ЭРТТЕН АХШЫ БОЛСУН, АНАМ!

1.Сабийликден къагъыт

Эки тюрлю зат жарытады адамны эсин. Бири – этилген иги ишле, айтылгъан магъаналы сёзле. Аланы жарыкълары артыкъды. Экинчиси уа мутхузуракъды – болжалда тургъан, этилмеген ишле, алыкъа айтылмагъан сёзле…

Эртте аппам: «Эсгериулеге алдатып сюелеме», – десе, сейир этиучю эдим: «Мени хар нени да билген аппам къалай алдатыр неге да?!» – деп.

Жашау иги эди ол заманда! Сабийлик – ажайып дуниясы. Бир жол, мен аппалагъа келгенде, атамы шуёхлары Ахмат бла Мухаммат манга къозучукъла берген эдиле! Ахмат – акъчыкъ, Мухаммат а – къарачыкъ! Ала бир да ариучукъла эдиле. Къатапа къулакъчыкълары, жылтырауукъ чууакъчыкълары, кеслери да бурмачыкъла. Аппа бла мен аланы кютерге кюнлюм тёшге чыгъыучу эдик. Гитчечикле болсала да, къозучукъларымы мюйюзчюклери бар эди. «Чох-чох!» – десенг, ала мангылайчыкъларын бир бирге тиреп тохтай эдиле, къуйрукъчукъларын да ойната. Аппа уа кюле эди, бизни оюнубузгъа къарап. Къаллай огъурлу аппам бар эди мени!

Амма уа?! Ол алай къууаныучу эди манга, атанга ушайса деп. Атамы уа къабыргъада тагъылып тургъан мор рамада бир къадар сураты бар эди. Бизде окъуна жокъ эди аллай бир. Бир суратда уа – менден да гитчечик! Таугъа ёрлеген да кёп сураты! Анам манга дайым: «Атанг жигит болгъанды. Сен да анга уша. Бир затдан да къоркъа турма!» – деучю эди. «Мен атама ушайма! Аныча жигит боллукъма!» – дегенимде, амма уа: «Атанг, сен суннганча, алай жигит, алай ётгюр болса, бизни былай жарлы, сени уа ёксюз да этмез эди», – деп, жиляп къалгъан эди.

Аны жилягъанын кёргенимден сора, мен алай ай-

тыучуму къойгъан эдим. Алай мен атама ушагъаным ючюн барысы да сюйюучю эдиле мени. Аппам, ыннам, атамы эгечи Зухра… Хар ким да къууана эдиле, шахардан элге келсем. Ол къалай эртте эди! Башха ёмюрде, башха дунияда болгъанча. Мен, атамча, альпинист болургъа сюе эдим…

Анам ингир сайын, олтуруп, эшиу эше эди. Аппагъа – кёлек, аммагъа – габара, къысха чындайла, къол къапла... Манга уа – хар не да! Анамы ол усталыгъына кёпле сукъланыучу эдиле. Аппа бла мен анам эшген жюн кёлеклени кийип, алай барыучу эдик эрттенликде маллагъа къараргъа. Анда жайда окъуна танг сууугъуракъды. Артда уа кюн къыздырып башлайды.

Аппа бла амма мени черекде жууунургъа къоймаучу эдиле. Тауладан келген суула бузлудула деп. Таш атып ойнасагъ а, мен кишиге хорлатмагъанма, ташым сууну ол жанына ётмей къалмагъанды. Мени бла тенг жаланда Самат ойнай эди. Ол энтта да анда жашай болур.

Тёшде уа не къадар гюл бар эди! Бояулары да бир жарыкъ. Ала бусагъатда бу тюкенледе сатылгъан гюллеге аз да ушамай эдиле. Ийислери да – бир ариу, терен, терк иймеген! Бизни Халимат, Зухраны къызчыгъы, юйюне кетерге унамай, бизде, аппалада, къалып къалыучу эди кече, мен келсем. Аппа манга жомакъ айтырыгъын биле эди да, баям, андан. Жашагъан а – ала аппаладан тёрт-беш юй бийигирекде тура эдиле. Аппабыз кёп жомакъ, таурух биле эди. Ингир сайын, от жагъада олтуруп, биз аппагъа къысылсакъ, башлай эди: «Минги тау бла Къазман тауну арасында Къыркъ да  сууну боюнларында нарт улулары жашагъандыла…» – деп.

Эрттенликде уа Халимат: «Мен да сизни бла барама!» – деп, кесин тыйдырмай, бизни бла тёшге чыгъаргъа бек сюйгенди. Ол заманда Халимат бек гитчечик эди. Ма алай болгъанлай да, кишини къолундан тутаргъа унамай, аппаны аппынын да кесине къысханлай, чыгъа эди бийикге. Къарап-къарагъынчы бирси тёшге ёрлеп, андан: «Эй, Со-су-рукъ!» – деп къычырыр эди манга. Къозутханмы эте эди неда мени керти да эмегенледен от алып келген нарт жигитгеми ушата эди, ким билсин.

Тёшде уа аллай гебенекле бар эдиле – кём-кёкле, сап-сарыла, къып-къызылла, къоланла – къол аязынгы толтургъанла! Аланы къуууп, Халимат да, мен да зауукъ этип ойнаучу эдик. Тутхан а… бирин да тутмагъанбыз. Аппа: «Ала жаланда бир кюнчюк жашайдыла. Тутхан этебиз деп, бу къарыусуз къанатчыкъларын не аз да эзсегиз, арталлыда учалмай къаллыкъдыла», – деген эди да, ма аны ючюн не мен, не Халимат тиймей эдик алагъа.

Биркюнлюк жашау – ол къалай азды! Этген гюняхынгы, терслигинги тюзеталмазча, умутунга жеталмазча! Алай алагъа, ол гитче гебенекчиклеге, ол бир кюн окъуна кёп кёрюне болур, бизге – ёмюрча. Болсада… азды бир кюн. Азды ёмюр да… Ариулукъ кёп жашаргъа тийишлиди.

Дагъыда биз алай ойнай эдик: къайсы гебенек къайсы гюлге къонарыгъын алгъадан айтып. Халимат бир да къытдырмай эди. Мен аллай акъыллы эгешчигим болгъанына бек къууанама. Ол бир затдан да къоркъмагъаны алай сейирди. Гитчечик болгъанлыкъгъа, гыллыучада алай бийик уча эди! Атасы Ахмат анга арбазларында гыллыуча ишлегенликге, аппа уа бизни экибизге жапмада эки гыллыуча такъгъан эди. Биз, ким бийик учса да деп, алай эрише эдик...

Биз аммагъа, бирде анама, ол анда болса, тёшден гюлле жыйып келе эдик. Аланы атлары уа къалай тюрлюле эдиле – баппахан, эчкиаякъ, къатапа гюл, къарампил, чечек… деп. Кертиси бла да, улакъ какачыкълагъа ушай эдиле ол сары гюлчюкле. Амма уа аланы ёзекчиклерин мияла орунчукъда суугъа сугъуп, терезе ауузуна сала эди, орамны озгъанла кёрсюнле сиз манга келтирген гюллени деп.

Чабакъ тутаргъа да элтгенди мени аппа. Аппа бла мен алай хазырлана эдик ары барыргъа, бахчада къуртла да къазып. Ыргъакъларыбыз да бар эди. Таякъларыбыз а – чертлеуюк чыбыкъдан. Тюз кюн тёшден къарагъанлай, атланыучу эдик.

Бир сейирим, мында кюн жер бла кёк ортасындан чыгъады. Анда уа – тау башындан къарап башлай эди. Сора кюн да анда таулу болур эди…

Анам мени бла ары келмегенинге аппам да, мен да, амма да жарсыучу эдик. Мени мудах болуп кёрселе, анасына тансыкъ болады дей болур эдиле, аппа: «Ишинден бош болса, келин да келир», – дей эди. Амма, аны алай айтханын эшитсе, бетин кёргюзтмей эди. Алай аны жарсыгъанын сабий жюрегим бла сезип, мен: «Келликди! Келирме дегенди. Мен а, солуу айла бошалгъынчы, мында турлукъма. Кетерик тюйюлме», – дей эдим. Ол заманда экисини да бетлери жарый эди.

Узакъдады ол заман. Энди аны киши танымайды. Жаланда эсгериуле – жюрегими кишиге кёрюнмеген Тейри къылычы – байлайдыла бюгюнню бла ол кюнлени бирге.

2.Аскерден къагъыт

 Анам, кюнюнг ахшы болсун!

Санга, аппагъа, аммагъа, башха жууукъларыбызгъа да тансыкъдан башха, бир тюрлю бир хатам жокъду. Командирле, нёгерлерим да мени бек ариу кёредиле. Ол жаш солдатланы тюйген-ургъан деген хапарла уа бошдула. Аллай затла мында жюрюмейдиле. Сен алагъа эс бурма. Андан сора да, мен кишиге хорлатмазлыгъымы билесе да? Сени жашынг Алим бош адам тюйюлдю! Ол Ата журтну къоруулаучусуду! Аны эсингде тут, анам! Мен да, солдат тенглерим да кече-кюн да сизни тынчлыгъыгъызны сакълайбыз!

Окъургъа уа жетиширме. Жашау узунду. Окъургъа дегенлей, анам, командирибиз манга: «Офицер болургъа сюе эсенг, аскер училищеде окъургъа къагъыт жаз, аллай онг барды», – дегенди. Алай мен алыкъа жукъ айтмагъанма. Энтта да эки ыйыкъ чакълы болжалым барды. Кел, сен айтханлай этейик. Артда уа не – аппаладан узакъ болмагъан аскер гарнизоннга ишге тохтасам, ала да къууанырла.

Анам, Халимат аппа манга къурманлыкъгъа тууар ёсдюреди деп жазгъанды. Солуу кюн барсанг, анга айтхан эт, кесин къыйнамасын. Ол амма да, сен да жиберген жюн чындайланы нёгерлерим да, мен да бек сюйюп киебиз.

Кёп болмай марш-бросок болгъан эди, 30 километрни жаяу баргъанбыз къарда. Бек алгъа уа ким жетген сунаса?! Биз бешибиз – Кавказдан келгенле! Сора шуёхум Сергей. Ол Саратовданды. Сен аны таныйса. Присяга бергенибизде келгенингде, эсингдемиди, ол бизни бла айланнган эди Петербургда. «Бир мудахды», – деп, сен анасын соргъанынгда, ол: «Келалмагъанды», – деп къойгъан эди. Аны анасы жокъду, анам. Ол гитче заманчыгъында атасы, анасы да аварияда ёлгендиле. Сергей ёксюз сабийле тургъан юйде ёсгенди, детдомда. Аны ючюн, мен анга бютюнда иги болургъа керекме. Атам эртте кетгенликге, анам, сен да, аппалары да, башха жууукъларыбыз да манга берген жылыуну анга киши бералмагъанды. Биз, къарындашлача, ма алайбыз бир бирге. Билеме, аппа да аны бек жаратырыкъды.

Мадинагъа уа энди мен къагъыт жазмайма. Жазарыкъ да тюйюлме. Бош берген эдинг мени адресими анга. Бир кюн, Москвадан бери келип, мени излегенди. Мен а, узакъдан кёрген эдим да, ол болгъанын билип, чыкъмагъанма. «Ол кишилик тюйюлдю», – дериксе сен, билеме. «Атанг алай бир заманда да этерик тюйюл эди», – деп да къошарыкъса.

Хау, ол, ара шахардан кёчюп, бизни классха келгенде, мен бек къууаннган эдим. Алай… эсингдемиди, биз Минги таугъа баргъаныбыз, школну бошай туруп? Анда биз фуникулер бла 11-чи приютдан энишге тюшюп келе, мен анга аппаланы юйлерин кёргюзтген эдим. Анда атамы сын ташына да баргъан эдик. Артда уа, мен классыбызны аппа бла саламлашыргъа чакъыргъанымда, Мадина мени къулагъыма: «Уялмай, ол гитче юйчюкге къалай алып барлыкъса тенглеринги, устазынгы да?» – деген эди. Андан сора мен аны аппалагъа чакъырмагъан эдим.

Аппа уа бек къууаннган эди. Устазым бла, тенглерим бла олтуруп, Халимат этген хычинледен да ашап, айран ичип кетген эдик. Саулай классым да аппаны бек сюйюп къалгъандыла. Энтта да къагъытларында салам айтдыргъанлай турадыла. Минги таугъа барсала уа, аппагъа къайтмай кетмейбиз дейдиле. Мадина уа алай этерик тюйюлдю, анам.

Сора, дагъыда, эсингдемиди, анам, сен Мадинаны туугъан кюнюне торт этген эдинг? Бийик, ариу, юсюнде да къыз сураты бла, аты да жазылып. Санга: «Сау болугъуз! Нечик ариу тортду! Кесигизми этгенсиз? Къалай?! Мени да юйретирмисиз?» – дегенликге, артда уа: «Рестораннга барабыз! Бу бизге неге керекди?!» – деп, Мадина ол тортну школ аллында шинтик юсюнде къоюп кетген эди. Мен бармагъан эдим рестораннга. Мариям, Разият, Азамат, Анзор, Ачемез, Жаннет да бармагъандыла.  Биз ол кюн, анам, сау  кюнню паркда айланнганбыз. Тортунгу да сюйюп ашагъан эдик, кёлле къатында кафеде олтуруп. Сенича татыулу торт киши да этмейди, анам! Ол жаны бла манга кёпле сукъланадыла.

Кертисин айтсам, анам, сени элге къартлагъа кёчейим да, ала бла турайым дегенинге сагъышлыма. Къыйналырса деп да къоркъама, алай сен аны мени ючюн, атам ючюн этерге дейсе да, анга уа бек ыразыма.

Аллах мен сюйгенлени барыгъызгъа да саулукъ берсин! Къууанч бла тюбешейик!

Тансыкъ салам бла, Алим.