Уллу болгъанлыкъгъа женгил къымылдайды

Бу уллу эм башхалагъа ушамагъан жаныуарла Африкада, Юг эм Юго-Восток Азияда жашайдыла. Быланы бек сейир этерча затлары - мюйюзлеридиле. Африкалы мюйюзбурунланы тюз да башында бир уллу мюйюзю, аны артында да гитче мюйюзю боладыла. Кеслери да тереклери аз болгъан, кенг аулакъланы сюедиле. Азиялы мюйюзбурунну уа бирер мюйюзлери болады. Бу жаныуарланы бурун мюйюзлери бир-бирде 1,5 метрге жетедиле. Гумхотлары эртте заманлада жер башын бийлеп тургъан динозаврланы гумхотларына бек ушайдыла. Бурун мюйюзлери уа жыртхыч жаныуарладан къорууланыргъа аламат сауутлукъ этедиле.

«Къара» рыноклада быланы мюйюзлери бек багъа сатыладыла. Ол себепден мюйюзбурунланы браконьерле, кёп къалмай, къырып бошагъандыла. Африканы эм Азияны къыралларында бу жаныуарлагъа деп энчи заповедникле къуралгъандыла. Мюйюзбурунла халкъла аралы закон бла къорууланадыла.

Былай къарагъанда ауур кёрюннгенликге, мюйюзбурун бек женгил къымылдайды, жеринде хайнухча бурулады, иги чабады.

Бу жаныуарла болгъан жерледе египетли чиллеаякъланы кёп кёрюрге болады. Бу къанатлыла хар заманда да мюйюзбурунланы ашырып айланадыла. Ол да бошдан тюйюлдю. Мюйюзбурунну кесин саскыладан, къурт-къумурсхаладан къорууларча узун къуйругъу, пилленича уллу къулакълары, алып юсюне суу неда букъу къу-ярча хоботу жокъдула. Аланы саскыладан, къурт-къумурсхаладан чиллеаякъла къоруулайдыла: аркъаларына къонуп, аллай заранлы затланы чёплеп, кьыйналмай аш табадыла.

Орта эсеп бла алгъанда,  бу жаныуарланы узунлукълары 2,5 - 4 метр болады, ауурлукълары 3 тоннагъа жетеди, 5 тукъумгъа юлешинедиле. Уллу болмагъан сюрюулеге юлешинип жашайдыла. Эркеклери сюрюуге башчылыкъ этер ючюн бек къаты тюйюшюучюдюле. Болсада бир бирни ауур жаралы этмейдиле, ёлтюрмейдиле. Мюйюзлерин а сындырыучудула. Сыннган мюйюзлени орунларына уа жангылары битедиле.

Тиши мюйюзбурунла 2-4 жылдан бир бала табадыла. Бала туугъандан сора бир сагъат озгъанлай, анасыны ызындан тебиреп къалады. Сюрюуню тишилери балалагъа бек сакъ боладыла. Жылгъа дери ала аналарындан айырылмай, сют бла кечинедиле эм туугъанда 50 килограмм тартхан балала жыллыкъларына 300 килограмм тартадыла.

Мюйюзбурунланы кёзлери артыкъ иги кёрмей эселе да, къулакълары иги эшитедиле тауушну, ийисни да иги биледиле. Кенгден окъуна къалайда иги кырдык неда жыртхыч жаныуар болгъанын сезедиле.

Сууну да бек сюедиле аны кёрсем, бир бёлек сагъатны анда жууунуп турадыла.