БАШХА ДУНИЯДАН КЪАЙТЫП

Мариям кёзге уруннган къызладан эди, аны насыбы да алай боллугъуна ишекли табылмаз дерча сау Беш да Тау элде. Узун къалын эшмелери, жарыкъ тёге тургъан ала кёзлери, ышаргъаны кёз къамата. Жашлыкъ не заманда да ариуду. Муну юсюнде уа усталыгъын къызгъанмагъанды. 

Ол актрисагъа деп жаратылгъанын сабий заманындан окъуна айтып тургъандыла. Жыргъа, тепсеуге. сахнагъа уста эди. Школну бошагъанлай а, Аллах тюзетгенлей, Москвагъа аллай усталыкъгъа окъургъа онг чыгъып, мында сынауладан ётюп, кетген эди ара шахаргъа. 

Анда жашауну несин айтаса, бек жетмегени – заман. Тюшге дери дуниягъа айтылгъан усталадан дерс алып, экинчи жарымында уа не театрладан бирине барып, неда жарау этип ётдюргендиле ала кюнлерин. Ол уллу насып эди Мариямгъа. Таулу къызны ариулугъуна тохтап къарагъанла, аны чачыны узунлугъуна ийнанмай, келип, тийип, аны къой, ёнчелеп кёргенле окъуна болгъандыла.

Аскерге да ол анда таулула жыйылгъан жерде тюбеген эди. Ызы бла ол хар жарау этгенлерине келип турду, театргъа баргъанларында да къошула эди, онгу болса. Ол окъууун алгъа бошап кетгенде, къызла жарсыгъан окъуна этгендиле, энди бизни ары, бери элтип къууандырлыкъ Аскер узакъ болду деп.

Къайтып келгенлеринде уа, ол тюбеген эди ала келген поездха. дунияны гюлден толтуруп. Баям, бирледен билген болур эди сахначыланы ол кюн юйге жыйыллыкъларын. Артда уа премьерагъа келген эди. Оюн бошалгъандан сора, талай гюл къысым кётюрюп чыкъгъан эдиле сахнагъа аны нёгерлери, кеси да алларында болуп. Рестораннга чакъырып да белгилеген эдиле ала театргъа жангы къауум къошулгъанын. Анга сейир этген болмагъанды. Не заманда да культураны, искусствону сюйгенле аны келечилерине сакъ болгъандыла.

Кюнлени биринде ол Мариямгъа жюрегин ачыкъ этген эди. Ол кюнню бек насыплы кюнюне санагъанды къыз. Айхай да, аны тилегенле кёп эдиле. Жюрегине уа жаланда Аскер киргенди. Ол аны кесинден жашырып жашаса да, былай болурун сюе эди. 

Кёп созмай, ол жыл окъуна ийгендиле Аскерни ахлулары бийик тау элге келечиле. Тюз биринчи кере келгенлей хау деб а къоймагъандыла къызны жууукълары. Хо да, Мариямгъа да сорсунла, юйлеринде оноу этсинле деп, келечиле да къаты болмагъандыла. 

Мариям а къоркъуп тургъанды, келмей къалырла деп. Артда Аскер ол затха кёп кере кюлгенди, юйдегисин къозута.

Аланы тойларыча жарыкъ къууанчны эрттеден да кёрмеген эдиле эллиле. Шахар тийресинде жашагъан Аскерни адамлары жетгенде, эл къыйырында окъуна алагъа къазанла асып тюбегендиле. Ким эсе да ойнапмы айтхан эди, адет алады деп, огъесе, керти да, бир заманда аллай адетми болгъанды ол элде, киеу нёгер машинасын артха буруп, бир машок чарыкъ, калош алып, алай келген эди артха. Аланы арбазда чачып, кюле-ойнай, чам эте, алай кирген эдиле юйге. Ким киеу чурукъ, ким киеу чарыкъ, ким киеу кампет къоллу болгъан эдиле ол кюн. 

Сейирлик орайда бла чыгъаргъан эдиле Лиданы юйюнден. Сейирмиди. нёгерлери жырчыла, оюнчула болсала.

Ариу жашагъандыла, алай… жаланда жыл бла жарым. 

Ол ачы кюнню эсине тюшюрсе, Мариямны бюгюн да бетинден къаны къачады. Сабийчигин бешикге салып, къайын анасы, къолуна эшиу алып, аягъы бла аны тебирете, келин да тылы баса тургъанлай, къоншу жашчыкъ, босагъадан ашыгъышлы атлап:

– Не олтурасыз?! Аскер авария этгенди тюп орамда! – дегенде, жаны чыгъып кетерге жетип, къууулгъан эди Мариям жалан аякълай аны ызындан. 

Жарлы Сапий а, абызырап, не этерге билмей, сора эс жыйып, бешикден туудугъу Лейляны суууруп алып, тюз алай чулгъаннганлай чыкъгъан эди эшикге. «Ол кюнню къанлыма да бермесин Аллах!» – деучюдю Мариям.

Эси кете да келе, аман тюш кёрген сунуп тургъан эди кесин ол юч-тёрт кюнню. Артда уа, анасы урушуп, сабийни къолуна тутдуруп чыкъгъанда, ангылагъанды жашаргъа керегин. Аскерни кесине ушагъан кёзчюклери бла къарай эди анга къагъанакъ къызчыгъы. Алай а Аскер болмагъан жашауда ол да, бир адам да керек тюйюл эди анга. 

Ишинде да ашыкъдырмагъандыла. ала, баш иесини жик дууасы жетгенде, кёпле эслегендиле аны тюрленнгенин. 

– Аскер а тюнене келип, энтта да бир кесекчик сакъла, къайтмай къалмам, – дегенди, – дей эди ол нёгерлерине. 

– Аскер а…

– Аскер а…

Атасы бла анасы уа таш чайнагъандыла, не этерге, не бла болушургъа билмей насыпсыз къызларына. Сора, оноу этип, шашхан балаларын юйге алып кетерге дегендиле.

Сапий ол заманда жукъ дауламаса да, артда уа тийрени сагъайтып жилягъан эди. Эгечи, андан туугъан къыз да Сапийни кесин къояргъа болмай, бири кетсе да, бири аны жанында болуп турдула. Артда уа тынчайды – байрым ингирледе Мариям бла анасы Жулдуз, къызчыкъны да алып келип, келин тылы басып, локъум этип турду баш иесине. Сытылгъаны сытылгъанлай болса да, башхала ангыламагъан бир сейир такъыйкъала жокълай эдиле аны. 

– Аскер да къапсын, – деп, табакъны локъумдан толтуруп, кийире эди бирде отоууна.

Бирде уа чабып жолгъа чыгъа эди, аллына къарай. 

Келини сабийни алып келсе, Сапий аны къолундан тюшюрмей тургъанды. Келтирмесе уа, къаш-баш ачмагъанды. 

Бир кере, Аскерни аллына къарай чыкъгъан эдим деп, Мариямны юйюнден узакъда тапханларында, аны къайгъысына эфендилени иш да излегендиле таматала. Болмагъанда, къызларын больницагъа салгъандыла. Анда бакъдырып чыкъгъандан сора, Мариям сабыр болгъанча кёрюннгенин айтыучу эдиле анга къайгъы этген ахлула, жууукъла. Кёл ашауун къойгъан эди Сапий да. 

Ол кюнлени биринде, байрым кюнню да сакълай турмай, танг атаргъа ариу кийинип, жолгъа тебирегенинде: «Охо да, жашау жашауду, не этсин, сау адамгъа жашаргъа керекди», – дегенле болгъандыла.

Эгечине, андан туугъан къызгъа да айтмагъанды не умуту болгъанын, къайры баргъанын да. Биргесине кишини алыргъа да унамагъанды, ансы ким угъай дерик эди анга? 

– Ингирге къайтырыкъма. – деп ол эки сёзню къатлагъан эди ансы, башха бла туура этмегенди умутун. 

Алай, ол айтмаса да, билгендиле ала аны къайры жан атханын.

Тау элге ол адамла эрттенликде мал къайгъыдан къутулгъан чакъда жетген эди. Жууукъ юлюшлери, несин айтаса, ариу кёргендиле, тёрге ётдюргендиле, туудугъун къолуна бергендиле. Аны бла ойнай кетип, Сапий, юйдегилени сейир этдирген эди:

– Мухаммат, – дегенди ол юй таматагъа, – балаларынгы сюесе да?

Мухаммат зат айтмагъанда, биразны ауара болуп туруп, Сапий:

– Къызынг алыкъа жашды. Ол жашауун къурар. Сабийли да болур, насыплы да болур. Аллах игисин буюрсун, айыбын кёрмегенме. Къызчыкъны манга беригиз деп келгенме. Ангыласагъыз сюеме – мени мындан сора бу жер юсюнде тыйгъан бир зат да жокъду. Бермесегиз а, кесими суугъа атарыкъма.

Ол алай этеригине ишеклик къоймай эдиле къаты сёзю, ауазы да. 

Юй адамына, къызына да кезиу къарап:

– Элт, – деген эди Мухаммат. – Сеникиди.

Ол ол сёзлени айтыргъа, Сапий сабийни кесине къысып, юйден чыгъып кетгени тюшдеча кёрюннген эди барысына да. 

– Къызынга айт: ол жарлы тиширыу бир заманда да кёрлюк тюйюлдю жангыз баласын. Ол а не заманда сюйсе да кёрюрге боллукъду. 

Жулдуз да къызыны биргесине тёгюлгенди, алай баш иесине уа сёз айтмагъанды. 

Аламат нёгерлери бар эдиле Мариямны. Кече, кюн да жокълагъанла, болушургъа ашыкъгъанла. Сахнагъа да жангыдан ала чыгъаргъан эдиле аны. Къызына да бара-кете, фатар да алып, жюрегине сабырлыкъ кире башлагъан Мариямны гастрольлагъа баргъан жеринде къарачайлы жаш, Тохтар, къачырды. Ол да аланы биргелерине Москвада окъугъан эди да, бары да таный эдиле жашны. Бир кесек кючбюсюреу кёрюнюучю эди ансы, башха айыбын эслемегендиле. 

Эки жанындан да бир бирни таныгъан жаш адамла жыйылып, ойнап, кюлюп, той этгенлеринде, Мухаммат бла Жулдуз, къызлары озгъан жарсыуларын унутур деп  къууаннган окъуна этген эдиле. Алай, алагъа жылдан къызчыкъ туугъанда, Мариям бютюнда терк-терк эсгере башлагъан эди энди узагъыракъ болгъан Лейляны. Аны анга тартдыргъанын, къагъанакъны да созуп, ортада айланнганын жаратмагъанды Тохтар. 

Бир кере уа, жолгъа тебиреген Мариямны кёзюне жютю къарап:

– Былай этип турлукъ эсенг, артха къайтама деп къыйналма. Мени тюз ангыла, былай бла биз бир заманда да юй болаллыкъ тюйюлбюз, – дегенинде, Мариямны бети тюрленнген эди, алай къалайым деб а эсине келмегенди.

Алай бла, Мариям къагъанагъы бла кесини шахарына къайтханды. Лейлягъа барса, кичи къызы Жамийни не ата-анасына, не эгечине, не нёгерлерине къоя эди. Бир жол а Сапий кеси тиледи:

– Келин, ол сабийн. бери келтирип, бизге да бир кёргюзтсенг а, – деп.

Келтиргенде уа, энди атлап башлагъан къызчыкъны къоюнуна алып:

– Къор болайым Аллахха, жангызыма, Лейлягъа, эгеч бергенди! Ёксюзюмю кеси жангыз къоймагъанды! – деп къууаннганы бла Мариямны да сейир этдирген эди. 

Сабийле бир бирни таныгъанларына ыразы эди ол. Къайын анасына уа ол сёзлери, терен оюмлай билгени ючюн – бютюнда. 

Сапий ауруп, анга къыйын операция этгенлеринде, кеси тургъан эди къатында. Баям, тёшекге тюшю,п къопмазлыгъын билип:

– Келин, бери кёч да къал. Эки юй тутхан къыйынды. Мени бу ёксюз сабийни тюбюне атып къойма. Къыйнама аны, – дегенинде, Мариям угъай деп айталмагъанды.

Эки жылдан артыкъ къарагъанды ол тёшегинден къопмагъан къайын анасына. Фатарын сатып, къайын юйюне ремонт этеме дегенинде уа, Сапий къоймагъанды:

– Аллынгда эки бала ёседиле. Бирине болмаса, бирине керек болур, келин. Аллай акъылсызлыкъ этме. Болгъан игиди. Угъай, угъай дей эсенг а, арт къысдырыкъчыгъымдан ал, юйлени жангыртмай болмайма дей эсенг. Ангылайма, жаш адамла бусагъатда ариу жашаргъа сюедиле, – деген эди. 

Алай да этгенди Мариям – омакъ юйден ашыргъанды сюйген къайын анасы Сапийни. Ол анга къалай жюрексинип жилягъанын кёргенледе:

– Хау, аудуруп, жаудуруп тургъан болур, кесинги ёлтюрюп сарнамасанг а, – дегенле болгъандыла. 

Алай ала къайдан билсинле келини Сапийни угъай, Сапий келинин къайтаргъанын башха дуниядан?