамлагъа айтырыгъым – Спорт бла кюреширге бюгюнлюкде аламат онгла къуралгъандыла. Къысха заманны ичинде кётюрюлюп,  миллетибизни, тукъумларыгъызны да белгили эталлыкъсыз. Махтау алыргъа ашыкъмазгъа керекди, фахмусу эм талпыныулугъу болгъаннга саугъала, ыспас сёзле да келликдиле. Бек башы уа – хар жаш адам кесини жашауунда мурат салып, анга жетиширге керекди: окъууда, ишде, спортда, башха жаны бла  болсун. Миллетден сый алгъан тынч тюйюлдю, алай анга талпыныргъа керекди!», – дейди Бекки улу. 

Азретни спортха сюймеклиги уа жашларына, тудуукъларына да ётгенди. Сёз ючюн, туудугъу  Тамерлан баскетболдан Россейни сыйлы тренери Римма Кумыковада юйреннгенди. Аны фахмулулугъун кёрюп, Саратовда «Автодор» клубха алгъандыла. Ол командасыны санында РФ-ни чемпиону (19 жылгъа дери спортчуланы арасында) да болгъанды.