«Къайда да намысымы-сыйымы тюшюрмезча ишлерге итиннгенме»

10 декабрь – Адамны эркинликлерини бла праволарыны кюню

 Тарых илмуланы доктору, КъМКъУ-ну профессору,   Социальный билим бериуню академиясыны керти  члени, Илмуланы Пётр Первый атлы академиясыны член-корреспонденти, Къабарты-Малкъар эмда Къарачай-Черкес республикаланы илмуларыны сыйлы къуллукъчусу Зумакъулланы Мустафаны жашы Борис таулу миллетде эм белгили, халкъда намысы, сыйы жюрюген политикди десек, жангыллыкъ тюйюлбюз.  

Ол Къабарты-Малкъарны политика, къырал, жамауат  къуллукъларында    кёп жылланы бет жарыкълы ишлеп келеди.   ВЛКСМ-ни КъМР-де обкомуну биринчи секретары,  битеуроссей пионер организацияны таматасыны орунбасары болгъанды, КПСС-ни обкомуну   биринчи секретарына сайланнганды. Ызы бла Къабарты-Малкъарны урунуу эм социальный айнытыу министри болуп ишлегенди,   республиканы Айырыу комиссиясына башчылыкъ этгенди.

Борис Мустафаевич «Сыйлылыкъны Белгиси»  орден бла - юч кере эмда Халкъланы шуёхлукъларыны ордени бла да эки кере     саугъаланнганды. Андан сора да ол СССР-ни, Россейни, Афганистан Республиканы тюрлю-тюрлю майдалларына тийишли кёрюлгенди. «Къабарты-Малкъар Республиканы аллында къыйыны ючюн»  деген  баш къырал саугъа биринчи берилгенлени къауумунда  Зумакъулланы Борис да бар эди.

 Ол он монографияны бла жюзден аслам илму  статьяны авторуду. 2007 жылдан бери КъМР-де Адамны  эркинликлери жаны бла уполномоченныйни къуллугъунда ишлейди.  Бюгюнлюкде уа Омбудсменлени европалы институтуну члениди, Шимал-Кавказ федеральный округну Адамны эркинликлери жаны бла уполномоченныйлерини координация советине таматалыкъ этеди,  РФ-ни Президентини СКФО-да толу эркинликли келечисини Жамауат советини къауумуна киреди.   

Ол бизге айтханыча, жашауун политика бла байламлы этерге муратлы болмагъанды. Комсомолда, партия органлада   ишлерикди деп эсинде  да жокъ эди.   Ол жашауунда башха жолну сайлагъанды – илмуну.  « Белгили алим Алийланы   Умарны башчылыгъында илму иш жазып,   Одессада биринчи вузла аралы конференциягъа да къатышханма. Умар Баблашевич мени илмугъа хазырлай эди,   аспирантурагъа кирип, билимими андан ары бардырырма деп тургъанма», - дегенди ол бизге.

 Болсада 1962 жылда аны Тембора Мальбахов   республикада комсомолну обкомуну секретарыны къуллугъунда ишлерге чакъырады.   Атасы Мустафа жашына,  чакъыргъан эселе, угъай дерге жарарыкъ тюйюлдю деп, анга себеплик этгенди. Алай   Умар Баблашевич терс сайлау этесе деп, уллу кёлкъалды болгъанды.

 - Комсомол романтика, жашлыкъны учунуулугъу   кеслерине тартадыла. Бу ишден магъаналы ахырда жокъ эди.  Мени заманымы бир поэти   айтханлай,   жерни табаныбыз бла  басып биз тёгерек  айландыргъан суна эдик, бизсиз  кюн да  чыгъарыкъ тюйюлдю, деп келе эди кёлюбюзге -дейди ол.    

1972-1975 жыллада Москвада ВЛКСМ-ни Ара Комитетинде битеусоюз пионер организацияны   башчысыны экинчисине сайланнганды Борис Мустафаевич.    Ол  кезиуде бек иги он комсомол къуллукъчуну санында анга комсомолну эм бийик саугъасы -  «ВЛКСМ-ни сыйлы белгиси»  - берилгенди.

Зумакъул улу   комсомолну Къабарты-Малкъар обкомуну биринчи секретарыны къуллугъунда КПСС-ни 24-чю съездине, ВЛКСМ-ни юч съездине да делегатха  сайланнганды. «Саугъасыз, сыйсыз къалмагъанма... Алай биз ала ючюн ишлемегенбиз,  борчубузну бет жарыкълы толтурабыз деп, къадалып кюрешгенбиз»,-дейди ол.

 1975 жылдан 1991 жылгъа дери КПСС-ни Къабарты-Малкъар обкомуну  бёлюмюню таматасы, ызы бла секретары,  экинчи секретары эмда биринчи секретары болгъанды бизни ушакъ нёгерибиз. Аны эсинде бютюнда озгъан ёмюрню 80-чи жыллары къалгъандыла.  Ол кезиуде  Къабарты-Малкъаргъа тыш къыралладан  къонакъла кёп келген эдиле, ол санда Италиядан, Америкадан, Англиядан, Франциядан эм социалист блокну къыралларындан да. Сёз ючюн,  Францияны коммунист партиясыны  политбюросуну члени Жизель Моро Элбрусха ёрлерге келген эди. Бу жолоучулукъ аны эсинде кёп жыллагъа къалгъан болур эди, баям,  артда ол къайда да Къабарты-Малкъарны махтагъандан бошамай эди.

Ол заманны  тансыкълап эсгереди ол. «Биз къыралны, республиканы айнытыр ючюн къолдан келгенни аямагъанбыз. Къолгъа алгъан жумушларынг  адамлагъа хайыр келтиргенлерине, керекли болгъанларына ийнанмасанг, ишлеген кибик этгенча кёргюзтген - ол  масхапсызлыкъды, асылсызлыкъды», - деп къошханды ол. 

  КПСС-ни Ара комитетини  буйругъу бла  Борис Мустафаевич Афган Республиканы халкъ-демократия партиясыны   кенгешчиси болгъанды.     Афганистанны оноучулары бла ишлегенди:    Бабрак Кармаль эм   Наджибулла бла. Ала Совет Союзну керти шуёхлары, халкъларына тенглик, ырахат жашау излеген адамла эдиле. Алай жашаууну бу кезиуюню юсюнден айтыргъа ол артыкъ бек сюймейди.

-  Башха тенглеримеча,  манга да ары жетгенимлей эки рожок бла Калашниковну автоматын,  Макаров атлы керох бла анга окъладан толу  эки магазин бередиле.  Туудукъларым: «Аппа, сен адамланы ёлтюргенмисе», - деп соруучудула. Алагъа, угъай  деп, ёхтемленип жууаплаучума. Аллахха шукур, ол урушдан сау къайтханма, болсада анда къалгъан жерлешлерибиз а эсимден бир заманда да кетерик тюйюлдюле,- дейди ол.

Ол урушха алгъыннгы СССР-ни  битеу жерлеринден да жаш адамла чакъырылгъан эдиле. Жаланда  Къабарты-Малкъар   ары 1800 жашын ашыргъанды,  аладан 55-си юйлерине, ата-аналарына  къайтмагъандыла, уруш бошалгъандан сора уа жараладан, жюреклери кюйюп да юч жюзден аслам адам ёлгенди.    Ол урушну юсюнден битеу эсгериулерин  «Командировка на войну» деген китапда бирикдиргенди.  

Халкъны социал жумушларын тамамлау къыйын эм жууаплы ишледен бириди. Зумакъулланы Борис а кёп жылланы бу ведомствогъа таматалыкъ этгенди. 

- Совет Союз чачылгъанда, саулай къыралдача, бизде да  жашау бузулады, адамла къыйын болумгъа тюшедиле.  Ол кезиуде  депутатларыбыз Ленинни эсгертмесин кетерир ючюн барысы да бирча къол кётюргенлерине чамланып, бир ишге кирирге да сюймей эдим. Ала барысы да коммунистле эдиле,  эсгертме уа   партияны, социализмни, Совет Союзну  белгиси эди. Аны кетерир ючюн къол кётюрген Баш Советден манга бир къуллукъ да керек тюйюлдю, деп тургъанма, - деп эсгереди ол.

 Алай Къабарты-Малкъарны биринчи президенти Валерий Коков айырылгъандан сора ол Зумакъул улуну Урунуу эм социальный айнытыу министерствогъа таматалыкъ этерге чакъырады.  Ол анга жангы иш болмагъанды – ары дери кёп жылланы ол  социал илму бла кюрешгенди, анга сейири уллу болгъанды.   Адамлагъа болушхандан, аланы  жумушларын тамамлагъандан сыйлы иш жокъду.  Ол кезиуде республиканы власть органларына  социальный сфераны мурдорун жангыдан салыргъа тюшгенди.     

Ол кезиуде бизни ушакъ нёгерибиз Москвада социал иш жаны бла къырал университетде «Социальная работа в трансформирующем обществе» деген темагъа доктор диссертациясын къоруулагъанды. Ол кезиуде КъМКъУ-да министерствогъа кадрла хазырлагъан социал ишни кафедрасы ачылады.  Министерствону кесини илму кафедрасы уа ол заманда бир жерде да болмагъанын белгилерчады.   

Кёп жылланы Борис Мустафаевич КъМР-де  Адамны эркинликлери жаны бла уполномоченный  болуп ишлейди. Ол а  граждан обществону баш магъаналы институтларындан бириди дерге боллукъду. 

Омбудсменни баш борчу – республикада граждан обществону къурауду. Къабарты-Малкъарда жарсыула кёпдюле.   Ол себепден адамны праволарын къоруулау иш  магъаналы болуп барады.  

Уполномоченныйни администрациясында  беш адам ишлейди, ол санда белгили юристле да.   «Биз   СССР-денбиз. Къырал бизни орунубузгъа сагъыш этгенине юйренип къалгъанбыз. Алай заман тюрленнгенди, биз   праволарыбызны билип, аланы къорууларгъа юйренирге керекбиз. Аланы къуллукъчула да билирге тийишлидиле. Къырал алагъа адамланы жумушларын ышаннган эсе, ала аны бет жарыкълы толтурургъа керекдиле. Алай бла   къырал властьны, ич ишлени, сюдню, прокуратураны иши ачыкъ  боллукъду. Аз-аздан жашау алай къураллыгъына ишексизме» - дейди ол.

Шимал Кавказны республикаларында адамла  кеслерини праволарын тёрели адетлеге таянып къоруулайдыла. Бизни ангыламыбыз, миллет сезимибиз проблемаларыбызны ачыкъ этерге къоймайдыла. Тыш къыраллада уа адамла не тарыгъыу бла да сюдге барадыла, ала эркинликлерин  къорууларгъа юйреннгендиле. 

 Ушагъыбызны ахырында политика къуллукълада узакъ ёмюрлюлюгюню   жашырынлыгъыны юсюнден соруугъа жууаплай,  кёл салып    намысынгы, сыйынгы тюшюрмезча   ишлерге керекди, адамгъа да аманлыкъ излемей, дейди.