Анасына къара да, къызын сайла

Таулулада жашны юйдегили  этгенде, къызны жетиге дери ата-бабасын тинтип болгъандыла. Шёндю алай тюйюлдю, алай бу эрттегили адетни да болур бир магъанасы. Биз айтырыкъ хапарда ол магъана ачыкъ кёрюнюп турады.

…Хасанны юйюрюню даражасы элде бек жюрюгенди. Юйдегиси, сабийлери бла да насыбы тутханладан эди. Анча жашындан бири не ичгичи, не аманлыкъчы болмагъанды, эки къызы уа – ким да сукъланырча. Школдан сора хар бири къолундан келген билимни алды. Хасан а юйдегиси Халимат бла, кече-кюн демегенлей, кюреше эдиле аланы аягъы юсюне салыргъа.

Хау, жашлары билимлиле болурларына энчи эс бёлгенди аталары. Къызлагъа уа ол керекли зат тюйюлдю, бир усталыкъ алгъан кибик этселе болады деп, ол алай оюмлагъанды. Ала да билимге артыкъ жан атмадыла, экиси да кийим тигиучюле болдула.

Жашлары уа, аталары сюйгенча, атлары айтылгъан вузланы бошап къайтдыла. Хасан а, хар бирин юйдегили этип, алай ие эди аланы кими къайры сюйсе да. Республикадан тышына кетгенлери, мында къалгъанлары да бар эди. Хар бири, окъуууна кёре иш табып,  сыйлары – хурметлери бла тап жашай эдиле. Сабийлерине къууаннган атаны бла ананы уа насыпларыны чеги жокъ эди.

Кертиди, жаланда бир жашы, атасы айтхан къызны алыргъа унамай, къанын бек бузгъанды. «Ол бир эллибизди, сен кесинг да аны иги таныйса.Тышындан бир къылыкъсызны алгъандан эсе, Жаннетни келтир.Сёз тауусумну кесим этерме. Мен айтханнга сыйынмасанг, бу босагъадан басма», - деп тохтады Элдаргъа.

Бек къаты тиреген эди аягъын жаш, алай, атасыны къылыгъын иги биле, бойсунду. Хар юйдегили болгъанын биргесине бир жыл жашамагъа къоюп, алай айыра эди аланы Хасан. Элдарны юсюнде уа тёресин бузду. Тойдан сора жаланда эки ыйыкъны турдула ала элде.Андан сора Россейге кетдиле - анда эди Элдарны иши.

«Эри бийни къатыны да бийче», - дейдиле халкъда. Алай Жаннет а бийче болалмады. Элдар чырайлы, билимли, адепли да жаш эди, аты элде да иги бла айтылып тургъан.Къыз а школдан сора бир жерде да окъумагъан, сюйдюмсюз эди. Элдарны тою топ атылгъанлай болгъан эди элде. Къалай, Жаннетними?! Сейир-тамаша! Ариу, билимли, бай да къызла азмы эдиле?! Бу ишни атасы мажаргъанын да элде терк билдиле. Хапар терк жайылыучуду. Алай нек, не ючюн сайлагъанды жашына аллай къызны? Анга жууапны уа киши да табалмады. Бир адам окъуна тенгсинмей эди къызны жашха. Хасанны кесине сорургъа уа киши да базынмады.Бек къаршыларындан бири уа сорду: «Аны ариулугъу бла бу сууму ичерикди неда гыржынына къатыкъмы боллукъду ол? Тынчыракъ жашар», - деп жууаплады Хасан.

«Сен кесинг а ариуну нек сайлагъан эдинг сора?» - деп тохтамады жууугъу. «Бизни заманыбыз башха эди, шёндюгюле уа бузулгъанладыла. Жаннет юйюнден бир жары кетмеген, билим алама деп, беш-алты жыл айланнганладан тюйюлдю. Адеплиди. Мени жашыма аллай керекди», - деди биягъы Хасан. «Оллахий, Хасан, бек иги ол эсе да, билмейме, алай жаш кеси сайласа керек эди. Мен сени быллай къаты адам сунмагъанма», - деп, жууугъу Хасанны къатындан кетип къалды.

Элде уа дагъыда кёп тойла болдула, дунияларын алышханла да алай.Элдарны къадарына сейирсиниу да унутулгъан эди. Алай бир талай жылдан сора Жаннет эсгертди кесин. Хасанны  60-жыллыгъына битеу сабийлери юйюрлери бла жыйылдыла. Башха бек къаршы жууукъла да келдиле.Олтуруп ашай-иче тургъанлай, Хасан къопду да, аш юйге кирди. Ол келини Жаннетге столгъа этни, башха затланы да кёбюрек салыгъыз, жылы аш да келтиригиз, андан бери не ишлейсиз, деди. Башха келинлери да анда эдиле, Хасан Жаннетге базгъынлы бурулуп айтханлыкъгъа.Ол а гурмукланды, хыны этди къартха. Бирси келинле, абызырап, кёзлерин жерден алмадыла.

- Мен сизге теркирек къармашыгъыз дегенликге, не отдан кёлек киесиз? - деди Хасан.

- Аллай от кёлекни кесинг кийип келгенсе.

Алайда сёз башланды. Жаннетни къайын атасына бир дерти болгъанча, ачыдан-ачы жууап эте эди анга.Болмазын кёрюп: «Сен а ананга ушаш дауурчу кёреме, айтханларында, ийнанмагъан эдим ансы. Ким да болгъу эди келиним, сен болмагъы эдинг ансы», - деп, Хасан бурулуп кетди.

Атасы бла анасы Элдаргъа Жаннетни къой деп кюрешдиле. Ол а унамады. Андан бери Хасанны уллу юйюрю бирге жыйылмайды. Инфаркт, инсульт деген, дагъыда башха къыйын ауруула да бийледиле аны санларын. Кеси да къысха заманны ичинде, тозурап, къартайып къалды. Хапары уа битеу тау эллеге жайылды. Уялгъан айып тюйюлдю, уялмагъан айыпды. Алай жахил, бетсиз Жаннетден ол сезим кериди. «Эсирик соханны башы уллу болур» дегенлей, женгил башын ёхтем тутуп айланады.

Жууукъ-тенг а акъылсыз келинни, къылыкъсызлыгъындан къоркъуп, ылыгъып да, арты бла озадыла, жол ташлайдыла. Андан айта болурла халкъда: «Тели бла аш ашагъандан эсе, акъыллы бла таш ташыгъан игиди»,- деп. Юйюнге келинни сайлай туруб а, айхай да, ол къаллай юйюрден болгъанына да къараргъа керекди.

Нек эсе да, бирле билимлери болмагъанла низамлыла, адеплиле боллукъ сунадыла. Алай адеплик, таматалагъа намыс эте билиу билим бла тюзюнлей байламлы тюйюлдю. Ол адамны юйюнде кёргени бла, аны акъылы бла байламлыды. Кёбюсюнде ким да юйюнде кёргенни этеди. Хау, бир-бирде ичгичилени, уручуланы, эриши къылыкълы адамланы сабийлери да профессорла боладыла,  академиклени сабийлери уа ичгичиле, мурдарла да, алай кёбюсюнде ариу юйюрде ёсгенни къылыгъы да ариуду.