Кёз жарыгъым - къартларым

Аппала бла аммала хар инсаннга да эм багъалы адамладыла. Огъурлулукълары, сабырлыкълары бла ала туудукъларына юлгю боладыла, сюймекликлери бла жолларын жарытадыла. Таулу аппаланы бла аммаланы гитче заманлары зауукълу болмагъанды, алай ала бизни сабийлигибизни насыплы этгендиле. Мени аппаларым Кульчаланы Исхакъ бла Теммоланы Мухутдин, аммаларым Газаланы къызлары Мариям бла Чочайланы къызлары Зоя кёз жарыгъымдыла, жашау юлгюлеримдиле десем, жангыллыкъ тюйюлме. Исхакъ бла Мариям дунияларын алышханлы кёп жыл ётгенди, алай ала хар кюнде да мени эсимдедиле. Жарсыугъа, сабийликден болур, аладан жашауларыны юсюнден заманында хапар соралмагъан эдим…

Аллахны ахшылыгъындан, Мухутдинни бла Зояны уа бюгюн да кёргенлей турабыз. Туудукъла барыбыз да аланы тёгерегинде жыйылсакъ, эм насыплы такъыйкъала аладыла. Ол чакъда битеу дуния арбазыбызда болгъан сунаса, жарыкъ сезимле бийлей, жюрегинг женгил урады. Къартларым бир юйюр болуп жашагъанлы 60 жылдан атлагъанды, ала алты сабий ёсдюргендиле.

Аппам, аммам тынч жашау жашамагъандыла. Миллет бла бирге урушну кюйсюзлюгюн, кёчгюнчюлюкню азабын да сынагъандыла. Аппамы атасы Теммоланы Адилгерийди, анасы Балаланы Гондайны къызы Абидатды. Ол 1929 жылда 5  майда туугъанды, беш къарындашы – Мусса, Салих, Шарафутдин, Хамит, Сагъит эмда эки эгечи - Зайнаф бла Фатимат болгъандыла. Халкъы бла Орта Азиягъа кёчюрюлгенинде,анга 15 жылы толгъан эди. Анда юйюрю бла Жалабацкий областьны Ленинский районуна тюшгенди. Андан бери аналары, кеси, къарындашлары Салих бла Сагъит эм эгечи Зайнаф къайтхандыла. Аталары, къалгъан къарындашлары бла эгечи киши жеринде ауруп ёлгендиле.

Анда аппам мамукъ жыйгъан бригадада, магъадан чыгъаргъан рудникде болушлукъчу мюлкде уруннганды, «Кыргызнефть» предприятияда буроводчик болуп да ишлегенди. Бери келгенинде, Прохладнада бла Урванда совхозлада пенсиягъа чыкъгъынчыгъа дери уруннганды. Бусагъатда да, 90 жылдан атлагънда да, ол иш кёллюлюгю, жигитлилиги бла сейир этдиреди.

Орта Азияда жашауун эсгере, Мухутдин кёчгюнчюлюкню биринчи жыллары тынч болмагъанларын белгилейди. Элибизден, жерибизден айырылгъанда, кёчюп баргъанда, къыйналгъанбыз, зорлукъ сынагъанбыз. Ары жетгенибизде колхоз юй берген эди, алай окъургъа, билим алыргъа онгубуз болмагъанды – ишге чыкъгъан эдик. Атам тирменчи болгъаны (ол 54 жылында беш кюнню ичинде ауруп ёлген эди), малчылыкъгъа тюшгеним да ачлыкъдан сакълагъанды, дейди.

Аммам - Чочайланы Атайны эм Эфендиланы Ибрагимни къызы Фатиматны къызлары Зояны - кёчгюнчюлюкде къадары къыйыныракъ болгъанды. Ол 1939 жылда 1-чи апрельде туугъанды, эки къарындашы Ханапий бла  Николай бар эдиле. Ханапий гитчечиклей ёлгенди. Атасы Чочайланы Кичибатырны жашы Атай 1942 жылда 15-чи августда (аны таматаладан эшитип биледи) урушха чакъырылгъан эди, андан къайтмагъанды, белгисиз тас болгъанды. Ахыр кере аны анамы къарындашы Эфендиланы Абдуллах (ол урушдан жаралы болуп къайтхан эди) Харецкий шахарда госпитальда кёрген эди, атам лейтенант чынында эди, дейди Зоя. Атасы урушха кетгенинде, Зоягъа юч жылы бола эди, Николайгъа уа жыл да толмагъан эди. Таматала айтханнга кёре, ол: «Зоя сизге аманат, сиз Аллахха аманат», - деген эди.

Кёчгюнчюлюкде аммамы юйюрю Къыргъызны Жалалабад областыны Сузак районуну Сталинни атын жюрютген колхозуна тюшгенди. Эри урушха кетип жангызлай къалгъан Фатиматха эки сабийни тутхан, айхай да, тынч тюйюл эди. Алай чынтты таулу тиширыу ишден, къыйынлыкъдан къоркъмагъанды, сабийлерин сакълаялгъанды. «Жарма тирмен бла нартюхчюк тартып, аны унундан анабыз эки галаучукъ этип, жастыкъ тюплерибизге салып кетиучю эди. Кюннге ашыбыз ол эди», - дейди, къыйын жылланы эсгере, аммам.

- Анда бир узбекли киши, сау болсун, мал орунун берген эди, 1-2 жылны анда кечиннген эдик. Артда кече бла ёгюз арбада эки юйюр – биз бла Сарбашланы Мухамматны юйюрю - коммендантлагъа тутулмазча, андан кёчюп кетгенбиз. Алай бла Благовещенкагъа келгенбиз, къарындашым бла мен яслиде тургъанбыз, анабыз а мамукъ жыйгъанды. Яслиден сора эки класс окъугъанма, алай билим алыргъа насыбым тутмагъанды. Аз да эслирек болгъанлай, 1952 жылдан 1956 жылгъа дери, мен да мамукъ жыйгъанма. Кече жулдузла чыгъып юйге кете эдик, танг ата жулдузла чыкъгъынчы, ишге бара эдик. Кюннге  мардабыз 100 килограмм эди, аны жыймасакъ, юйге жибермегендиле. Солургъа заманыбыз жокъ, ауузланыргъа юйден бир зат ала барсакъ, бахчада аны къаба эдик, - дейди аммам.

Аппам да, аммам да окъургъа, билим алыргъа термилгендиле. Алай аланы аллай онглары болмагъанды. Кеслерин таныгъанлы бери ишлегендиле. Бу муратлары аланы сабийлеринде толгъанды. Мухутдин бла Зоя 1956 жылда 4-чю июльда юйюр къурагъандыла, алагъа юч жаш – Самитдин, Мурадин, Рашит бла юч къыз – Мариям, Мадина, Хамида туугъандыла.

«Мен билим алыргъа излеп, заманым болмай, къысылып, окъуялмай къалгъанма. Сабийлерими кесим къалгъан кюннге уа къалдырмазма, кесимча къарангылай къоймазма деп, ант этген эдим да, этген ниетиме жетгенме», - дейди аппам. Жашладан Самитдин бла Рашит аскерчиликни сайлагъандыла, экиси да полковникледиле. Мурадин «Газпромда» бёлюмню таматасыды. Къызладан Мариям устазды, сабийлени окъутханлы отуз жылдан атлагъанды, Мадина тигиучю эди (Жаннетли болсун), Хамида уа медсестрады.

Башында айта келгенимча, аппам бла аммам бир юйюр болуп жашагъанлы 60 жылдан атлагъанды. Урушдан сора къыйын, ач жыллада ала, зорлукълагъа хорлатмай, бир бирлерин ангылап, бир бирге сакъ болуп жашагъандыла, алты сабийни аягъы юсюне салгъандыла, хар бирине билим бергендиле. Анча жылны бирге алай татлы жашагъанны жашырынлыгъы недеди деген сорууума жууап бере, аппам эр киши иш кёллю болургъа керекди, дейди. «Эр кишиле бусагъатда ишлерге сюймей, сылтауну тиширыугъа, сабийлеге салып къоядыла. Иш кёллю болгъан адам  башын-юйюрюн кечиндиреди. Нёгерин терс сёз бла, башха зат бла къыйнамаса, юйде тынчлыкъ, ангылаулукъ да болады», - дейди ол.

Аммам а юйюрню сакълар ючюн, эр бла къатын бир бирге намыс-хурмет эте билирге керекдиле, деп къошады. Эри тышында юйюрюмю къыйнамайма деп кюреше эсе, тиширыу анга себеплик этерге, сабийлени ариу юйретирге тийишлиди. Юйюр жашауда сабырлыкъ, тёзюмлюк керекдиле, деп чертеди ол.

Ма аллай жорукъла бла жашагъандыла ала. Бир бирни багъалай, къыйынлыкъладан ётгендиле. Жаш адамларыбызгъа чынтты юлгю да аллай таматаларыбыздыла.