Ичгини хорлагъан алыкъа чыкъмагъанды

Ким эсе да биреу кёп ичеме, алай кеф болмайма, деп уллу сёлешгенде, буруннгулу грекли философ Аристипп былай айтханды: «Къадыр да тюз алайды».

Бу уугъа, аракъы уа керти да ууду, къажау кюреш орта ёмюрледен бери барады. Ол а хорлатмайды, бютюн къарыу ала, кенг жайыла, аны бла «тюбешгенлени» сыртларындан сала келеди.

Бирер полуштофну урдукъ деп, кёп ичгенлерине махтаннганланы кёрген болурсуз. Шайтан суу, къурт чириген агъачны ашагъанча, аны бла «ойнагъанланы» ичлерин, аз-аздан кемире, артдан-артха чархларын тозуратады, саулукъларын алады. Мен бир жангы зат айтмайма, аны хар ким да биледи, алай ичгини аллында «къызыл светофор» жанмайды, анга  дайым да «жашил жол» ачылгъанлай турады. Энди ичгичилик бизде битеуроссей проблемагъа айланнганды. Жыл сайын къыралыбызда он мингле бла адамла ёледиле аракъы бла ичлерин кюйдюрюп.

Ол ачыулу статистикагъа къошумчулукъ этгенле, жарсыугъа, бизни республикада, энчи алып айтханда, тау элледе да бардыла. Сёз ючюн, тау эллерибизден бирирнде буруннгу жыл ичгиден жыл санлары эки жыйырмадан озмагъан онбир адам ёлгенди. Юйдегилери, айхай да, букъдургъан этедиле неден ёлгенлерин, къоншула, жамауат а биледиле жашаудан жашлай кетген бир эллилерини неден ауругъанларын.

Ичгичилик, сёзсюз, аурууду - къыйын ауруу. Заманында багъылмаса, тереннге кетип, дарман жарамазлыкъ ауруугъа айланады. Не сёз, сабийи терс жолгъа бурулурун бир киши да сюймейди. Баям, ата-аналадан да къала болур бир зат, алай, мен акъыл этгенден, жаш адамланы аракъы ичерге бу жаны бла сынаулары болгъанла юйретедиле. Ичгичи хар заманда кесине нёгер излейди.

Туугъан элимде мени тенглиледен эм менден тогъуз-он жыл гитчеледен да хазна адам къалмагъанды. Ала уа къарыулу, саулукълу жашла эдиле. Ажал соруп келмейди, къартмыды, жашмыды, айырмайды, алай кеслерини жашауларын ичги бла юзгенлеге бегирек жарсыйбыз. Аракъы адамны  замансыз къарт этгенин кёзюм бла кёрдюм. Мен иги таныгъан, пелиуан кибик жаш пенсиягъа чыгъар жыл санына дери жашамады. 50-жыллыгъында бетин адам танымазча терен сызлыкъла буздула, гуппур болду, 100-жыллыкъ къартха ушай эди. Ёлдю да кетди. Ол а, айтханымча, къарыулу, бугъаны боюнун бурлукъ жаш эди. Алай аракъыны уа хорлаялмады.

Алгъаракълада ичгини юсюнден бир алимни сёлешгенине тынгылагъанма. Кёпле, дейди ол, кеслерин «культурна» ичгеннге санайдыла, оздурмай, кеф болмай. «Культурна ичиу», аны оюмуна кёре, артдан-артха мардасыз ичиуге айланмай къалмайды. Аны себепли аракъыгъа хант столда ахырда жер болмазгъа керекди. Хау, керти айтады, андан хата болмаса, хайыр чыкъмайды. Аны барыбыз да билебиз, алай, нек эсе да, тохтаялмайбыз, тохтаргъа уа керекди.

«Культурна ичиу» дегенибиз бла байламлы эсиме тюшген бир затны айтайым. Биз бир заманда «Коммунизмге жол» («Заман») газетни редакциясыны эл мюлк бёлюмюнде бешеулен ишлей эдик. Отпускагъа чыкъгъан эм андан къайтхан да шеша алыргъа керек эди. Ол жорукъ болуп тохташды. Алай бла, кеф болгъунчу ичмей эсек да, терк-терк тарта, жарыкъчыкъла болгъаныбыз иги кёрюнюп, отпускагъа ким чыгъады, деп сакълайбыз.

Тёппеланы Алим культура бёлюмде ишлеучю эди, алай ол да къошулуучу эди бизни «байрамыбызгъа». Кюнлени биринде мен анга былай айтдым: «Алим, мен ичги излегеними сезип башлагъанма, къояйыкъ бу адетибизни, ансы аманнга кетерге боллукъбуз…» «Менде да барды аллай сезим, ол сыйыбыз бла тохтайыкъ», - деди Алим. Отпусканы «белгилеучюле», барыбыз да, келишип, аракъыгъа «мораторий» салдыкъ. Насыпха, бирибиз да хорлатмадыкъ ичгиге.

Айтылгъан, жазылгъан да кёп этгенди аракъыны заранлыгъыны юсюнден. Болсада ол кёпден-кёп ичиле баргъан болмаса, азаймайды. Бек къыйынды аны сылтауун табаргъа. Жарлылыкъ къысхан жерде ичги кёп жюрюйдю, дегенлеге ийнанырыгъым келмейди. Жарлы эсенг, аракъы ичип кесинги  баймы этериксе?!

Союзну заманында кинолада ахырда аракъы ичиуню кёргюзтмей эдиле. Энди уа ансыз эм тютюнсюз жашау жокъду. Тиширыула эр кишиле бла тенг ичедиле, тютюнню юсюнден а айтыр кереклиси да жокъду. Ичги, тютюн да наркотиклени бир тюрлюсюдюле. Телевидение уа аяусуз бардырады аланы пропагандасын.

Ичгиге къажау кюрешни халкъыбыз бирден къолгъа алыргъа керекди деп, мен алай къарайма. Тойлада аракъы айланмаса, къалай иги боллукъ эди! Чеченлиле тойда столгъа аракъы салмайдыла. Аладан юлгю алыргъа нек жарамайды? Бизде тойлада осал адетле жюрюгенлерин кёрмеген кибик этип турабыз. Аракъы ичип эришиу, бир бирлерин кеф этдирирге кюрешиу. Ол неге ушагъан ишди? Киеу нёгерледен бирини «кишилигин» сынар ючюн, бир бирлерине къаплап, къолуна эки стакан аракъы тутдургъанлары телиликди деп, мен алай ойлайма. Ол аны солумай ичерге керекди. Къайдан чыкъды ол адет,ким кийирди аллай «жангылыкъны»?

Ол затланы юслеринден сагъыш этеме да, мен жаш адамланы ичгичиликден сакълар ючюн кюреш юйюрден башланыргъа керекди деген акъылгъа келеме. «Къуш бала уясында нени кёрсе, учханында аны этеди» деген сёз бурун заманладан бери жюрюйдю. Аны кертилигине дау жокъду.

Болсада жюз процентге тюздю дерге да жарарыкъ тюйюлдю. Нек? Шёндюгю жашауда жаш адамланы кёбюсюнде «орам юйретеди». Аланы «орамдан сыйырыргъа» жамауатны борчуду. Мен иги таныгъан бир юйюрде сабийлени бек кичилери, 20-жыллыкъ жаш, ингир сайын юйге кеф болуп келеди. Аны уа атасы, аппасы да ёмюрде ауузларына аракъы салмагъандыла. Биягъы орам…

Алкоголизмге къажау кюреш болжаллы кампания тюйюлдю. Ол тохтаусуз бардырылыргъа керекли ишди. Бизде быллай осал адет барды. Бир юйюрде алкаш бар эсе, анга айып салгъан болмаса, болушлугъубуз тиймейди. Аны бла бизни ишибиз жокъду деп, алай къарайбыз. Ол а терс оюмду. Ичгичи халкъыбызны бир инсаныды, алай эсе уа, аны аракъы жесирликден къутхарыргъа халкъны борчуду.

Биз, таулула, аз халкъбыз. Ол себепден ичибизде кесин тап жюрютмеген, ичерге сюйген бир къауум адам бар эсе, ол кёп кёрюнюп къалады. Малкъарлыла, саулай алып айтханда, иш ахлусу, ким бла да жарашыулу, мамыр адамладыла. Керти да алай болгъанын къоншу халкъла да биледиле.

Хар жаш адамыбызны миллети ючюн ёхтемлиги болургъа керекди. Жашау жорукъларыбызгъа, адет-тёрелерибизге чюйре келген иш эте эсе, ичгичи, къаугъачы эсе, ол жамауатны бети бла ойнайды. Аллайланы жолларын къысха кесерге керекди. Миллетибизни намысын сакълайыкъ.