«Къайда да намысымы-сыйымы тюшюрмезча ишлерге итиннгенме»

15 февральда Зумакъулланы Борис туугъан кюнюн белгилейди

Тарых илмуланы доктору, КъМКъУ-ну профессору,   Социальный билим бериуню академиясыны керти  члени, Илмуланы Пётр Первый атлы академиясыны член-корреспонденти, Къабарты-Малкъар эмда Къарачай-Черкес республикаланы илмуларыны сыйлы къуллукъчусу Зумакъулланы Мустафаны жашы Борисни аты халкъда кенг белгилиди.

Сыйлы политик, къырал, жамауат  къуллукъчу кёп жылланы бет жарыкълы ишлеп келеди.   ВЛКСМ-ни КъМР-де обкомуну биринчи секретары,  битеуроссей пионер организацияны таматасыны орунбасары болгъанды, КПСС-ни обкомуну   биринчи секретарына сайланнганды. Къабарты-Малкъарны урунуу эм социальный айнытыу министерствогъа,   республиканы Айырыу комиссиясына башчылыкъ этгенди.

Борис Мустафаевич «Сыйлылыкъны Белгиси»  орден бла юч кере эмда Халкъланы шуёхлукъларыны ордени бла да эки кере     саугъаланнганды. Андан сора да, ол СССР-ни, Россейни, Афганистан Республиканы тюрлю-тюрлю майдалларына тийишли кёрюлгенди. «Къабарты-Малкъар Республиканы аллында къыйыны ючюн»  деген  къырал саугъа биринчи берилгенлени къауумунда  Зумакъулланы Борис да бар эди.

2007 жылдан бери КъМР-де Адамны  эркинликлери жаны бла уполномоченныйни къуллугъунда ишлейди.  Бюгюнлюкде уа Омбудсменлени европалы институтуну члениди, Север-Кавказ федерал округну Адамны эркинликлери жаны бла уполномоченныйлерини координация советини башчысына айырылгъанды,  РФ-ни Президентини СКФО-да толу эркинликли келечисини Жамауат советини къауумуна киргенди.    

  Борис Мустафаевич «Заман» газетни бетлеринде кёп кере сёлешгенди, ушакъладан биринде уа       комсомолда, партия органлада   ишлерикме деп эсинде  да болмагъанын айтханды. Ол жашауун илму бла байларгъа  муратлы болгъанды.  Белгили алим Алийланы  Умарны башчылыгъында илму иш жазып,   Одессада биринчи вузла аралы конференциягъа да къатышханды. Умар Баблашевич аны илмугъа хазырлай эди,   ол аспирантурагъа кирип, билимин андан ары бардырырын сюйгенди.

Партия чакъырса

 1962 жылда аны Тембора Мальбахов  республикада комсомолну обкомуну секретарыны къуллугъунда ишлерге чакъырады.   «Атам чакъыргъан эселе, угъай дерге жарарыкъ тюйюлдю деп, кёл этдиреди.  Умар Баблашевич а  терс сайлау этгенсе деп, уллу кёлкъалды болгъанды»,-деп эсгереди ол.

 1972-1975 жыллада ол Москвада ВЛКСМ-ни Ара Комитетинде битеусоюз пионер организацияны   башчысыны экинчиси болгъанды.    Ол  кезиуде бек иги он комсомол къуллукъчуну санында «ВЛКСМ-ни сыйлы белгиси»  берилген эди. Ол а комсомолну бек бийик даражалы саугъасыды.

Борис Мустафаевич    комсомолну Къабарты-Малкъар обкомуну биринчи секретарыны къуллугъунда КПСС-ни 24-чю съездине, ВЛКСМ-ни юч съездине да делегатха  сайланнганды. «Саугъасыз, сыйсыз къалмагъанма... Алай биз ала ючюн ишлемегенбиз,  борчубузну бет жарыкълы толтурабыз деп, къадалып кюрешгенбиз»,-дейди ол.

1975 жылдан 1991 жылгъа дери КПСС-ни Къабарты-Малкъар обкомуну  бёлюмюню таматасы, ызы бла секретары,  экинчи секретары эмда биринчи секретары болгъанды.  Ушакъ нёгерибиз 80-чи жылланы тюшюреди эсине.  Ол заманда Къабарты-Малкъаргъа тыш къыралладан  къонакъла кёп келген эдиле, ол санда Италиядан, Америкадан, Англиядан, Франциядан эм социалист блокну къыралларындан. Сёз ючюн,  Францияны коммунист партиясыны  политбюросуну члени Жизель Моро Элбурсха ёрлерге хазырланнганды. Бу жолоучулукъ аны эсинде кёп жыллагъа къалгъанына уа ол къайда да Къабарты-Малкъарны махтагъандан бошамагъаны шагъатлыкъ этеди. 

Афганистанда жашырын борчла

 Зумакъулланы Борисни  туугъан кюню интернационал борчларын толтуруп,  Совет аскерле Афганистан Республикадан  чыгъарылгъан  кюннге  тюшеди.  Ол кеси да бу къазауатны ветераныды.

Киши эсенг, борчунгу тийишлисича толтурургъа   керексе, деген  сёз барды таулулада. Анга салыннган борчланы  Зумакъул улу бу сёзлени эсинде тутуп толтургъанды. Ол   КПСС-ни Ара комитетини  буйругъу бла   Афган Республиканы халкъ-демократия партиясыны   кенгешчиси болгъанды.     Афганистанны оноучулары бла ишлерге тюшгенди:    Бабрак Кармаль эм   Наджибулла бла. Ала Совет Союзну керти шуёхлары, халкъларына тенглик, ырахат жашау излеген адамла эдиле.

 Башхалагъача, анга да окълары бла  Калашниковну автоматын,  Макаров   керох бередиле.  «Туудукъларым, аппа, сен адамланы ёлтюргенмисе, деп соруучудула. Алагъа, угъай  деп, ёхтемленип жууаплаучума. Аллахха шукур, ол урушдан сау къайтханма, болсада анда къалгъан жерлешлерибиз а эсимден бир заманда да кетерик тюйюлдюле»,-дейди ол.

Урушну юсюнден   эсгериулерин бирикдирип,   «Командировка на войну» деген китапны чыгъаргъанды. 

Социал министр

Совет Союз чачылгъандан сора партия къуллукъладан кетип,   Къабарты-Малкъарны биринчи президенти Валерий Коковну оноуу бла  Зумакъулланы Борисге Урунуу эм социальный айнытыу министерствогъа таматалыкъ этерге ышанылады.   Адамлагъа болушхандан, аланы  жумушларын тамамлагъандан сыйлы иш жокъду, деп ишексизди ол.  Министерствогъа уа  социальный сфераны мурдорун жангыдан салыргъа тюшгенди.     

Ол Москвада социальный иш жаны бла къырал университетде «Социальная работа в трансформирующем обществе» деген темагъа доктор диссертацияны къоруулагъанды.   КъМКъУ-да министерствогъа кадрла хазырлагъан социальный ишни      кафедрасы да ол ишлеген кезиуде ачылгъанды.    

Илмуда жарыкъ ыз

Борис Мустафаевич жюзден артыкъ илму  статьяны бла он китапны авторуду. Аланы арасында малкъар халкъны тарыхына жораланнганла энчи жерни аладыла.  80-90-чы жыллада, тюзлюк хорлап, политика  репрессиялагъа тюшген халкълагъа   реабилитация этилип башлагъанды.   Ол жыллада КПСС-ни КъМР-де обкомуну биринчи секретарыны къуллугъунда ол  партияны  эки съездине, КПСС-ни Ара Комитетини пленумларына да къатышханды.

 Алада сёлешип, Зумакъулланы Борис   репрессиягъа тюшген халкъланы толусунлай реабилитация этерге,   ахча     компенсация берирге, кёчгюнчюлюкде тургъан хар жылларын юч жылгъа тергеп пенсияларына къошаргъа кереклисини  юсюнден айтханды. Белгилисича, битеу бу излемле толтурулгъандыла.       Малкъар халкъны кёчюрюу бла байламлы    законла  терс болгъанларыны  юсюнден  КПСС-ни обкомуну буйругъуна къол ол салгъанды.

Адамны эркинликлери

 Адамны эркинликлери жаны бла уполномоченный    граждан обществону баш магъаналы институтларындан бириди.  Бу къуллукъда  баш борчха ол  республикада граждан обществону къурауну санайды. 

Политика къуллукълада узакъ ёмюрлюлюгюзню   жашырынлыгъын бизни ушакъ нёгерибиз  кёл салып  намысынгы, сыйынгы тюшюрмей, адамгъа да аманлыкъ излемей ишлегенде кёреди.