Жокъдула , болургъа да керек тюйюлдюле артыкъ анала

Жумуш чыгъады да, элге барыргъа тюшеди. Вокзалгъа келип, анда тапчаннга олтуруп, автобусну сакълайма. Адам кёпдю. Бирле киредиле, башхала чыгъадыла. Менича, олтуруп сакълагъанла да бардыла. Заманны къысхартыр муратда, газетни ачып, окъуй турама.

Мен да алай тургъанлай, терен солуй, ахтына жаныма келип бир тиширыу олтурду. Бет сыфатына кёре, юч жыйырма жылдан атлагъанды. Чачы акъды. Олтургъандан сора да кючсюннгени бир да тохтамайды. Сормасанг окъуна билинип турады аны бир уллу жарсыуу болгъаны.

Бираз олтургъандан сора, манга айланып, бир элни атын айтып, ары автобусну къачан кетеригин бир сор,  деп тилейди. Мен да барып, жумушун толтуруп къайтама. Экибизни автобусларыбыз кетерге алыкъа заман барды. Ол адам а олтургъан жеринде бир да тынчаялмайды. Тынгылай турама да, сора шо не болса да муну быллай бир жарсытхан, къыйнагъан не зат болгъанын билейим деп, хапаргъа киреме.

Тиширыуну аты Хаулатды. Мен ангылагъаннга кёре, ол кеси да жарсыууну юсюнден айтырыгъы келип тура эди. Хапар башланды, мен тынгылайма. Къаллай бир айта барса, ол тиширыуну жашаууна, къадарына аллай бир сейир этеме. Адам дуниягъа къыйынлыкъла сынаргъамы жаратылгъан болур дерчады…

Кёчгюнчюлюкден къайтхандан сора, мени  ушакъ нёгерим Нальчикде бухгалтер курсланы бошайды да, андан бери эки жыйырма жылдан артыкъ заманны ичинде ол усталыкъ бла къырал организациялада, предприятиялада ишлеп келеди. Заманы жетип, пенсиягъа да чыкъгъанды. Болсада бюгюнлюкде да ол ишин къоймагъанды. Къурулуш управленияланы биринде бухгалтер болуп ишлейди. Эртте окъуна атадан, анадан да ёксюз къалып, эгечи, къарындашы болмагъан бир жангыз адам. Башха тюрлю болушлугъу болмагъанлай, ол къыралдан алгъан иш хакъы бла жан кечиндирип тургъанды.

-Окъугъан заманымда бир жаш адам бла шагъырей болама, - дейди Хаулат.    Терк-терк тюбеше, бир бирни ангылай да турабыз. Юсюнде бир аман къылыкъ кёрмейме. Тюзюн айтханда, мен да аны жаратама. Кеси да бизни организациягъа, юй къалаучу болуп, ишге келип тохтайды. Бир кюн мен болгъан жерге жашны анасы, эгечи да келедиле. Кёп хапар да айтадыла, сора жумушларын билдиредиле. Не айтырыкъ эдим, ыразылыгъымы жашха ары дери да билдирипме. Энди ала къызны кесин да кёрейик башында акъылын да билейик, деп келгендиле. Ала да жашыбызгъа къаллай адам тюшер  деп жарсый болур эдиле. Ишни узакъгъа созмадыла. Ариу той-оюн этип, мени юйлерине элтдиле. Къыйын адамла тюйюл эдиле. 

Халкъда айланнган берне хапарны сагъынып, жюрегими бир заманда къыйнамагъандыла. Аналары ауушханды, жаннетли болсун. Къайын къызым а бюгюн кёрсе да асыры ариу айтхандан, ийнакълагъандан, тюз да ичине жутханлай этер. Билгенимча, ангылагъанымча,  мен да намыс этерге кюрешдим.

Жан бла тёммекча юч жыл жашадыкъ, бир жашчыгъыбыз да болду. Дунияда бир насыплы бар эсе, ол менме деп турдум. Бир кюн ишимден тыймадыла, жашчыкъны уа анабыз къолума окъуна жетдирмей эди. Жаннет деген буду деп турдум. Келин бла къайын дегенча хал жокъ эди арабызда, мен да кесими ол юйде туууп ёсгенча сунуп къойгъан эдим. Баш ием да бек иги бола эди, ол заманлада…

Жашчыкъгъа Мурат деп атадыкъ. Ол атны анабыз айтхан эди, бир жылы толгъандан сора  атлап башлады. Аны биринчи атлам этген кюню бюгюнча кёз аллымдады.

Аякъчыкълары да къалтырай, къолчукъларын да жанына жайып, анабыз хариб а белинден тутуп. 

Ана сабийини хар затын да эсинде тутады. Биринчи айтхан сёзюн, тиш чыгъаргъанын, ойнагъан заманда жыгъылгъан жерин окъуна. Солууун жаратмасам, кече жанына олтуруп, кёз къысмай тангымы атдырып тургъанма. Ананы жашауунда бек башы сабийини тынчлыгъыды. Мен да сабийим биреуден кем болмасын, аман кийинмесин, кимге да сукъланмасын деп, къарнымдан, юсюмден да тыйып, аны жалчытып тургъанма, эрим бла бирге жашагъанда, андан айырылгъандан сора да.

- Тохта, тохта, эринг бла иги жашагъан хапар айтдынг ушайды да, не болуп къалды сизге?  

Баям, сен эс эталмадынг, мен ол заманда дегеними. Энди башлагъан этгенме. Хар затны да болушунлай айтайым. Юч жыл чакълы заман озгъандан сора бир ингирде эрим аз-маз тартаракъ болуп келди. Бети да къызарып, дуния бла бир ариу сёзле да айтады. Ашаргъа да унамайды. Жерин этеме да, жатады да къалады. Биз а, тиширыула, аны этмеучю затын кёргенибизде, сейир болуп къалдыкъ. Андан сора бир-эки ыйыкъдан дагъыда алай болуп келеди. Бу жол ичгени да иги татып, бети да тюрленип, кече узуну да, тузсуз-мыстысыз хапарла айтып, тангыбызны алай атдырабыз. Жашны къылыгъы бузулду. Энди ичмей хазна да келмей эди. Келсе уа анасына, эгечине, манга тырман. Бирде ашны жаратмаз эди, бирде кийген кийимин. Жашчыгъ а атасын узакъдан кёрсе окъуна къычырыкъ этип, жиляп тебирей эди. Ол огъурлу юйюрню ингири суу къуйгъанлай болуп тебирейди. Анасы, эгечи манга жетдирмей окъуна кюрешедиле жашны ичгенин къойдуралмайдыла. Артдан-артха уа манга да къол кётюрюп башлады. Къоншуларыбыз ортабызгъа кирип, айырып тебиредиле. Бир ингирде анабыз, къайын къызым да отоудан чыкъмай, кёп оноулашдыла. Экинчи кюн къыз кесинден иги да тамата адамгъа эрге къачды. Тоюн да айыпсыз ётдюрюрге кюрешдик. Андан бери жыйырма жылдан артыкъ озду. Жашдан, къыздан да толу юйюр жайдыла. Таматалары къызчыкъ эди да, быйыл школну бошагъанды. Къайын къызым а эрин игилигин бюгюн-бюгече да махтап тауусалмайды. Ала  бла байламлыкъ жюрютеме. Билемисе, ичген адам бла жашагъан къаллай азап болгъанын. Аны сени жауунг да сынамасын. Ичген адам бла бир тёшекде къалгъан угъай, аллай бла бир отоуда жарым сагъат тургъандан эсе, сау кюн сыртым бла таш ташыргъа ыразыма. Аны жаланда кеси сынагъан ангыларыкъды.

Кёп хапарла эшитгенме, эрим неда къарындашым ичгиге юйреннген эди да, аны быллай амал бла сау этдик, деп. Бизникине уа бир тюрлю болушлукъ болмады, билгичлеге, докторлагъа да жюрюдюк, тюзюне буралмадыкъ. Анасы да аны къайгъысындан замансыз кетди. «Кызым, - деди ёле туруп, сени тапхан ата-ана жаннетде жатсынла, бир айыбынгы кёрмегенме. Хар жаны бла да ыразыма, алай энтта да бир тилеригим барды, аны эт. Мен кёпге бармам, жумушум тауусулгъунчу мында тур. Мени ёлгеним анга дерс болуп, тюзелип кетсе, жашарсыз. Алай болмаса уа, жашауунгу бузма, башынгы оноун эт».

Хоу бир да, биз сюйгенча болмады. Манга кетерге тюшдю. Ишлеген жеримден обшежит бердиле да, анда алты жыл чакълы турдум. Артда уа эки отоулу фатар бёлдюле. Андан сора жашауум бираз тынчайды. Битеу сагъышларым да жашым  бла байламлы эди. Юсюн-башын, сууун-ашын кимден эсе да иги этерге кюрешдим. Къайда не иги ашны, кийимни да анга келтирип, санга къатайым, ёлейим дегенлей турдум. Алай эте, Мурат да ёсдю. Бираз аягъы юсюне да турдукъ. Хар кереклибиз да барды, ариу къылыкълы ёсдю жаш. Не къыйынлыгъымы да ангылай эди, билеклик этгенлей турду. Айып этме алай айтханыма, хар ананы да баласы кимден да татлы кёрюнеди. Мени жашыма жетген ким болур деп, кёлюме алай окъуна келиучю эди. 

Школну бошагъандан сора жашым ючжыллыкъ окъуугъа техникумгъа киреди. Къурулушчу усталыгъын сайлады, мени жанымдан тыйгъыч болмады. Ол да иги усталыкъды. Жюрегинг ыразылай, дедим. Окъууну да иги белгиле бла бошады, неди юч жыл дегенинг. Жел ургъанлай ётдю да кетди, Мурат да жетген жаш болду. Ол заманда уа окъууну бошагъанланы Россейни тюрлю-тюрлю жерлерине эки жылгъа ишлерге жибере эдиле, Муратха да кетерге тюшдю, ол узун боюнлу ариу жаш эди. Баргъан жеринде бир адамгъа алданыр деп, кесим а бек къоркъама. Иймей да амал жокъду, уллу кишини этегинге байлап да къачанга дери тургъун? Атасына да жибердим, аны бла да саламлашып кетди да бек къаты насихат айтдым, жарсыуларымы билдирдим.

Бир жол ишлеген жерине да бардым, юч-тёрт кюн туруп, нёгерлери бла да шагъырей болуп къайтдым. Бек даражасы жюрюй эди аланы араларында да.

Кесим а, андан къайтхандан сора, жашыма адам излеп башладым. Бизден узакъ болмай жашагъан бир къызны табама. Анасы бла да танышып, шуёхлукъ жюрютюп башлайма. Ала да мени акъылымы ангылагъан болур эдиле, барсам бек жарыкъ тюбейдиле. Къыз да бек тап сабийди, саны, сыфатымы дейсе, этими, кирсизлиги да, алай. Бек сюйгеними юйюне аллай тюшсюн, жашымы да келир заманы болады. Бир ингирде эшик къагъылады, Муратны биргесине ишлеген эки жаш. Аланы кеслерин кёргенде, къоркъуп: «Мурат а къайда ?»- деп сорама.

Жашладан бири кюлген да этип: «Ол да узакъда тюйюлдю, хазыр бол, бюгюн къонакъларынг кёп боллукъдула», - дейди. Бираздан жашым да келди, биргесине бир сары чач тиширыу да барды. «Таныш, анам, бу сени келинингди», - дейди.

Ол сагъатда жюрегиме бичакъ урсанг, андан къан чыкъмаз эди. Ма аллай бир ачыу этдим жашымы ишине. Абери айтмадым, Муратны жюреги къыйналмасын, деп къойдум. Ыразы болмагъанымы ол тиширыу да ангылагъан болур эди. Не этейим, мен да жангыз жашыма элимден, журтумдан къыз алыргъа сюе эдим. Тукъум бла байлансам, мен ёлсем да, жашым жангызлай къалмазча. Къайын билеги болурча жанында, андан сора эки жыл озду. Бир сабийчиклери да барды. Баш кюн бла бош кюн жашым бла тюйюшген кибик этеди да, къагъанакъны да алады да юйюне кетеди. Дагъыда бир эки ыйыкъдан къайтады да келеди. Жашым да: « Ол къаллай эсе да, мен аны сюеме», - деп къойгъанды.

Бир сёз бла араларына къатышмагъанма. Ишге эрттенликде эртте кетерге, андан да не къадар кеч келирге кюрешгенме. Келсем да отоугъа кирип, тузакъда тургъан адамча, тауушуму окъуна чыгъармай тургъанма. Солуу кюнледе да сылтаугъа жумуш барды деп, тышында окъуна айланып тургъанма. Артдан-артха уа жашымы жанындан да сансызлыкъны ангылай башладым. Бюгюн а не айтханды билемисе? «Анам, сен мени насыбымы кесип, жашауума чырмау болуп тураса. Кесибиз энчи жашаргъа сюебиз, сабий бла биз ары-бери кеталлыкъ тюйюлбюз. Жангыз адамгъа уа фатар тутуп жашагъан да тынчды. Аны жаратмай эсенг а, атабызгъа къайт, бек уллу юйю барды», - дегенди.

- Хоу бир да, юйюнге, алай къалай айтып къояр? Сен аны анасыса, да?!

- Эртте болгъан ишди. Жашымы жашауунда кесими артыкъ болгъанымы ангыладым. Айтчы, ананы артыкъ баласы жокъду- балагъа уа ана артыкъ нек болады?

Ол сёзлени айтып, мени ушакъ нёгерим ёрге туруп, сагъатына да къарап, кючсюне- кючсюне автобусну келир жанына кетди. Уллу къыйынлыгъы бар эди ол тиширыуну.

Мени уа аны ызындан къычырлыгъым келди. «Жокъдула, болургъа да керек тюйюлдюле артыкъ анала», - деп.