Сабийлени хар бирине энчи жашарча мадар этилмесе…

Юйюрде битеу сабийлени да журт бла жалчытыу тынч жумуш тюйюлдю. Ата – ана сау къадарда бу сеники, бу уа аныкъы деп оноуну шарт этерге керек болур, баям. Артда   сюдлеге жюрюп, бир бирден  тил тутуп турмазча. Тыш къыраллада  бир уллу юйде эки къарындаш жашай эсе, хар бирини  эшиги, аш эм башха отоулары, ахчалары – бохчалары энчиди. Бизде уа хар зат къатыш, арада уа жаланда гурушхалыкъ.

…Кеп жылладан бери биз да саулай юйюрюбюз бла  къолубуздан келгенни аямагъанлай кюрешебиз.  Юй - жер болайыкъ деп . Мен ангылагъандан, бюгюнлюкде жашау башха тюрлю болургъа керекди. Заманны   излемлерине  тийишлиликде  жашамагъаннга уа  керти  да къыйын болады.   Халкъыбызда   юйде болгъан ахчаны саулай да   бир уллу юйюрню къурулушуна  къоратыдыла. Ол а сабийлени бирине къалады. Къалгъанлары уа не этсинле?..

Юй  гитчеге  къалыргъа керегини  юсюнден  биз эшите  тургъанбыз. Мен Хасаньяда туугъанма.  Бир уллу   юйюрде, кесимден тамата да юч къарындашым. Гитчеликден атабыз- анабыз бир бирге  болушургъа , билеклик этерге керексиз деп тургъандыла. Ишден келтирген сомубузну атабызгъа бере эдик,къурулуш бардыра эдик да.  Сора  бир къазанда  биширелген  ашха къоранчла аз боладыла, аны себепли  барыбыз да бирге жашап турургъа керегибизни юйретип турдула.  Иги кесек заман озду. Окъуулу , билимли болдукъ.  Аллахны ахшылыгъындан ата –анабыз да сау, уллу юч къатлы юй да ишледик, арбазда да аламат  тыш къыраллы  мешинабыз. Ата-анабызда   бизни бла   бирге, сюек саулукълу. Кюнледен биринде  тамата къарындашларымдан бири  юйдегили болду.  Бек къууандыкъ, уллу той  этдик. Болмагъанча уллу байрам ётдюрдюк.   Келген келинни  да  туугъан эгечибизча кёрюп, сый –намыс берип турдукъ. 

Бир жылда  озмады ортада,  экинчибиз да  юйюр къурады. Ол да  ата юйюбюзге келтирди келинни.  Бир ыйыкъны ичинде тауусулмай  баргъан той да этдик, бек къуунадыкъ.  Бираз заман озду ангылай башладыкъ эки келиннге бир арбазда  жер болмагъанын. Алай тамата жашла къайры барсынла,  битеу ишлеген сомларын   юйню къурулушуна къоратып тургъандыла. Сора анабыз- атабыз да  аланы  башха  хаух  аллынннган  фатаргъа кетерлерин да  сюймегендиле. Барыбызда  бирча  жашасакъ сюйгенлерин  айтып  тургъандыла.  Алай бла  ючюнчю къарындашыбыз да юйдегили болгъанды. Энтта да сый салабыз, той ётдюребиз, саугъала - къоранчла . Ючюнчю келин къошулгъандан сора  ангылайма  тынчлыкъ  къуругъанын  бизни арбаздан .

Келинле кюн сайын  гурушха, даулашла   къозгъап , сабийлени араларында сёз чыкъгъанлай,  бир бирлерин тюерге чабып,   кюнню узуну   арбазда  къычырыкъ  тохтамай башлады  бизде.  Ол болумгъа къарап,  анабызны жюрегине къоркъуу киреди. Айтады манга: «Алтыным, тейри бу арбазгъа  энттада  бир келин келсе, тюзюнлей  къабыргъа  барып къаллыкъма, эт  башынга  бир  мадар». Жюрегим къыйналады. Да мен бек гитче эсем, юйде атам бла анам бла  мен нек къалыргъа  онгум жокъду, дейме. Быллай бир  къыйын  салып   юч къатлы юй ишлегенден эсе  хар бирине шахарда   бирер отоулу фатар алгъан  тюз болмазмы эди, деп сагъыш этеме.  Анама жукъ айтмайма. Къарындашларымы бирини юй бийчеси сабийлерин да алып, кетип къалады. Андан сора ол къарындашым   кече бла   хапчукларын  жыйып , бир кишиге жукъ айтмай, къадарын сынар кёллю ариу юйюбюзден къачады. Телефонун да ёчюлтюп, тас  болуп къалады. Бир жылдан  аман адамлагъа тагъылгъан хапары чыгъады. Андан сора кёп бармай, анабыз жюрек ауруу табып ауушду.  Мен а  не къыйын болса да,  арбазыбызда болдум , кече  ишлеп келгенден  сора  кёзюме жукъу  кирмей эсе да… Ата-ана юйден юлюш алыргъа умутуму юзмей эдим.  Алай  анабызны  жик  дууасы ётгенлей, тамата къарындашларым жыйылып  манга  анам айтханны къайтардыла: « Башынга  бир мадар эт, бу юйден санга  хайыр жокъду», -  деп, къаты сёлешдиле. Ол   ушакъдан сора  кече - кюн  бир сагъышым: бу юйден кетип  къайры барайым? Мен  да ол бир къарындашыбызча аман къадарлы болуп , къалай къалайым?  Сора намаз этип, тилекле айтып да   башладым. Аллахдан тилегеним, манга бир тюз оноу эт деп. Ол  заманда  республикада  тюрлю-тюрлю  цехле  жайылып эдиле, мен да алла й бир цех къурап, аны бла кюреше эдим.  Ол жумушла бла  бир  эр киши бла  танышдым. Ол  манга   иги кёзден къарап,  кесини  жангыз къызы бла  танышдырды.   Къыз  чырайлы, тири, жашауну сюйген , бир ишден да къоркъмагъан аллай  къыз.  Аны бла юйюр къураргъа  сюйгеними билдирдим атасына, ол сёзлени айта  туруп а  жюрегим алай терк-терк ура эди, тобукъларым къалтырап,ол  къызны  юйюрю бай эди ,  аланы ыразы этерча сый да не хазна салайым мен деп.  Мени учундургъан , къарыу берген жаланда  ол юйюр бла  бирлешсек, бизге  фатар, юй да алллыкъларын биле эдим саугъагъа. 

Ата юйюмден кетер ючюн   кесими ёхтемлигими бюгерге , аны юсю бла атларгъа да хызыр эдим. Мен  эринчек жаш тюйюлме, таза ишден, къара ишден да  бир заманда къачмагъанма.  Алай не этериксе  юйюнгден къыстай турсала? Къызны атасы уа  мени  тилегиме тынгылап: «Сен тири жашса ,   мен сени  ишлерге да юйретирме ,  бай  болургъа , ахчаны  зырафсыз жояргъа да. Биз  бу байлыкъгъа жетгинчи бек  къыйналып жашагъанбыз. Суу бла  гыржын тапмагъан кюнлерибиз да болгъандыла.  Бу байлыкъны  къаллай  ныхытлы  жол  бла ётюп алгъанымы мен кесим эмда  мени юйюрюм  билебиз жангыз да . Аны себепли  къызны жанын къыйнама, зырафчы  эмда эринчек болма», деп айтханы  ол болду. Керти да юйюр къурадыкъ. Фатар да бердиле  саугъагъа къызгъа. Бир бирни ангылап, келишип  жашап турдукъ  эки жыл.  Кечеледен биринде  башыма бир аман сагъышла келип  башладыла.  Мен кесими тузакъгъа  тюшген жаныуар бла  тенглешдирип башладым. Къарангыда юй бийчеми бетине къарап тургъанымлай  бир зат ангыладым: ол тиширыуну  не бек кюрешсем да,  мен  эки жылгъа  сюялмадым. Жюрегим излегенни  аны бла табалмайма.  Кеп осал сагъышла келдиле ол  кече башыма.  Мешнагъа олтуруп, шахар тюбюнде ары  бери жюрюп башладым, тынчаялмадым.  Сора  юйдегине  жукъ да айтмай,  Бештаугъа кетдим. Анда кече ишлеген  клубладан бирине кирип ,  болмагъанча кёп  аракъы ичдим. Аякъ юсюмде да сюелалмай,  бек  кеп  заманны ичинде  андан кеталмай турдум . Бир заманда   бир къысха  жыйырыгъы бла омакъ , сары шинли  тишырыу келип къатыма олтурду. Ушакъ башлады.  Танг атхынчы клубда  лахор эте,   бир бирге ышара , тепсеген да эте турдукъ.  Танг атханы бла уа,    таксиге олтуруп  экибизда аны юйюне  бардыкъ.  Телефонуму да ёчюлтюп, кесими айрыкамда , эркинликде сунуп тургъанымлай , ингир алада    бир мен танымагъан адамла   эшиклени бузуп кирдиле.  Аланы уа мени ызымдан къайда болгъанымы  билип къайын атам  жибергенин  билдик.  Сора была мени  къолларымдан тутуп чыгъарып , бир аманлыкъчыны этгенлей,  мешинагъа зор бла  олтуртдула.  Нальчикге келтирдиле. Къайын атамы аллына келтирип сюедиле. Ол  артыкъ сёлешмеди, жаланда  былай айтды: « Сен факъыр мискин, энттада  бир кере   быллай жумушунгу  билейим да,  мен санга этерикни билирсе . кесинги тап жюрютюр ючюн  а  къызым бла санга  жангы юй саугъалайма», - деди. Мени уа  башымда  сагъышым – Лиля……. Ол Бештауда тиширыуну аты алай эди.  Мен аны  сюйгеними ангыладым. Жашауум бир жанындан мутхуз, бир жанындан  уа  болмагъанча жарыкъ эди. Сары шинли къыз эсиме тюшсе , кеси кесиме  ышара айландым. Анга тюберигим асыры бек келгенден а  жюрегим чачылады.  Шахардан чыгъар мадарым а жокъ,  шахарны иги районларындан биринде  жангы  юйюбюзде, эки сабийчигибиз бла да жашайбыз.  Алай тынчлыкъ  а жокъ эди менде.    Юй бийчем керти да  ишчи, тынгылы, тизгинли тиширыуду , сабийлеге да къарайды ,  хар юй жумушну бек тынгылы этеди. Алай мени  жюрегимде анга  жер жокъду. Мен не этерге билмейме. Лилямы  уа андан сора  мен кёрмедим. Излерге да онгум болмады. Аны ючюн  мен  айырылгъан этерге да хазыр эдим. Кесими   быллай жашау тузакъгъа салырма деп сунмагъан эдим  ата юйден къача туруп .  Энди бюгюнлюкде   мен жюрегими   суу талагъан  бир зат барды- бассейнде , башха жерледе да  кёзюм къарагъан тишируыу болса , алада  Лиляны   ышанларын  излеп, табып, ала  бла  танышып, тюбешип,  алай заман ётдюреме юйден тышында.  Ол тюз да болмаз. Алай кесими   бираз эркинлигим  болгъанча  сунама ол кезиуледе. Жашау а барады. Сабийле  ёседиле. Мен а жашайма - жюрек тынчлыгъым жокъ, рахатлыкъ жокъ , къууанч жокъ.  Сагъыш этеме. Бусагъатда  мени ахчам да бар ,  айырылсам кесим ишлеген ахчагъа юй да, не да алаллыкъма. Жаланда ол жанымда тиширыудан уялама аны къояргъа. Ол керти жашау нёгерди, не  къыйын кюнде да  мени къоярыкъ тюйюлдю. Башха   эр кишилеге уа  къараргъа да  излемейди.  Алгъаракъда  газетде  бир ананы  жарсыуун окъугъанма, ол   жашауда   хар сабийине   бирер фатар алыргъа   мураты  болгъанын эмда ол муратны  толтурургъа   жашаууну   жаш, ариу  жылларын бергенин жаза эди. Салукълу болсун! Жашауунда  мындан ары да кёп муратлары  толурча .  Тюз акъыллы  таулу ана. Кесин къыйнап, сабийлерин а бир бирлери бла мюлк  ырысхы  даулашлагъа  къалмазча эталгъан. Аллай  сагъыш эте билген   тиширыулагъа  ыспас этерчады. Бизни  юйюрде аллай онг болмады, алай сагъыш этер адам болмады.  Тапханыбызны бир юйню къурулушуна бердик.  Аны бла уа  уллу юйюрюбюз   чачылып къалды. Бюгюнлюкде да  анда  юч къарындашым жашайдыла,бир бирлерин ангыламайдыла. Келишалмайдыла. Мен а кесими сабийлериме  хар бирине энчи  жашарча мадар этерге кюреширикме. Кесимча  кишиге жалынмазча.

Тыш къыраллада жангы юй ишлеселе, бир юйде юч къарындаш жашарча этедиле: хар бирини кесини эшиги, аш отоуу, ваннасы, къонакъ жери, хар бирини энчи ахчасы – бохчасы. Ала жаланда холда чай ичерге, музыкагъа тынгыларгъа, киногъа къараргъа, ушакъла бардырыргъа жыйыладыла. Насыплыла. Бизде уа эки – юч этажлы юйде бир аш отоу, бир ванна, бир эшик…не келинле, не къарындашла сыйынмайдыла ол энчи жер болмагъан юйлеге. Сагъыш этерге керекди ахчаны къоратырдан алгъа. Хар сабийни кесини энчи эшиги, энчи отоулары, кесини ахчасы, ашы – сууу болурча онгла къурагъан къыйын тюйюлдю, жаланда ашыкъмай сагъыш, тюз оноу этилсе…