Къуралмагъан сюймеклик

Буз тюбюнде иничке тагы суучукъ баргъанча, къуруп да къалмай, унутулмай, жашайды иги умут. Альфият танг атханлай, къоба келип, уллу терезени аллында сюелип, биягъы эски тилеклерин санайды Аллахха: сабийлерине, кесине, къарындашларына, эгечлерине, аладан туугъанлагъа саулукъ, ариу жашау тилейди. Сора узакъда къалгъан, къадары къуралмагъан, аланы насыпларын ажашдыргъан баш иесин кечерге кюч беририн излейди Аллахдан. Адамны кечалмасанг, ол уллу гюняхды дейдиле. Къайын атасыны бла анасыны садакъаларын а тохтатмайды. Неди да, ала башха жерде жатханлыкъгъа, кёкде аныкъыла бла биргедиле. Ол аланы ёлюп кетгинчи да айырлыкъ тюйюлдю бир бирден.

Аны мудах эсгериуле ие бола тургъан жюрегин тынчайтыргъа излегенча, къызыл кюн, узакъдан жана келип, суу юсюнде тохтап, Алма-Атаны къыбыла жанын жарытады. Ол къызылсуу хауада сюеледиле бийик юйле, сора килисала, алтын башлары кёкге тартдыра, кёкню бла жерни бирге байлай, тилеклеге жол ача. «Кавказда кюн мындача къызыл тюйюлдю», – деп келеди аны эсине.

Сора Альфият ишине атланыргъа хазырлана башлайды. Узакъ тюйюлдю арасы. Жаяулай барлыкъды. Анда уа дуния къайнай болур. Китапла, газетле басмалагъан жерде ишлейди ол. Ана тилинде чыкъгъан хар китапха къууанады, аланы ариу, тынгылы, окъуучу сюйюп къолуна алырча этерге кюрешеди. Ол затха аны Москвада алгъан билими жарайды.

Кёп жылла мындан алгъа аны къарындашы бла бирге ийген эди атасы Айдарбек ары окъургъа. Урушха дери да газет басмада ишлеген Айдарбек андан къайтхандан сора да зарфчы болуп тургъанды. Ишинде таматала Москвада басма жаны бла технологга окъургъа чакъырыу къагъытладан бирин аны ёсюп келген къызчыгъына берирге оноу этгенлеринде, ол бек къууаннган эди. Сюйген иши  эди басма аны. Альфиятны кеси жангыз атландырыргъа кёзю къыймай, ол кюнледе аскерден къайтхан жашын да биргесине жибергенди. Альфиятны къарындашы Байбарыс, анга нёгерлери Борис дегендиле, анда архитекторгъа окъугъанды.

Асланнга Альфият анда тюбеген эди. Кавказдан келген жаш ол азия ариулукъну кёргенинде, кёзлерин алалмай къалгъан эди къыздан. Артда уа, аны бютюнда иги таныргъа сюйюп, жанына олтурургъа кюрешип турду. Алай башланнган эдиле аланы бирге тюбешдирген жолла.

Алай хар не да алдан тап болгъанды дерча уа тюйюл эди. Артда ангылагъанды Альфият алда кёп затха кёз ачаргъа унамай тургъанын. Айхай, хар не да жюрекден келеди да, анга не кёп дау да айт. Бютюнда сау ёмюрча бир заман озгъандан сора.

Биргесине ёсген, аны бла бирге Москвагъа келген, ала бла окъугъан Салисат сюе эди Асланны. Эллеринде алдан окъуна аланы бирге боллукъларына ыразы болуп, къол тутуп, аны белгилеп, жууукълукъ жюрютюп, алай жашагъандыла ата-аналары. Аталары, Уллу Ата журт урушну бирге ётген, бири бирин отдан-окъдан къоруулагъан эрттегили шуёхла, Къаральбий бла Мусабий, аналары Кулистан бла Жанпаго да бир бирни билген, сыйлагъан адамла эдиле. Болсада, Альфиятны кёргенлей, унутхан эди Аслан ол сыйлы затланы барын да.

Салисат а бек уллу ачыу сынагъанды. Аны айтып жетишдирген да къыйынды. Бир ненча кере артха юйюне кетерге да тебирегенди, алай устазы Тамара Яковлевна, къызны халын ангылап, аны жюрегине сабырлыкъ салгъанды. Керти да, айтырла элине къайтып келсе, окъуялмады, болалмады деп. Ата-анасы да уялырла… Ма аллай сагъышла къалдыргъандыла Салисатны анда.

Алай а къадар дегенинг нечик жандауурсуз затды – къайтып келгенлеринде, алагъа бирге ишлерге тюшгенди кёп жылланы. Да не этерик эдинг, республикада ала ишлерча жер жаланда ол болса?

Ала, окъууну бошагъанлай, алгъа Алма-Атагъа учуп, анда Альфиятны жууукъларындан ыразылыкъ алып, алай келген эдиле Кавказгъа. Айдарбек, жангыз къызы алай узакъгъа кетерин сюймесе да, угъай деп айталмагъанды, аны насыплы кёзлерин, нюр тёге тургъан бетин кёрюп. Артда уа кёп сагъыш этгенди, ёге ананы къолунда ёсген къызыны бир жюрек къыйыны болур эди алагъа деп, бютюнда анга, атасына. Алай болурча да тюйюл эди – туугъанлай окъуна, анасын тас этип, алай тюшген эди ол Тогаланны къолуна.

Асланны ахлулары да ишни былай бурулгъанына артыкъ ыразы болмагъандыла. Аланы ангыларча эди. Юйюр таматаны чамланнганын букъдурургъа итине, анасы жарыкъ болургъа кюрешгенди. Къазакълы келинчигини жарашыулугъу, жаш юйюрге жаш къошулгъаны да себеп болуп, ол айтылмагъан даула бир кесекге уюгъан эдиле. Бютюнда Салисат юйюр къурагъандан сора. Аны тоюнда, Аслан этген ишледен бери да, бир бири кёзлерине къараялмай, бир бирге тюбешмезге кюрешип тургъан эски тенгле – Къаральбий бла Мусабий биринчи кере къучакълашхан эдиле.

Бир къауум жылдан,  Асланны юйюрю беш башлы болгъанда, ол заманны адетлеринде алагъа уллу фатар да бергендиле. Аны хар бир ууакъ затын да ариу, кёзню къууандырырча этерге кюрешгенин бир да унутмайды Альфият. Бютюнда, нёгер къызындан ёнкюч ахча алып, хрусталь люстра алып такъгъанын. «Юйде алыкъа табакъ, къашыкъ окъуна жокъду, неди бу этгегинг?!» – деп, Асланны сейирсиннгени да эсиндеди.

Келин аланы тиллерине, адетлерине алай терк юйреннггенине къууана эдиле къайынла. Не десенг да, къазахлыла жарашыулу адамладыла. Сюйген адамыны къатында ариу жашай эди Альфият. Эки жашчыкъларын школгъа, къызчыкъларын да сабий садха ашырып, келе эдиле экиси да бирге ишге. Хар ким сейир этиучю эдиле, барысы да анда ашханада ашасала тюшде, Альфият баш иесине энчи аш этип, аны да омакъ жан жаулукъ бла чулгъап келтириучюсюне. Къалай да жетише эди? Бюгюн ол анга кеси да сейирсинеди. Асланны башха тиширыулагъа къарагъанын окъуна эслемегенди… асыры сюйгенден.

Бир сменада ишлеп тургъанлай, Асланны башхасына кёчюргенлеринде, ол кеси уялгъан эте болур деп, таматагъа алай этмегиз деп тилерге баргъанын, ол андан кёзлерин букъдурургъа кюрешгенин, алай нек этгенин да ол артда ангылагъанды. Аслан кеси сюйгенди алай болурун. Хапары уа артда келген эди. Тёздю. Къайынлары аны жапсардыла, жашларына урушдула. Хар не да тюзелгенча, тап баргъанча кёрюндю.

Болсада ол алай болмагъанын заман къайтып-къайтып кёргюзтгенлей турду. Бир кере, экинчи кере, ючюнчю…

Бюгюн Альфият сейир этеди, хар заманда сылтау табылып тургъанына алагъа айырылмазгъа. Баям, жазыу деп анга айта болурла. Жете тургъан жашлары, хар нени ангылап башлагъан къызчыкълары, къартланы тилеклери… Къайын атасы бла анасы бир бири ызларындан кетгенден сора, насыбы да ала бла бирге жерге киргенин ангылагъан эди Альфият – ыйыкъгъа эки-юч кере юйде бир кёрюнсе, башха кюнледе кесин тапдырмагъанды Аслан. Ишде тюбеселе окъуна, бир-эки сёз айтып, башха жанына кете эди. Жюреги сыннган Альфият аны ызындан чабып айланнганына бюгюн кеси кесинден, ол замандагъы тенглеринден да уялады.

Тамата жашы окъуугъа ара шахаргъа кетеме дегенде, атасы ашырыргъа келмегенин бюгюн да кечмейди ол. Дагъыда Аллахдан тилейди… Ол кюн, самолётха мине туруп, аны эшигинден ары кирип кетгинчи, ызына къарап баргъан Астемир тюшеди эсине. Ол кюнден сора Асланны бла аны аралары бютюнда кенг болгъан эди.

Экинчи жаш а, Руслан, Алма-Атагъа кетип, анда кирген эди окъургъа. Ол анасыны туугъан жерин алай жаратханы, аны къарындашларын ческиз сюйгени къууандыра эди Альфиятны. Алай болмаса, ол не хазна этер эди артда этген ишин.

Аслан аланы биргелерине ишлеген башха тиширыу бла жашагъанын билип, аны эслемегенча этип, ичинден кюйюп турса да, кюнлени биринде, ала бирге кюлюп кирип келгенде, босагъада алларына чыгъып къалып, кючден турду ингирге дери Альфият ишде, кесин къаты этерге кюрешип. Юйге келсе уа, андан алгъа жетип, омакъ кийинирге жетишип чыкъгъан Асланнга тюбеди, къабакъ эшикден киргенлей.

– Тойгъамы тебирегенсе? Омакъса, – деди Альфият, алада болгъан ачыуну кёргюзтмез ючюн, жиляп къалыргъа хазыр кёзлерин букъдурургъа кюреше.

Нек айтды?! Айтмаса, тынгылап къойса иги эди. Алай болса, эшитмез эди ёмюрде жюрегинден кетмез сёзлени.

– Сени, бишген таба гыржын кибик, бу азият бетинги кёрмез ючюн, къачып, искилтин болуп айланама. Къалай ангыламайса аны?! – деп, къабакъны къаты уруп кетген эди Аслан.

Сау кече жилягъан эди Альфият. Тюшюнде ол танымагъан анасы, аны ёсдюрген Толганай, атасы Айдарбек да келип, кезиу-кезиу ариу айтдыла. Къайсыны эсе да ахыр сёзю уа хауада эриди: «Юйюнге къайт… къарындашларынга къайт…»

Ол кюн келген эди анга жангы акъыл. Къызы окъуу жылны бошаргъа, кишиге да билдирмей, экиси да бирге Алма-Атагъа жол салдыла. Атасындан кёлю къалмаса, аны асыры сюйгенден ёле тургъан Джамиля кетмез эди андан алай узакъ. Энди ол нени да ангылай эди, ол себепден Альфия санга кёп затны чайнап айтыргъа тюшмегенди.. Анасыны мудах кёзлери аны халал бетине жарашмай, былайда бир терслик болгъанын ангылай эди ол.

Къазах ахлуланы алагъа ариу тюбегенлери, Руслан да къатларында болгъаны кёллендирген эди келгенлени. Терк окъуна иш да тапдыла къарындашлары эгечлерине, юй-кюн этдиле. Расул да юйдегиленип, энчи жашап башлады.

Жаланда Астемирге тансыкъ болуучуду Альфият дайым. Ол Москвада жашайды. Жылдан бир кере келеди Алма-Атагъа анасын, къарындашын, эгечин кёрюрге. Солуу кюнлерини жарымын ала бла ашырады, жарымын а Кавказда ётдюреди. Тейри къылышча, алай жайылады аны жарыгъы эки жанына да.

Андан бери иги кесек заман озгъанды, Аслан а къурамагъанды жашауун. Битеу дуния аны жауу болгъан сунады. Жаланда Астемирди аны жюрегин эритген. Аны къайтырын сакълайды ол, ата-ана арбазында туудукълары чабарча. Сора кетген жашаууна, ажашхан насыбына, аны бла жашар ючюн, халкъын, юйюрюн да бир жанына этип, жер этегине келирча, алай сюйген адамны сансыз этип кюйдюргенине ажым этеди.