Кино санатны, театрны да айтхылыкъ инсаны

Бу кюнледе уллу къыралыбызны бир ненча тёлюсю сюйген, белгили киноактриса, жырчы, СССР-ни халкъ артисткасы Людмила Гурченко туугъанлы сексен беш жыл болады.

Сабийликни ачы гыржыны

Ол Харьковда туугъанды. Атасы Марк революция жанлы адам, къобузчу болгъанды, анасы Елена уа – байладан эди, жырчы. Ала экиси да къырал филармонияны пионерле юйюндеги бёлюмюнде ишлегендиле. Ариу жашагъандыла, алай а ол насыпны Уллу Ата журт уруш юзгенди.

Марк Гаврилович, инвалид болуп тургъанлай, кеси тилеп кетгенди фронтха. Ол заманда душман иелик этген Харьковда къалып, юйюрю бек къыйналгъанды. Алтыжыллыкъ Людмила кеси кёзлери бла кёргенди фашистлени шахаргъа киргенлерин, артда анда этгенлерин да. Ол санда адамланы асмакъгъа асханларын да.

Ачлыкъ этдирмезлик жокъду. Гурченко кесини юсюнден жазгъан «Мени таматалача сабийлигим» деген китабында, ол заманны эсгере, ач адамла къайда болса да ашар зат излегенлерин айтады. Тюкенлени чачхандыла. Андан юйюрлерине бир зат келтирирге асыры талашхандан, тюймелери, илгиклери да къалмагъанды юслеринде кийимлеринде.

«Ол заманда анам атамы юйде къалгъан бел бауу бла къысханды пальтосун. 1975 жылда «20 кюнню урушсуз» деген кинода ол уруш кезиуде жашагъан тиширыуну сыфатын къурагъанымда, мен аллай бел бау къысханма. Кино алдыргъанладан бири: «Къарагъыз – уруш заманда керти да тиширыула былай айланнгандыла. Сагъыш этчигиз – уруш, мода уа кесин билдирип тургъанды», – дегенде, ол мода къайдан чыкъгъанын айтыргъа боллукъ эдим, алай тынгылап къойгъанма… Кюн тиеди. Мен актрисама. Не да игиди! Алай жюрегими теренинде уа бир сууукъ жашырын мюйюш барды. Мен аны ачаргъа къоркъама. Алай а ачарыкъма. Бусагъатда угъай. Кинону бек къыйын, жалан кезиуюнде ол манга керек боллукъду», – деп жазады ол.

Жыйырма тёрт жылы толмагъан анасына билеклик эте, ачдан ёлмез ючюн, ол, таматаракъ къоншу къыздан немецли жырчыкълагъа юйренип, душман солдатланы алларында аланы жырлап, ала берген конфетлени юйюне келтиргенди.

Партизанлагъа дерт жетдире, немецлиле тиширыуланы, сабийлени да ёлтюргендиле. Бир жол Гурченкону да тутаргъа аз къалгъандыла.

Фашистле къысталгъандан сора 1943 жылда ол школгъа баргъанды. Музыка школгъа да жюрюгенди. Атасы бла анасы аны актриса боллугъун алдан билгендиле.

 «Мен бери тынгылап турургъа келмегенме!»

1953 жылда ол Москвада Кинону битеусоюз къырал институтуна киргенди. Устазла аны жетишимлерине бек къууаннгандыла. Окъуй тургъанлай, ол бир къауум кинода эпизодлада кёрюннгенди. «Кето бла Котэ» дегенде уа баш рольну ойнагъанды.

Окъууну бошагъанлай, Киноактёрну театр-студиясында алты жыл ишлеп, ызы бла «Современникге» ётюп, анда «Тамата эгеч», «Жорсуз» (ийнек сауучу), «Ёмюрге саула» (Таня), «Жалан король» (гувернантка) деген оюнлада бир бирге ушамагъан сыфатла къурагъанды. Андан сора да Антон Чеховну театрында, Сатира театрда да ишлегенди.

Кинода уа бек биринчи кере 1956 жылда «Тюзлюкню жолу» деген фильмде кёрюннгенди. Анда аны: «Мен бери тынгылап турургъа келмегенме!» – деген сёзлери бла башланнганды актрисаны узун кино жолу. Кёп жылладан сора ол бу сёзлени кертиликлерин чертгенди, бу тюрлю искусствогъа бош келмегенме деп. Аты уа «Карнавалны кечеси» деген кинодан сора кенг белгили болгъанды. Бизни тёлю анга къайтып-къайтып жюрюгенбиз. Анга, саулай алгъанда, элли миллиондан артыкъ адам къарагъанды. Анда Гурченко (Лена Крылова) айтхан «Беш минут» деген жыр Жангы жылны гимни болуп къалгъанды.

Ызы бла ол «Гитарасы болгъан къыз» (Таня Федосова) деген жарыкъ кинода ойнагъанды.

1957 жылда Москвада жаш тёлюню бла студенлени VI фестивальлары баргъанда, аны КГБ-ны органларында жашырын ишлерге чакъыргъандыла, ол а унамагъанды. Андан арысында анга бир къауум заманны (он жылны!) баш рольла бермей тургъандыла. Эпизодлада уа ол сюйюп ойнагъанды. Заман бара, Гурченко «Балтиканы кёгю» (Соня Быстрова), «Ишчи посёлок» (Мария Плещеева), «Эски къабыргъала» (Анна Смирнова) деген кинолада жетишимли болуп, жангыдан туурагъа чыкъгъанды.

Къараучуланы эслеринде тургъан сыфатла

Жюзге жууукъ тюрлю-тюрлю жанрлы кинода ойнагъанды ол, аллай бир сыфат да къурагъанды. «Салам къалпакъчыкъ» (къалпакъла этиучю Клара Бокардон) деген музыкалы чам кинода аны актриса, жырчы хунери да кенг ачылгъандыла. Андан арысында жырлагъан, тепсеген актриса керек болса, режиссёрла аны излегендиле.

Драма жанрны алгъанда, «Сибириада» (Тая Соломина) анга Каннада баргъан кинофестивальда Гран-при алдыргъанды, «20 кюнню урушсуз» (уруш заманда эвакуацияда жашап, жашау къайгъысын этген Лариса Кузьмина), «Беш ингир» (кёп жыл озуп, уруш айыргъан сюйгенине тюбеген Тамара Васильевна) деген кинолада ажымлы тиширыуланы ол къурагъан сыфатлары бизни кинемотографиябызны тарыхына киргендиле.

«Кеси хакъынга отпуск» (Ада Петровна), «Механик Гавриловну сюйген тиширыуу» (элли адам Маргарита Соловьёва), «Бальзаминовну къатын алыуу» (бийче къыз Устинька), «Экеуленнге вокзал» (аш этиучю Вера Нефёдова), «Тюшде бла тюнде учуу» (Лариса Кузьмина), «Мени тенгизчим» (байрамла къураучу тиширыу Людмила Пашкова), «Аны жашлыгъыны рецепти» (Эмилия Марти) деген эм башха кинолагъа адамла анга къарар ючюн баргъанча жюрюгендиле. Ол «Ана» деген жомакъда эчкини суратын къалай аламат къурагъанын кёп тёлюлени сабийлери айталлыкъдыла.

«Сюймеклик бла кёгюрчюнле» деген кинода Гурченкону кёп сёзлери артда халкъ айтыула болуп къалгъандыла. Ол фильмде тиширыуну сыфатын аламат къурагъаны ючюн Ленинградда баргъан XVI Битеусоюз фестивальда Людмила Марковнагъа биринчи жерни бергендиле. «Алтын къуш» деген саугъаны уа ол «Механик Гавриловну сюйген тиширыуу» деген кинода ролю ючюн алгъанды. «Эски къабыргъала» деген фильмде аламат ойнагъаны ючюн а анга РСФСР-ни Васильев къарындашла атлы къырал премиясын тийишли кёргендиле.

Элли тёрт жылны ичинде ишлегенди ол кинода. «Ала ахшамла» деген фильмни алдыра туруб а, кеси болгъанды режиссёр.

Музыка санатда жетишимлери

Алда сагъынылгъаныча, дагъыда бир сюймеклиги болгъанды Гурченкону – жыр айтыу. Аны сейир ауазын башхала бла ажашдырыргъа онг жокъду. Кинода жыр айтхан рольланы бир-бир сценаристле анга атагъандыла: «Тютюн капитан», «Салам къалпакъчыкъ», «Кёкдеги къарылгъачла», «Ажайып чыракъ» деген комедияланы барында да жырлагъанды ол.

Аны жырлары онжети альбом толтургъандыла, бир къауум пластинка жазылгъанды, оналты клип да алыннганды алагъа кёре. Аланы иги кесеги къараучула сюйюп тынгылагъан жырладыла. Ол санда, «Петербург-Ленинград» деген клип. Анда Людмила Марковна Борис Моисеев бла жырлайды. Ол жырны аламат айтханлары ючюн алагъа саугъагъа «Алтын граммофон» берилгенди.

Аллай дуэтлери кёп болгъанды Людмила Гурченкону: Юрий Соломин, Зиновий Гердт, Андрей Миронов, Армен Жигарханьян, Николай Басков, Алла Пугачева, башхала да жырлагъандыла аны бла. «Молитва» деген клипни Фёдор Бандарчук алдыргъанды.

«Ана» деген жомакъ саулай да музыкалыды. Ол актрисагъа келтирген махтау уллу жетишимди. Дагъыда Гурченкону телевидениеде энчи музыка программалагъа чакъыргъандыла. 1999 жылда «Жылны жыры» деген фестивальда Клавдия Шульженко атлы премияны да анга бергендиле. Музыкалы премияны анга дагъады 2011 жылда телевидение тийишли кёргенди.

Кеси ойнагъан «Мени тенгизчим»», «Сюеме», «Ала ахшамла» деген кинолада жырлагъа музыканы актриса кеси жазгъанды.

Хурметлеу

Бу сейирлик адамны – актрисаны, жырчыны, композиторну жашау жолу 2011 жылда 30 мартда юзюлгенди. Анга атап, 2015 жылда режиссёр Сергей Алдонин «Людмила Гурченко» деген киносун алдыргъанды. Ауушуруну аллында актриса кеси «Таурух. Людмила Гурченко» деген Украинада алыннган киногъа къатышханды. Кесини жашау эм чыгъармачылыкъ жолуну юсюнден ол юч китап жазгъанды: «Мени таматалача сабийлигим» (1982), «Къарсла» (1987), «Люся, тохта!» (2002).

Ол РСФСР-ни халкъ эм сыйлы артисти, СССР-ни халкъ артисти, Харьковну сыйлы инсаны эди. Къырал аны, культурагъа салгъан къыйынына хурмет этип, «За заслуги перед Отечеством» деген орденлени II-чи, III-чю эм IV-чю даражалы орденлери, Урунууну Къызыл Байрагъыны, «Народный Посол Украины» орденлери бла саугъалагъанды. Ол «Ника» премиягъа да тийишли болгъанды.

Узакъ Харьковдан келип, Москваны, саулай къыралны да жамауатындан ыразылыкъ алгъан актрисаны жашау жолунда къууанчла, жарсыула да болгъандыла. Ол, къурагъан сыфатларыны юслери бла аланы юслеринден айта, бизни жюреклерибизни таза эм жандауурлу этгенди.