Миллет сахнаны унутмазлыкъ чакълары

Таулула кёчгюнчюлюкден ата-баба жерлерине къайтханда, адабиятыбызны, маданиятыбызны, тепсеу, жыр искусствобузну, ол санда театрыбызны да, отлары тиргизилгенди.

Магъаналы тюрлениуле

Малкъар драма театрны ишин жангыдан къураргъа кюч салгъанланы тизмесини аллында поэт, драматург Боташланы Исса бла актёр Атайланы Магомет келедиле. Биринчиси кёчгюнчюлюкде Фрунзеде опера театрны администратору, экинчиси уа Къыргъызстанда Иссык-Кёлде драмтеатрны директору болуп тургъандыла. Бу эки халкъларына, аны маданиятына да къайгъыргъан адам театрны жангыртыуну къолгъа алгъандыла.

1957 жылда октябрьни ал кюнлеринде КъМАССР-ни Культура министерствосунда Малкъар театргъа аталгъан кенгеш баргъанды. Республиканы оноучулары, эркинликге чыкъгъан, къыраллыгъы къайтхан малкъар халкъгъа миллет театрны къаллай бир магъанасы болгъанын ангылап, аны жангыртыуну баш ишледен бирине санагъандыла эм аны бла байламлы тау элледе клубланы, культура мекямланы ишлеуню да планнга кийиргендиле.

Чыныгъыу

Аскерге кетген жашланы асламысы урушдан къайтмагъанды. Ол санда Акъкъызланы Мустафа, Атайланы Мажир, Бачиланы Атлы, Геляланы Рамазан, Жантууланы Анзор, Жарашууланы Ахмат, Маккаланы Абдул-Хашим, Мечиланы Хусей, Расулланы Къубадий, Холамханланы Хаждауут, Чыпчыкъланы Магомет… Башхалары уа жангырыу ишге кёллери бла берилгендиле.

Къысха заманны ичинде театр ачылып, ишлеп башларча онг болмай, анга уа ишлер жер, цехле, артистледен башха адамла да керек боладыла, малкъар студияны болжаллы халда къабарты-орус театргъа къошхандыла. Аны аты «Къабарты-Малкъар къырал театр» деп тюрленнгенди. Малкъар труппаны таматасына Боташланы Иссаны айыргъандыла, труппаны режиссёру уа Евгений Скляров болгъанды.

Малкъар актёрладан ол кезиуде шахарда болгъанла Ахкёбекланы Фатимат, Биттирланы Абидат, Геляланы Налбийке, Залийханланы Тамара, Кючмезланы Бахсанукъ, Кючмезланы Шарифа, Кючюкланы Магомет, Махийланы Зоя, Уяналаны Баблук да чакъырылгъандыла.

Биринчи спектакльле

Жангыргъан театрда биринчи спектакль Боташланы Иссаны «Таулада танг жарыйды» деген пьесасына кёре салыннганды. Аны жигитлери революционерледиле. Халкъда аланы таныгъанла кёп болгъанлары себепли, актёрла аланы сыфатларын не къадар жууукъ къураргъа итиннгендиле. Актёрланы кеслеринден къуралгъан художестволу совет ол затха бек сакъ болгъанды – ким кимни ойнаяллыгъын тинтип, рольланы кезиу ойнап да кёргендиле. Орус режиссёр да кесек заманны ичинде бизни адет-къылыгъыбызгъа юйренир онг тапханды.

Театрны къалай ишлегенине битеу таулу интеллигенция да къайгъыргъанды. Обкомну секретары Улбашланы Исмайыл, Министрлени Советини Председателини экинчиси Уяналаны Чомай, илму къуллукъчула Сотталаны Адилгерий бла Цораланы Магомет, поэтле Къулийланы Къайсын, Гыттыуланы Максим, Макытланы Сафар да.

Алай бла бери къайтхандан ары биринчи спектакльни оюну 1958 жылда 9 апрельде болгъанды. Ол кюн зал толу болгъанын айтыр кереклиси да болмаз. Жабыу ачылгъанлай, адамла бирден ёрге къобуп, кёпге дери къарс уруп тургъандыла… Ол кюннгю къууанчны жангыдан къуралгъан малкъар театрны артистлери бир заманда да унутмагъандыла. Ол аланы таулула театрларын сюйгенлерине, анга термилип тургъанларына да ийнандыргъанды.

Спектакльде Мусукаланы Ахматны – Атайланы Магомет, Жабелланы Мусосну – Кючмезланы Бахсанукъ, Эскендерланы Ибрагимни – Жантууланы Исса, комиссар Смирновну – Маммеланы Ибрагим, Таумырзаны – Рахайланы Таубий, Къарт Кябаханны – Кючмезланы Шарифа, Сокъур тиширыуну – Биттирланы Абидат, Фаризатны – Залийханланы Тамара, Салимни – Ботталаны Мажит, Хажосну бла Омар бийни – Кючюкланы Магомет, Зурумну – Уяналаны Баблук, Дашаны – Ахкёбекланы Фатимат, Соняны – Махийланы Зоя ойнагъандыла. Алай бла малкъар театр халкъыны ёз жашаууну юсюнден жангыдан айтып башлагъанды.

Ол кюнню юсюнден кесини эсгериулеринде артист, драматург, поэт Маммеланы Ибрагим былай жазады: «Кёчгюнчюлюк атын сыйсызгъа чыгъарып, сындырып, эниш этген бла да къоймай, арталлы да жокъ этерге кюрешген Малкъарны, башха халкъланыча, кесини историясы, миллет культурасы, ариу адетлери, жырлары, жомакълары болгъанларын, атларын айтып ёхтемленир кибик адамлары да бола келгенлерин, бек башы уа, сыннган угъай да, бюгюлген да этмей, ниет байлыкъларын, адамлыкъ даражаларын толусунлай сакълап къайтханларын сахнада кёргюзтгендеча, таулуланы жюреклерин бир зат да жарыталлыкъ тюйюл эди…»

Ахшы ыз бла барыу

Андан ары малкъар труппаны актёрлары Коста Хетагуровну поэмасына кёре «Фатима» (кёчюрген Къулийланы Къайсын, режиссёру Евгений Скляров), Карло Гольдонини «Къонакъ юйню иеси» (кёчюргенле Маммеланы Ибрагим бла Атайланы Магомет, режиссёру Султан Теуважев) спектакльлени хазырларгъа киришгендиле. Аланы экисини да премьералары июльда болгъанды. Андан ары малкъар актёрла оюнларын тау эллеге айланып кёргюзтгендиле.

«Къонакъ юйню иеси да» классика эди. Анда Кавлер Репафратны – Рахайланы Таубий, Маркизни – Кючюкланы Магомет, Фабрициону – Жантууланы Исса, Графны – Чабдарланы Хызыр, Мирандолинаны – Ахкёбекланы Фатимат, артист къызланы – Къулийланы Лиза бла Махийланы Зоя ойнагъандыла.

Ол тёлюден къайсы да тийишлиди махтаугъа. Кючюкланы Магомет – РСФСР-ни халкъ артисти, Биттирланы Абидат, Махийланы Зоя, Кючмезланы Шарифа, Маммеланы Ибрагим – КъМАССР-ни сыйлы артистлери болгъандыла. Ала халкъларына ол кюнледе берген къууанч эсде турады. Унутуллукъ да болмаз.