Адамны эркинликлерин сакълау прокуратураны баш борчуду

12 январь – Прокуратурада ишлегенлени кюню

Шёндюгю заманда прокуратураны борчлары къаллайладыла, адамланы эркинликлерин сакъларгъа, законлукъну жалчытыргъа полномочиялары жетишемиди?  Аны юсюнден КъМР-ни прокуратурасында РФ-ни следствие органларыны ишлерине надзор тамамлау жаны бла бёлюмюню башчысы Мызыланы Магомет бла ушакъ бардыргъанбыз.

 - Магомет Тауканович, сизге адамла къаллай тилекле, тарыгъыула бла келедиле?

 - Аланы асламы  следствие органланы ишлерини, оноуларыны, аманлыкъчылыкъ этилгенини юсюнден билдириуле къалай тинтилгенлерини, уголовный ишлени ачыкълауну, районланы бла шахарланы прокурорлары надзор жаны бла борчларын къалай толтургъанларыны юслериндендиле. Алай  бирде уа жер халла, граждан ишле, башхача айтханда, аманлыкъчылыкъланы тинтиу бла байламлы болмагъан вопросла  бла да келедиле.  

 Адамла следователь терс оноу чыгъаргъаныны, ол жаланда кесини къайгъысын этгенини юсюнден жазыучудула. Алай прокуратура тинтмей бир уголовный иш да къалмайды, бир  оноу да чыгъарылмайды. 

  - Прокурорну къатышыуу бла адамны эркинликлери къорууланнганларына  юлгюле келтираллыкъмысыз?

- Тукъумларын айтмайма,  ишле энтта тинтиле турадылала, алай юлгюле уа кёпдюле. Сёз ючюн, РФ-ни Следствие комитетини КъМР-де следствие управлениясыны къуллукъчулары бир эр кишиге  РФ-ни Уголовный кодексини 330-чу статьясыны  2-чи кесегине кёре (адамгъа зорлукъ сынатып, саулугъуна уллу заран салыу) материалла жарашдыргъандыла.  Ол а ауур аманлыкъладан бириди,   аны этгенни  эркинлиги беш жылгъа сыйырылыргъа боллукъду. Алай тинтиуледен сора  аны бу статьягъа кёре терслерча шартла болмагъанлары, ол РФ-ни УК-сыны 115-чи статьясыны 1-чи кесегине кёре бузукълукъ этгени (адамны саулугъуна женгил заран салыннганы)  тохташдырылгъанды, аны ючюн а адамны эркинлиги сыйырылмайды. 

Энтта бир юлгю келтирейим. Бизге нальчикчи тиширыу тарыкъгъанды. Аны   алгъыннгы полициячы тюйюп, саулугъуна уллу заран салгъанды. Алай   бу иш бир тюрлю сылтаусуз тинтилмей, созулуп тургъанды. Прокурор этген эсгертиуден сора уа материалла следствие  управлениягъа берилгендиле. Алгъыннгы полициячы ол тиширыуну саулугъуна уллу хата салгъаны да тохташдырылгъанды. Шёндю бу иш сюдге берилгенди, аманлыкъчы 10 жылгъа тутулургъа боллукъду.

- Сиз акъыл этгенден, следовательле ишлеринде кемчиликле болдургъанлары не бла байламлыды, профессионал сынаулары, билимлери болмагъаныны неда башха сылтаула бламы?

 - Бирлени билимлери, профессионал сынаулары жете да болмазла. Мен акъыл этгенден, билим бериуню совет системасындан игиси жокъ эди, ол санда школда, вузда  да. Мен прокуратурада 30 жылдан артыкъ ишлейме, ол санда жаш следовательле бла да. Аны себепли алгъыннгы эм шёндюгю специалистлени  тенглешдирир онгум барды.

Алай, андан сора да, следовательле тинтген ишле асыры кёпден, аланы заманлары жетишмей къалыучуду.  Киногъа къарасанг, кече-кюн да ол бир ишни тинтип, андан башха жукъ бла да кюрешмей тургъанча кёрюнеди,   кертиси уа алай тюйюлдю. Бир жолгъа аны къарауунда  он, андан да аслам иш бардыла. Ол ишлеринде чырмамай къоймайды.

Аны бла бирге уа следовательлени, следствие органланы ишлери тийишлисича къуралмагъаны бла байламлы шартла да ачыкъланыучудула. Аны хатасындан а материалла заманында тинтилмейдиле. Быллай кемчиликле ачыкълансала, прокуратура кесини полномочияларыны чеклеринде аланы кетериуню, аны болдургъанны дисциплина жууапха тартыуну юслеринден эсгертиуле этеди.

- Прокуратураны тарыхы юч жюз жылгъа жууукълаша келеди. Ол кезиуню ичинде ол кючлю да болгъанды, керек болмай къалыр чекге да жетгенди. Бюгюнлюкде уа ол къарыулу органды деп айталлыкъмысыз?

- Сёзсюз, хау. Къыралны политика мурдоруна, тарых жолуна кёре прокуратураны аллында борчла, муратла да тюрленнгендиле. Болсада бюгюнлюкде да ол кесини магъаналылыгъын тас этмегенди. Ол кючлю, къырал полномочиялары жетишген органды. Прокуратура   РФ-де битеу право низамны жалчытхан органланы аманлыкъчылыкъгъа къажау ишлерин бирге келишдиргени анга шагъатлыкъ этеди. 

Сени сорууунг не бла байламлы болгъанын иги ангылайма. 2007 жылда следствие системада реформаладан сора прокуратураны бир-бир полномочиялары къысхартылгъан эдиле. Алай арт кезиуде аладан бирлери артха къайтарылгъандыла.    Мен бу сферада ишлегенли 30 жылдан артыкъ болады. Аны ючюн шарт айталлыкъма – тюрлениулеге да къарамай, прокуратураны уголовный ишлени тинтиуню битеу кезиулеринде да законлукъну сакъларгъа амаллары бардыла. 

Уголовный-процессуал законлагъа 2007 жылда кийирилген тюзетиуле уа жаланда следствие органланы законлагъа этген бузукълукъларын тохтатыу эм кетериу бла байламлы ишни создургъан этгендиле.  Аны ючюн а уголовный сюдге къатышханланы барысыны да эркинликлери бла закон сакълагъан сейирлери кереклисича сакъланмайдыла, ол санда аманлыкъчыланы къолундан ачыгъанланы, аны этгенине ишекликде тутулгъанланы да.  Алай бла следствие органла этген кемчиликлени кетерир ючюн кёп кюч салыргъа, заман да къоратыргъа тюшеди.

Былайда да бир юлгю келтирирге сюеме. 7-8 жыл мындан алгъа Чегем районну прокурору болгъан кезиуюмде бир эр кишини мурдарлыкъ этгенине ишекликде тутадыла. Аны ишин тинтгенде, ол ёлтюрмегенине, аны эркин этерге кереклисине шарт тюшюнеме.  2007 жылны реформасына дери мен аны юсюнден кесим бегим чыгъарып,  ол адамны юйюне жиберип къояллыкъ эдим. Алай жангы излемлеге кёре уа бузукълукъну юсюнден следствие органны оноучуларына билдиреме. Алай бла прокуратураны бла следствие органны араларында даулаш 8 ай баргъанды. Битеу бу заманны ичинде уа бир тюрлю терслиги болмагъан адам тутулуп тургъанды.  

- Сиз прокуратурада къалай ишлеп башлагъансыз? Бу сайлауугъузгъа   сокъуранамысыз?

- Сабийлигимде «Следствие ведут знатоки» деген детективни бек сюйгенме,   анда следовательлеге ушаргъа бек сюйгенме. Алай прокурор боллугъума уа къоншу  тиширыу  себеплик этген да болур. Гитчелигимде асыры кёп соруула бергенден, ол манга къарап, прокуроргъа ушаш, муну соруулары бир заманда да бошаллыкъ тюйюлдюле  дегени эсимдеди.

 Институтдан сора уа следователь болама, алай Новгород областьны алгъыннгы прокурору Анатолий Чугуновну чакъырыуу бла  районладан бирини прокуроруну орунбасарына салынама. Андан бери мен 30 жылдан аслам ишлейме, сайлауума бир кере да сокъуранмагъанма. Прокурордан башха усталыкъда мен кесими кёрмейме.  

- Жашауугъузда сизге болушхан, себеплик этген адамла уа кимледиле?

- Бек алгъа адамны жашау жолгъа  атасы бла анасы саладыла. Атам Таукъан оноучу къуллукълада бир заманда да ишлемегенди, ол колхозчу болгъанды. Алай анга ышанылгъан ишни мюлкде андан магъаналы жумуш болмагъанча алай толтургъанды. Бизни да борчубузгъа, ишибизге ол кёзден къараргъа, жууаплы болургъа юйретгенди. Анам а адамлыкъ ышанланы юлгюсюн, жумушакъ болургъа, къайгъыра билирге,  башхаланы ангыларгъа кереклисин кёргюзтгенди.

Юрист усталыкъда уа Саратовну юридический институтуну устазлары, мен аны 1984 жылда бошагъанма, себеплик этгендиле. Ол бек даражалы, белгили вузду, кесинде да аламат профессорла ишлегендиле, ол санда Къарачай-Черкесни алгъыннгы башчысы Эбзеланы Борис. Прокурор усталыкъны энчиликлерине уа башында сагъынылгъан  Анатолий Чугунов бла мен къолунда следователь болуп ишлеп башлагъан прокурор  Игорь Городецкий юйретгендиле.

- Керти прокурор къаллайды?

- Бек алгъа ол билимли юрист болургъа, экинчиден а, адамланы жарсыуларына къайгъыра билирге борчлуду. Мен хар заманда да прокурорну бла врачны тенглешдиргенме. Бу эки усталыкъны да бир зат бирикдиреди –  адамны жашауу, къадары ючюн жууаплылыкъ.

Алгъаракълада Москваны Кутафин атлы юридический институтуну ректору Виктор Блажеевни интервьюсун окъугъанма, ол да бу оюмну айтханды. Аман хирургну къолуна тюшсенг, операция столдан турмай да къалыргъа боллукъса.  Алай билимсиз юристни хатасындан а сау жашауунгу тюрмеде ётдюрюрге къоркъуу барды. Биринчиси, экинчиси да артыкъ къууандырмайдыла, деген эди ол.