Жюреклени къозгъагъан музей

Билдиргенибизча, озгъан байрым кюн Нальчикни темир жол вокзалына  «Хорламны поезди» келип тохтагъанды.  Анга тюберге   кёпле келгендиле.  Аланы  араларында  школчула да аслам эдиле. Къонакълагъа  Къабарты-Малкъарда атлары айтылгъан жырчыла эмда сабий художестволу, музыкалы школладан  коллективле Уллу Ата журт урушха жораланнган жырла бла тюбегендиле.

  Келгенлени КъМР-ни культура министри Мухадин Кумахов алгъышлагъанды.       «Жылла бир бирлерин алышындыра барадыла, Уллу Ата журт урушну юсюнден эсгериуле уа къайсыбызны да жюрегибизни бюгюн да къозгъагъанлай  турадыла. Аллай кюйсюзлюкню унутур амал жокъду.  Ол къанлы уруш эди. Бизни къырал жыйырма жети миллиондан аслам адамын тас этгенди.  Жарсыугъа, Уллу Ата журт урушну ветеранларындан бюгюнлюкде бек аз  адам къалгъанды. Аланы атлары унутулмаз ючюн быллай музейле болургъа керекдиле»,- дегенди ол.

     Нальчикде, Хасанияда, Акъ-Сууда, Вольный Аулда  мектеплени хазна къалмай барысыны да окъуучулары «Хорламны поездинде» къуралгъан музейге къараргъа устазлары бла бирге келгендиле.  Алагъа  волонтёрла тюбеп, вагонлагъа кийирип, экспонатланы юслеринден хапар айтхандыла. Биринчи вагонда Россейни сыйлы артисти  Дмитрий Харатьян  уллу экрандан  келгенлени кёрлюк затла бла алгъадан шагъырей этеди. Аны бла бирге уа, тамата классланы окъуучулары  экспонатланы къатларында сюелип суратха тюшерге, къоллары бла да тиерге боллукъларын билдиреди.

  Вагондан вагоннга ёте баргъанынг сайын, мамыр жашауну шошлугъу тас болады. Ма биринде  адамла урушха барадыла. Аны ызындан санитар вагоннга киресе. Аны ичи  жаралыладан толупду, врачла, медсестрала да - аланы  тёгерегинде. Бирлери уа жаралылагъа,  поезд бара тургъанлай, операция этедиле.

«Концлагерь» вагонда уа тутмакъ кийимлери бла арыкъ  адамланы  суратлары  этинги-женинги титиретедиле. Андан сора  уа – хамам, дзотла, ёлюкле, автоматлары бла солдатла. Биринде уа -  урушдан  хорлам бла къайтып келген аскерчиле…           

  Школчуланы къулакъларында тынгылаучуладан а  Уллу Ата журт урушну кезиуюнде  поездни машинисти болуп ишлеген Лидия деген къыз хапар айтады. Вагонда уа кесинги  поезд бара тургъанча  сезесе. Гитче терезеледен  талаланы, эллени кёресе. Аллай зат а шёндюгюлю  алчы -  мультимедийный амал бла этилгенди. Итлени юргенлери, киштиклени макъыргъанлары да эшитиледи.

Жашла бла къызла энчи къараучу затха - тагъылгъан бинокльгъа  да эс буруп,  талада  уруш баргъан суратны кёредиле. Танкла жортадыла, самолётла учадыла,  окъла, топла да чачыладыла. Бек ахыр вагонда уа олтуруп солурча шинтикле бардыла. Анда адам жокъду, къонакъла  олтуруп, бир кесек сагъыш этерге, терезелеге къарап, мамырлыкъ ючюн жанларын, къанларын да аямай, Уллу Хорламны келтиргенлени  бетлерин кёрюрге боллукъдула.

  Былайда чертип айтыргъа тийишли кёреме, поездге киргинчи, устазла, сабийле бла да эки сагъатдан артыкъ  заманны сакълагъандыла музейге кирир кезиуню. Бири да кетейим демегенди. Устазладан бири уа: «Бу , шёндюгю сабийлени он процентге окъуна жюреклерин къозгъаса, анда кёрлюк затлары, ол бек уллу ахшылыкъ  боллукъду аланы  ниет- къылыкъ жаны бла юйретиуде»-, деген эди.

 Болсада вагонланы барын да ётюп, тогъузунчугъа жетгенде, сабийлени он процентге угъай эки жюз процентге жюреклери къозгъалгъанын бетлеринде, кёзлеринде женгил эслерге боллукъ эди.  Артда иш да  ала бир бирлери бла уллу сёлешмегендиле эмда ышармагъандыла: терен сагъышда эдиле. Аладан бири: «Хар зат да иги эди, кёп сакъларгъа  тюшгендиансы»,- дегенде,  16-чы номерли орта  школну  8-чи классыны окъуучусу Холаланы Хажи-Мурат: «Ол анда кёргенибизни багъасыны бир кесегине  да жетмейди, къаллай сейирлик затла кёргенбиз. Сау болсунла, бизге бу поездни келтиргенле!»,-деп жууаплагъанды. Артда, жолда бара да, сабийле бир бирлерине  кёрген затларыны юсюнден терк-терк ахтына,   айта эдиле.

 «Хорламны поезди» - битеу дунияда да биринчи эмда жангыз музейди. Аны хар вагонуна кирген адам, кесин  ол, узакъ 1941-1945 жыллада  болгъан ишлени арасында кёреди.  Бизге айтханларыча, техника жаны бла аны алай жарашдырыр ючюн уллу къыйын салыннганды. Сейирлик  чыракъ жарыкъ, театрдача тауушла таза эшитиле, поезд баргъанча ангылайса. Музей  150 -дан аслам адам сыфатлы гинжилери  бла сейирлиги  бла чекленмегенди, анда дагъыда  50 видеопроекторла, 18 видеокъабыргъа,  12  энчи стол  кимни да эсин кесине бурадыла. Алада  хауада урушну, танкла бла  чабыуллукъну, солдатланы жыяу барыуларын эмда жашауларын, урушха дери  мамыр жашауну кёресе. Битеу ол затла уа  жюрекни бютюн да бек къозгъайдыла. Алай бла,  битеу да тёрт мингден аслам   реквизит.

 «Хорламны поезди» къыралда жолоучулугъун 2020 жылны октябрь айында башлагъанды. Ол заманны ичинде  аны  Россейде эмда Беларусь Республикада 230 мингден аслам адам кёргенди. Поезд, Брестден тебиреп, Владивостокга дери барады.

Нальчикде ол юч кюн тургъанды. 27-чи февральда уа  жолоучулугъун андан ары бардыргъанды. Аны кёрюрге сюйгенле хакъ тёлемегендиле. Жаланда  поездпобеды.рф, деген сайтда регистрация этерге керек эди.

  Биринчи, экинчи, ючюнчю кюнде да поездде музейни  кёпле  жокълагъандыла.