Эки халкъны арасында тейри къылышча

Бишкекде чыкъгъан «Ала-Тоо» атлы къыргъыз журналны бешинчи номеринде белгили малкъар жазыучу Шауаланы Хасанны анда жашагъан кезиуюню юсюнден эсгериулери чыкъгъандыла. Ол анда сабийлиги ётген таулу жашны къыргъыз халкъны жандауурлугъуна, къайгъырыууна ыразылыгъындан къуралады. 

Хасан Къыргъызстанны Джалал-Абад областыны Сузакъ районуну Орто-Азия элине кёчгюнчюлюкде алты жылы болуп тюшгенди. Ол сабийлиги ата журтдан узакъда ётген тёлюденди. Школну анда бошагъанды. Биринчи хапарларын, газет очерклерин да анда къыргъыз тилде жазгъанды, «Сталинчи жол», «Сталинчи» газетледе басмалагъанды. Таулу жаш «Сталинчи» деген район газетде штатха кирмеген корреспондент болуп тургъанды. 

Белгилисича, ол андан къайтхандан сора, Бакуда Азербайджан къырал университетни журналистика бёлюмюн бошап, «Коммунизмге жол» («Заман») газетде – къыркъ жылны, «Минги-Тау» журналда да жыйырмадан артыкъ жыл ишлегенди.  Бусагъатда солуудады. 

Шауаланы Хасан отузгъа жууукъ проза китап жазгъанды. Аланы бир къаууму орус, къабарты, азербайджан, тюрк, ингуш, чечен, башкир, черкес, башха тиллеге да кёчюрюлгендиле. Къыргъыз жазыучу Айдарбек Сарманбетов, Шауа улуну  «Тузакъ» повестин ана тилине кёчюрюп, алгъа «Литература тюркского мира», ызы бла 2018 жылда китап этип чыгъаргъанды. Алай бла сау тюрк дуниясы билгенди, хатасы болмай тургъанлай, бизни халкъыбыз чекген азапны. 

Хасанны «Кюбюрде табылгъан повестин» татар жазыучу, поэт Рафис Курбанов татар тилге кёчюргенди. Ол «Ватан» («Ата журт») деген аты бла Къазанда 2020 жылда чыкъгъанды. 
Бу кюнледе Хасанны эгериулери «Ала-Тоо» журналда басмаланнгандыла. Аладан жылыу урады десем, ётюрюк айтырыкъ тюйюлме. Ол «Сабийликни татлылыгъындан къанмагъан, ата журтун тас этген жанымы ана жылыуу бла жылытхан къыргъыз халкъ, сени жюрек тазалыгъынгы, баям, жаланда кёкню бийиклиги, кенглиги бла ёнчелерге боллукъ болур», – деп, алай башлайды сёзюн. 
Андан арысында, тизгин аралагъа жюрек жылыуун сала, анда тюбеген ахшы адамланы, Къыргъызны асыл жеринде орун тапхан ахлуларын, башха таулуланы да сагъынады. Аланы араларында бригаданы аш этиучю, аланы, тёрт ёксюзню, тойдуруп тургъан Мария эже, Орто-Азия колхозну председатели, СССР-ни Баш Советини депутаты, алтын адам Камбаралы Сооранбаев – аны хайырындан ачлыкъдан къыйналмагъандыла ары тюшгенле, Хасанны колхозну комсомол къауумуна секретарь этип, жашау жолгъа тюзетген устазы Майлибашев, Жданов атлы колхозну председатели, Социалист Урунууну Жигити  Файзулла Тешебаев, башхала да бардыла.

Хасанны аны ёксюзлюк кюнюн жарытхан Торобай акагъа бла аны жашы – сабийликден шуёху, къарындашы дейик, Эргеш Торобаевха да кёп ариу сёз айтылады этген игиликлери ючюн малкъар жазыучуну сёзюнде. 1982 жылда Шауа улу анасыны къабырына баргъанда, ол адам Хасанны, аны юйдегиси Розаны да сыйлы къонакъла этгенди. Анасы Мариямны къабырына сын таш салыргъа болушханды. 

Хасан ол сабий жылларында малчыла бла ишлегенде, анга къайгъырып тургъан таматаланы – Жолболду Тойчиев, Капаш Тойчиевни, аланы аналары Бубайданы – атларын ыразылыкъ бла айтады. Аны школгъа къайтарып, билимни кенг жолуна чыгъаргъан школ директорла Ахмадалы Базаров, Кубат Исаков (ол туудургъанды Хасанны жюрегинде адабиятха сюймекликни) да аны жюрегинде энчи жерни тутадыла.

1990 жылда да баргъанды Хасан Къазахстаннга, бизни Кязимча, белгили къыргъыз поэт, акын Тоголок Молдо  (Майдымбет Абдыракманов) туугъанлы 130 жыл болгъанын белгилерге. «Манас» аэропортда самолётдан тюшгенинде, къыргъызны жылы, татлы хауасы къууандыргъанын, аланы асламысы дунияларын алышсала да, ол ма бу башында сагъынылгъан адамланы тансыкъ ауазларын эшитгенин алайда. Хасан ол кюнледе Фрунзеде Къулийланы Къайсын атлы орамда айланнганында, аны кёлюн кёкге кётюрген къууанчын да белгилейди.

Эсни кючю къалай сейирди! Ма ол жюрек халаллыкъдан къураладыла Хасанны Къыргъызстанны юсюнден басмагъа Айдарбек Сарманбетов хазырлагъан эсгериулери. Аланы «Ала-Тоо» журналда къыргъыз тилде чыкъгъанлары уа эки халкъны – малкъарлыланы бла къыргъызлыланы араларында тартылгъан тейри къылычха жангы жарыкъ бет алдырады.