АДАМЛЫКЪ ШАРТЛАНЫ, ТАЗА СЕЗИМЛЕНИ ДА ЖЫРЧЫСЫ

Белгили орус поэт, жазыучу, драматург, аскер корреспондент Константин Симонов туугъанлы бу кюнледе 105 жыл болады.  Ол Социалист Урунууну Жигити эди, Ленинчи саугъаны, алты кере да Сталинчи саугъаны лауреаты, орус-япон эм Уллу Ата журт урушлагъа къатышхан адам. Аны атын бек биринчи урушну ал къышында «Правда» газетде басмаланнган «Сакъла мени» деген назмусу айтдыргъанды.

Тагылары эм жашлыгъы

Ол 1915 жылда Петроградда туугъанды.  Алда аны аты Кирилл болгъанды. Кеси тюрлендиргенди аны, «р» харфны айталмагъаны себепли. Атасы Михаил Симонов, генерал, Биринчи дуния урушда жоюлгъанды. Анасы уа, бийче къыз Александра Оболенская, жашауун Рязаньда жашагъан полковник бла байлагъанды. 

Симонов, жети классны бошагъанлай, фабрика-заврод училищеде окъуп, Саратовда токарь болуп ишлегенди.   Анга оналты жыл болгъанда, юйюрю Москвагъа кёчгенди.  Ол анда А.М. Горький атлы адабият институтха киргенди. Биринчи назмулары студент заманында «Молодая гвардия» эм «Октябрь» журналлада басмаланнгандыла. Жыйырма бла бир жыл болгъанда аны СССР-ни Жазыучула союзуна алгъандыла. 1938 жылда, институтну бошап, аспирантурагъа киргенди. Экинчи жыл а аны, корреспондент этип,  Халхин-Голгъа япон урушха ашыргъандыла. 

Аскер корреспондент

Тюз да андан къайтханлай, ол «Бир сюймекликни тарыхы» деген пьесасын жазгъанды. Аны театрда салгъандыла.  Ызы бла 1941 жылда «Бизни шахардан жаш» («Парень из нашего города») деген пьесасын жазгъанды. Уруш къаты баргъан заманда душман бери жетерни аллында бизни малкъар театр да салгъанды анга кёре оюн. 

Бир жылны (1940-1941 ж.ж.)  Костантин Михайлович Ленин атлы аскер-политика академияда аскер корреспондентге окъугъанды.  Тюз да Уллу Ата журт уруш башланнганлай а фронтха кетгенди. Анда чыкъгъан «Боевое знамя» газетде ишлеп,  «Известия», «Красная звезда»  газетлеге да материалла ийип тургъанды.  Уруш жолла бла барып, ол Румынияда, Болгарияда, Югославияда, Польшада эмда Германияда болгъанды. Къазауатны полковник даражада бошагъанды.

Ол жыллада жазыучу, драматург, поэт «Орус адамла», «Сакъла мени», «Тюз да алай боллукъду» деген пьесаланы, «Кюнле бла кечеле» повестьни эмда  эки назму китап жазгъанды: «Сени бла эм сенсиз»,  «Уруш».
Жигитлиги ючюн аны Къызыл Жулдузну, Ата журт урушну I-чи даражалы орденлери, «Кавказны къоруулагъаны ючюн», «Москваны къоруулагъаны ючюн» деген майдалла бла саугъалагъандыла. 

Урушдан сора

Ол «Новый мир» журналны, артда  «Адабият газетни» да  баш редактору болуп ишлегенди. 1952 жылда аны «Сауут бла нёгерле», ызы бла  «Солдатла болуп туумайдыла», «Ахыр жай»  романлары, «Саула бла ёлгенле» деген трилогиясы басмаланнгандыла. Сценарийлерине «Бизни шахардан жаш», «Сакъла мени», «Кюнле бла кечеле», «Ёлюмсюз гарнизон», «Нормандия-Неман», «Жыйырма кюн урушсуз», «Дерт»,  «Саула бла ёлгенле» атлы кинола салыннгандыла. 

Тюрлю-тюрлю жыллада ол Ташкентде, Даман айрыкамда да «Правда» газетни энчи корреспонденти болгъанды. Эки кере, 1946–1959 эмда 1967–1979 жыллада, СССР-ни Жазыучула союзунда секретарьны къуллугъун элтгенди.  Эки кере СССР-ни баш Советине депутатха айырылгъанды. 

Мамыр жашауда Ленинни юч ордени, Ата журт урушну I-чи даражалы (экинчи кере), «Сыйлылыкъны белгиси» орденле бла эм иги кесек майдал бла саугъаланнганды. Анга «Социалист Урунууну Жигити» деген даража берилгенди.

Симонов дуниясын 1979 жылда алышханды. Осуятын толтура, аны кюлюн Могилёвну къатында Буйнич атлы аулакъда чачхандыла.  Ол жерни юсюнден Константин Михайлович «Саула бла ёлгенле» деген романында, дневнигинде да жазады. «Мен солдат болмагъанма, жаланда корреспондент эдим, – дейди ол. –  Алай бир кесек жерчигим барды Могилёв тюбюнде. Мен аны бир заманда да унутурукъ тюйюлме – анда 1941 жылда июльда бир кюнню ичине бизникиле отуз тогъуз фашист танкны жандыргъанларын кёргенме…» Ол аулакъны къыйырында анга аталгъан сын таш сюеледи. 

Тилек назму

«Сакъла мени» деген назмусун Симонов  жашау нёгери актриса Валентина Серовагъа атагъанды. Ол заманда ала алыкъа бир юйдегили тюйюл эдиле. Ол ойнагъан хар спектакльде уллу гюл къысымы бла биринчи тизгинде олтуруучу эди Константин Михайлович деп эсгередиле нёгерлери.

Ол,  сюйген тиширыууна, актрисагъа атап, «Сени бла эм сенсиз» деген назму жыйымдыгъын жазгъанды. Аны бирден бирге берип окъугъандыла, жюрек сезимли назмуланы къолдан жазып алгъандыла, кёлден билгендиле, фронтда сюйгенлерине ийгендиле… 

Ала бирге жети-сегиз жыл жашап, айырылгъандыла. Андан сора Симонов битеу «анга аталады» деген жазыуланы кетергенди.  Жаланда «Сакъла мени» деген назмусунда къойгъанды «В. С.» деп жазыуун. Баям, ол аны уллу сюймеклиги болгъанды – актриса Валентина Серова ауушханда, ол кеси бармагъанды, алай элли сегиз къып-къызыл роза ийгенди анга. 

Бир энчи адамгъа жазылса да, ол назму уруш заманда къазауат этген адамларын сакълагъанланы тиллеринде болгъанды. Бар махтаулары да жазыучуну андан башланнгандыла.

«Могилёвда ол от-окъ тюбюнден чыгъып, ачы ёлюмден къутулуп, бир кесек заманнга Москвагъа келгенде, атам Лев Кассильни дачасында бир олтургъанлай жазгъанды бу сейирлик назмуну. Ол аны алгъа басмаларгъа излемегенди, асыры энчиди деп. Бек жууукъ адамларына окъугъанды. Шуёхларындан бири уа: «Бу назму манга юйдегиме тансыкълыкъдан дарман болуп къалгъанды», – дегенди. Ол сёзле бла ол Симоновну назмуну басмагъа берирге кёллендиргенди. 1941 жылда декабрьде назму «Правда» газетде чыкъгъанды. 1943 жылда уа быллай аты бла анам анда баш рольну ойнагъан кино алыннганды», – деп жазады атасыны, назмуну да юслеринден къызы Мария.

Симонов Къайсынны къадарында

Константин Симонов Къулийланы Къайсынны бек багъалагъанды.  

1942 жылда малкъар поэтни Николай Тихоновха атап жазгъан «Таулу болгъаным – къууанчымды» деген назмусу радио бла саулай къыралгъа эшитилгенди, кёчюрюлюп, онтёрт тилде айтылгъанды. Къайсын, десантник, ол заманда Чебоксарда госпитальда жатханды. Анда эшитгенди радио бла айтылгъан назмуларын да. 

Ол кюнледе анга Борис Пастернак сёлешгенди. Сора орус шайырла аны, жолгъа салырча болгъанда, Москвада Кремльни больницасына кёчюргендиле. Ызы бла, уруш бара тургъанына да къарамай, СССР-ни Жазыучуларыны союзу, Москвада Къайсынны таукеллик берген чыгъармачылыгъына атап, аны юлгюге келтирип, уллу жыйылыу къурагъанды. Къайсыннга ол заманда жаланда жыйырма беш жыл бола эди. Анда таныгъанды ол фронтдан бир кесек заманнга келип тургъан  Симоновну.

Аны, аллай фахмулу поэтни, артха урушха иймезге Константин Михайлович, Николай Тихонов, Александр Фадеев эмда Борис Пастернак къырал таматадан эркинлик алгъандыла. Алай, Къайсыннга айтханларында, ол унамагъанды. «Сталинград тийресинде мени къарындашларым къан тёге турадыла. Быллай кюнледе мен мында олтуруп тураллыкъ тюйюлме», – деп,  барын да сейирге къалдырып, ары къазауатха кетгенди. Анда ол «Сын Отечества» газетде Алим Кешоков бла бирге ишлегенди.  

Таулу халкъны кёчюрюлгени ачыу берген заманда да къайгъыргъандыла малкъар поэтге орус нёгерлери Константин Симонов, Илья Эренбург эмда Николай Тихонов. Ала Къайсыннга сайлагъан адамлары бла Москвадан бла Ленинграддан башха къайда сюйсе да жашаргъа эркинлик алгъандыла. Алай поэт сайлап кюрешмегенди. «Мени ол тизмем асыры уллуду – саулай халкъым», – дегенди.

Ол уллу адамланы шуёхлукъ жюрютгенлери уа жашау узуну баргъанды. 

1977 жылда Москвада Чайковский атлы концерт залда Къулийланы Къайсынны юбилей ингири баргъанда, Константин Симонов да келгенди аны алгъышларгъа. Ол къалам къарындашына: «Къайсын, сен кесинги адамлыкъ шартларынгы да сакълап, кёп къыйынлыкъ сынаудан къутулгъанса. Бюгюн а махтау бла сыналаса. Ол бек алдаулуду эм къоркъуулуду. Адамлыкъ ышанланы сакълаугъа да заран салыргъа боллукъду. Сен а бу сынауну да ким да сукъланырча даража бла кётюресе…», – дегенди. 

Анга жууапха айтханча, Къайсын да бир статьясында: «Поэзия асыры аламат юйдю, анда кесинги эриши жюрютюрге болмазча. Ол жомакъ мекямда аллай уллу адамла жашагъандыла, аллай таза, кеслерин унутхан жюрекле ургъандыла…» – дегенди.

Совет адабиятны бек таныулу къуллукъчусу Константин Симонов аладан бири эди.