«Врачны багъыуундан эсе да кючлюдю сюймеклик»

Бюгюнлюкде тютюн ичиу, наркомания, игромания, ичгичилик жаш тёлюню къыйынлыкъларыдыла. Аланы юсюнден бардыргъанбыз ушагъыбызны республикалы  наркология диспансерни  акъылбалыкъ болмагъанлагъа къарагъан баш врач-наркологу Артур  Пачев бла.

- Артур Аюбович, жаш адамланы кёбюсю тютюнчюледиле. Ала  саулукъларына уллу заран тюшюремидиле?

- Чыпчыкъны бурунуна никотинни жибитилген таякъчыгъын тийдирсенг, ёлюп къалады. Къоян никотинни тамычысыны тёрт этип бир кесегинден ёледи, ит-тамычыны жарымындан. Адамгъа  уа эки- юч тамычы тамамды – ол 50-100 миллиграммды. Аллай бир никотин 20-25 тютюнде барды. Да сора нек  къырылмайдыла тютюнчюле дерге боллукъсуз. Ол доза бир кереге сингмейди адамны санына – чархына, аз-аз тюшеди хар ичилген тютюн бла. 

Отуз жылны ичинде тютюнчю жыйырма минг тютюн ичеди, ол жюз бла алтмыш килограмм болады. Америкада тютюнню жетишимлери болмагъан адамланы белгилерине  санайдыла. Бизде уа къартла, сабийле да, устазла, врачла да – тютюн ичмегени жокъду. Кёп къыраллада учреждениялада, жамауат жыйылгъан жерледе тютюн ичерге жарамайды. Бизде уа хар адам ишчи кабинетинде аны сюйгенича  букъулатып олтура эди, закон кийирилгинчи. Хау, энди бир кесек тюрленнгенди хал. Больницалада, ишчи жерледе, вокзаллада – хар жерде да тютюнчюлеге энчи жерле белгиленнгендиле.

Дагъыда бир затны энчи белгилерге сюеме. Миллет республикада ичгичилик шёндюча жайылгъаны бедишликди. Биз бир бирибизни багъаласакъ, хурмет этсек, быллай жарсыулу  болумгъа келлик тюйюл эдик.

- Неден башланадыла бу къыйынлыкъла?

- Акъылбалыкъ болмагъан сабийле, бирге жыйылып, тютюн, сыра, чагъыр, аракъы ичедиле. Ата-анала аллай затлагъа артыкъ бек жарсымайдыла, хар бири кесини жашы, къызы бузулмазлыгъына ийнанады. Жарамайды ийнаныргъа! Ата-ана сабийни не этип айланнганын билирге керекди.

Бош заманы болмасын окъуучуну! Дерследен сора кружоклагъа жюрюсюн,  билимин ёсдюрсюн,  спорт бла кюрешсин. Бош заманы болуп, аман къылыкълы сабийлеге къошулгъанлай, балагъыз терсине кетип башларыгъын билигиз. Бир-бир ата-анала школгъа сау жылны ичинде бир кере да бармайдыла. Сора, сабийлери бир хата этип, юйлерине милиция келсе уа, сейир  этедиле.

Мен кёп жылланы наркоманлагъа багъама, билеме: жюзден экиси-ючюсю сау болса, игиди. Аллай  дарман табылмагъан ауруу тиймез  ючюн, сабийге къараргъа, аны жашауун тап къураргъа керекди.

- Бусагъатда игроманла да аз тюйюлдюле  жаш адамланы араларында. Ол да себеплик эте болур ичгичи, наркоман болургъа, баям?

- Москвада биринчи казино 1989 жылда ачылгъанды, СССР-ни Правительствосуну бегимине  кёре. Ары къолайлы адамла бара эдиле. 1993 жылда артыкъ  бай болмагъанлагъа деп оюн автомат чыгъады. 2002 жылда  Россейде оюн салонланы ачханлагъа лицензияланы  бериуню тынч формагъа кёчюредиле. Ма ол жыл башланнганды бу ауруу. Жаланда бир жылны ичинде беш минг лицензия берилген эди. Игромания - тюз наркоманияча аурууду, ол жукъгъанла хазна сау болмайдыла. Жарсыугъа, аланы асламысы жаш адамладыла. Америкада игроманла  бир жылгъа жыйырма миллиард доллар  къытдырадыла. Швецияда игромания ауруудан къыйналгъанла эки миллиондан озгъандыла, клиникада бакъдырыуну бир курсу уа эки жюз минг долларды…

Къабарты-Малкъарда да  бу ауруу жайылгъанды, адамла битеу мюлклерин къытдырып, юйюрлери орамда къаладыла. Сёзсюз, ичгичилик, наркомания, игромания – битеу да  дунияны бек къыйын проблемаларыдыла, алыкъа алагъа тийишли оноу этилмегенди.

Мен пандемиягъа дери лекцияла эм концертле бла колониялагъа  терк-терк жюрюп тургъанма. Анда жаш адамла манга: «Эркинликде ёле тура эдим, бери тюшгенден сора  бир кесек сагъыш этип башлагъанма»,- дейдиле. Бек игиси - тутмакъгъа жетгинчи, сабийигизни жашауун къурасагъызды.

- Къалай билликди да ата-ана сабий аман къылыкълагъа юйрене тургъанын?

- Хуржунларын къармаргъа, школда устазла бла сёлеширге, сабий кесин къалай жюрютгенине тынгылы къараргъа керекди. Тюрлениуле боллукъдула. Не аз да арсарлы болгъанлай, наркодиспансерде врачланы болушлугъун излегиз. Биз миллет республика болгъаныбыз себепли кёп ата-анала, сабийлери  наркоман, игроман неда ичгичи болгъанын шарт билгенден сора  да, жамауат не айтыр деп, уялып, хар затны букъдурургъа кюрешедиле. Заман а озуп, ауруу а кюч ала барады.

Уялыргъа керек тюйюлдю, бу аурууладан къыйналгъанла миллионладыла, тюз билгенигизлей, врачха  барыргъа керекди. Не къадар эртте башланса багъыу, ол къадар игиди. Багъыудан сора, жууукъ адамыгъызгъа ариу айтып, аны адам боллугъуна ийнанып, анга окъургъа неда ишге кирирге болушуп турсагъыз, андан уллу хайыр чыгъарыкъды. Алгъыннгы аман къылыкълы жёнгерлеринден айырып,  адепли, иш кёллю адамланы араларында жашарча онгла излерге керекди.

Жаланда врачланы къолларындан хар зат да келмейди, ол къыйын аурууланы хорлар ючюн, юйде адамла, жууукъ-тенгле да къолларындан келгенича болушургъа борчлудула. Биреу кючлю болады, ол игроман, наркоман, ичгичи болмазлыгъы баямды, биреу а –къарыусузду. Аллайланы къыйын ауруулары бла атып къояргъа  жарамайды. Тюзелликди деп ийнаннганлай, кюрешни бардырып турургъа керекди.

Шёндю наркодиспансерни кюндюзгю бёлюмю да ишлейди, анга Шунгарланы Мадина башчылыкъ этеди. Анда анонимно багъылыргъа онг барды. Къысхасы, тюз жолгъа чыгъаргъа боллукъду, хар абыннган, жангылгъан жоюлуп бармайды. Алай аурууну хорлар ючюн, жангылгъанны къатында адамлары не жаны бла да анга билеклик этерге борчлудула. Къыйынлыгъы бла кесин къоюп къойсала, ол къалай тюзелликди? Врачны багъыуундан эсе да кючлюдю сюймеклик.