Жашау нёгерин хурметлеген хата кёрмез

Хапар

Алгъаракълада жумуш чыгъып тау эллерибизден бирине барыргъа тюшеди. Эрттенликде вокзалгъа келип, автобусха минип, кетер заманыбызны сакълайма. Мени ызымдан кирген экеулен, жашаулу адамла, аллымда шинтиклеге олтурадыла. Тиширыу жол нёгерин алгъа жиберди да, ол олтургъандан сора тюрслеп къарап, аны къатына чёгеди.

Эр кишини башында бийик мухар бёркю барды. Юсю-башы да тазады, тизгинлиди. Чачын кюмюш бет алгъан къатын да аны жанында тауушсуз олтурду. Аз-аздан автобусну ичи адамдан толду. Ол тебирегенлей, эки къолунда да жюклери бла орта жыл санлы тиширыу чабып минди.

Солуу алып бошагъандан сора жангыз олтуруп тургъан биреуленни эслейди да, аны къатына чёгюп, бираз бетине къарап: «Ал­лах, Аллах, Фаризат, сенмисе? Таныялмай окъуна къалдым да. Нек былай аман болгъанса, ауругъанынг ишми барды? Жанкъоз гюлге ушаш, бизни тёлюде сенден ариу къыз жокъ эди. Энди уа къарт къатыннга ушап къалгъанса да. Юйде уа тынчмысыз, уллугъуз, гитчегиз, биз сорлукъла барыгъыз да? Баш иенг Ахмат а не ишлейди? Аллах анга ыразы боллукъ. Дунияда болмаз андан огъурлу адам», - деп, тюз да автоматдан атдыргъанлай, жангыз олтургъан тиширыугъа такъыйкъаны ичинде кёп соруу берди.

Фаризатны уа аны бла сёлеширге артыкъ ыразы болмагъаны кёрюнюп тура эди. Алай соруула берген, бегеуюл кибик, аны бетине къарап тохтады.

Тиширыу а бираз тынгылауну да басып турду. Алай ол адам андан жууап алгъынчы айырылмазлыгъын ангылагъандан сора кесини хапарын башлады.

- Да, тапбыз, игибиз. Сабийлени да хаталары жокъду. Аллахха шукур, сау-саламатдыла. Таматаны быйыл школгъа берликме. Гитчени уа анам къоймай биргесине алып кетгенди. Жарым жылдан бери да ол аны блады. Кесим а алыкъа иш мажаралмагъанма. Жюн затчыкъла эшип, базаргъа чыгъа турама. Бусагъатда аны бла кечинебиз.

- Ахмат а, Ахмат, ол а не ишлейди, къалайды? Файгъамбар кибик, огъурлу адам. Аллах сюерик жанын. Ма, бизни аман жашны кёрсе, ол анга кёп насийхат сёз айтады. Анга тюбеген кюн жаш асыры къууаннгандан, кёлю кётюрюлюп келир. Аллах ыразы боллукъ жанына, - деп биягъы тиширыу, башын да артхаракъ этип, Фаризатны бетине къарап тохтады.

Ол а, бираз шош турду да, сюймеген жол нёгери таба бурулуп, тюз да элия атылгъанча:

- Анса сен эшитмегенсе мени хапарымы. Ол сен махтагъан Ахмат бизге этип кетгенин. Жаханим андан толлукъну.

- Тоба, тоба, нек айтаса алай? Эшитмегенме. Бизге кирген жокъ. Жаш окъууда. Мен да орамгъа айдан-жылдан бир чыгъама. Къайдан, не зат эшитирикме, харип. Сора сен да «эркинликге» чыкъгъанса. Аллах бирди, Ахматны уа бек иги кишиге санап тургъанма. Аны уа терс иши болмазгъа керекди. Не болуп къалды сизге. Биреу аман кёзденми къарады?

Хапарын айтмай, андан къутулмазлыгъын ангылагъандан сора Фаризат сёзюн жангыдан башлады:

- Ахмат бла бирге жашагъанлы он жылгъа жууукъ болгъан эди. Бир бирни ангылап, жашаргъа кюрешип тургъанбыз. Гюняхы керекмейди – ичги бла къыйнамагъанды. Алай, ол къырал ишге жюрюгенден сора, бир тюрлю мадары жокъ эди. Башха кишилени уа, кёремисе, юйюрлерине хайыр этебиз деп, кечеле бла жер тюбю бла жюрюгенлерин. Узакъгъа барып, хапчук - харакет келтирип, мында багъа сатып, ахча этгенлерин. Ол а: «Мен устазма, манга аллай хыйла ишле керекмейдиле», - деп къойгъанды. Юйде бир жумуш чыкъса, къоншуну-тийрени чакъырыр да, алагъа этдирир. Аланы да ишлегенлеринден эсе ашагъанлары кёп.

Мени уа бютюнда не зат бек къозутады десенг, кеси тамата болуп тургъанлай, гитче къарындашын чакъырыр да, аны бла оноулашыр. Ол айтханлай этер. Ол къурулушчу болуп таш, кирпич къалай билгенликге, арбазымда не зат къалайда салынырыгъын кесим иги билеме. Андан сора да, не иши барды аны мени арбазымда оноу этерге. Мени да бардыла къарындашларым. Керек болса, алагъа оноу этдирирме.

Алгъаракъда машина алгъан эдик. Анга гараж сюерге керек болады. Биягъы къайыным келеди. Мен айтхан жерни унамай, юйге, хунагъа, къабакъ эшикге да тап келиширча былайда ишлерге керекди деп, башха жерни къазып тебирейди. Ол а манга алай ачыу тийгенди. Эки къарындашха да: «Ай атагъызгъа налат», - дегенме.

Аллах бирди, андан сора бир сёз да айтмагъанма. Къайыным а, кёзюме къарап: «Келин, харип, не ачы ауузунг барды. Ёлген атабызны жеринде къойсанг а», - деп кетип къалады. Бираздан а ол сен махтагъан Ахмат, документлерин да жыйып, къапталын да аркъасына къаплап, къарындашыны ызындан кетеди. Ол кюнден бери аны аягъы биз болгъан жерге басмагъанды.

Бюгюнлюкде уа, къарындашына къошулуп, къурулушда ишлеген ха­парын эшитгенме. Мен аны сорушдуруп айланмагъанма. Алгъаракъ­да Хамитни къызыны тоюнда тиширыуладан эшитгенме. Мени аллай бир сёзчюгюмю кётюралмагъан эсе, турсун алай. Ол болмагъанлыкъгъа, апчымайма. Эгечлерим, къарындашларым, атам-анам да терк-терк жокълай турадыла, кишиге да жалындырмайдыла. Ахчаны уа узакъ базаргъа бир барып келсем, ол сен махтагъан киши бир жылгъа алгъанны келтиреме.

Андан сора да, кёп хапар айтды Фаризат кесини жашаууну юсюнден, алай Ахмат жанлы аны ауузундан бир сёз да чыкъмады.

Автобус а, тюзледен ётюп, тау ауушха кирди. Аны эки жанындагъы бийик тауланы, къалын агъачланы ариулукъларына да эс бурмай, ол эки тиширыу хапарларын къыздырадан-къыздыра барадыла. «Беге­уюл» да баш иесин эсгерди. Ала да алгъадан окъуна айырылып тура кёре эдим. Ол да баш иесин терследи. Аланы хапарлары тохтагъандан сора автобусну шошлукъ алды.

- Акъылсызла, - деген таууш бузду шошлукъну, - хау экигиз да акъылсызласыз.

Ол сёзлени аллымда олтуруп келген тиширыу айтды. Сора ол, къатыннга къарап:

- Жанымдагъы мени баш иемди. Биз бирге жашагъанлы элли жылдан атлагъанды. Къууаннган, къыйналгъан кюнюмде да таймай къатымда тургъан буду. Эгечлерим, къарындашларым, сабийлерибиз да бардыла. Ала да бирер жерде юйюр болуп жашайдыла. Онгларына кёре бизни да жокълай тура­дыла. Сау болсунла. Алай ала да, сен сюйгенча, санга келип туралмайдыла, кеслерини къайгъылары, жумушлары, ишлери. Бу сиз кёрген эр киши уа дайым къатымдады.

Эртте, жаш келин заманымда, мени кёре анам, тамата эгечим, аны жашчыгъы да келедиле. Кече да къалып кетген эдиле. Бу адам ингир ала ишинден жыйышхандан сора ала бла олтуруп кёп хапар да айтады. Менден а ичерге суусап тилейди. Чёмюч бла айран келти­реме. Жашчыкъ да суусап болур дейме да, бек алгъа анга узатама. Ол алай къалады.

Бир къауум замандан манга да юйге барыргъа тюшеди. Анам ол кюнню эсиме салып, манга айтмагъаны къалмайды. «Баш иенги намыслай билмеген, сен къаллай юй бийче боллукъса? Мындан ары аллай ишинги кёрмейим. Сени баш борчунг, бек алгъа анга къарагъан, аны саулугъун, ырахатлыгъын сакълагъан. Мындан арысында, атанг аллынга барса да, бек алгъа эринге къара, аны жумушун тындыр, анга сакъ бол. Ол айып тюйюлдю. Сен аны къал­лай бир багъалай билсенг, аллай бир сыйынг да жюрюр, жашауунг да тынчлыкълы болур, анга кёре сабийлеге да багъа бичилир».

Андан бери жарым ёмюр озду. Анамы ол сёзлерин бюгюн да эсимде тутама. Ким биледи, ол сюйгенча кёлюне жеталгъан да болмам, алай бюгюнлюкде да анга таплыкъны, тынчлыкъны излейме. Аны ючюн бир заманда да сокъуранмагъанма.

Акъыл сёзюм а сизге бу болсун. Не иги, ахшы сабий да атасына, анасына къалауур болуп турлукъ тюйюлдю. Хар кимни кеси жашауу барды. Къартны нёгери уа – къартды. Ол кюнюгюзню сагъышын этигиз. Жангызлыкъдан Аллах сакъласын. Баш урургъа тюшсе да, нёгерлеригизни къайтарыгъыз. Сёзюгюзге кёре, ала сиз къачар адамла тюйюлдюле. Акъылыгъызны башыгъызгъа жыйыгъыз. Юйюрюгюзню сакълагъыз.

Автобусда олтургъанла, чалбаш тиширыугъа бетлерин бурмагъан эселе да, аны хапарына тынгылап келгенлери кёрюне эди. Ким би­леди, ол а хапарына дагъыдамы къошарыкъ эди. Алай къатындагъы мухар бёрклю эр киши, аны билегине аз-маз къолун жетдирди да, тиширыу хапарын тыйды. Сора, ашыкъмай, башын сол жанына буруп, баш иесине къарады. Мен аны кёзлерин кёрдюм. Аны къарамында эрине аллай бир хурмет, аны ючюн аллай бир ёхтемлик бар эди, сёз уста айтып-айталмазча.

Андан сора автобус элге жетгинчи бир адамны ауузундан сёз чыкъмады. Битеу барысы да терен сагъышлы эдиле. Автобус тохтагъандан сора тюшдюле, бирер жа­нына кетдиле. Мен а эки къартны ызларындан бираз къарап турдум: эр киши аз алгъаракъда, тиширыу эки-юч атлам аны ызындан, аякъларын бирча алып бара эдиле.

Кюнню таякълары жерге бирча жетгенликге, мен а, нек эсе да, ол эки адам баргъан жолда жылыу кёп сундум.