Тазалыкъны да мардасы болады

Сабийлигибизде биз бахчалагъа барып, тюзюнлей терекледен алмала, кертмеле юзюп, жуугъан – тазалагъан болмай ашаучу эдик. Алай ауруумаучубуз, хазна дарман хайырланмаучубуз эсимдеди. Бусагъатда уа  къолланы, кёгетлени жуууп тургъанлыкъгъа, саусузланы саны ёсюп барады. Ол нек болады алай?Сора гигиенаны ёмюрюнде сабийлени араларында битлери болгъанла къайдан чыгъадыла? Бу соруулагъа  Нальчик шахарны экинчи номерли поликлиникасыны терапевти  Светлана Сундукова бла ушакъ этгенбиз.

- Алимле бардыргъан  тинтиуле кёргюзтгеннге кёре, жылдан жылгъа сабийлени да, таматаланы да иммунитетлери къарыусуздан къарыусуз болуп барады. Некди алай?

-Сабий къуруда таза затланы ашай эсе, орамда да ойнамай, кирсиз отоуда компьютерни аллында оздура эсе битеу заманын, саны-чархы микробланы, бактерияланы танымайды, алагъа къажау туралмайды. Адам улу кёп ёмюрлени табийгъатда жашагъанды, хар кюнден дезинфекция этилген юйде неда фатарда жашау къарыусуз-кючсюз этеди. Бусагъатда ковидден къоркъуп, кёпле  арбазларына окъуна чыкъмайдыла. Кюн кёрмегенлени не имуунитетлери боллукъду? Ковидден сора да бардыла ауруула.  Аланы хорлар ючюн кюч-къарыу керекди. Ол болур ючюн а санны-чархны тепдирирге, кюннге да чыгъаргъа керекди. Адам болмагъан бахчагъа, паркга неда суу жагъагъа. Таза хауа хар кюнден да керекди бизге.

- Статистикагъа кёре, ууакъ сабийлени эм акъылбалыкъ болмагъан жаш адамланы онтёрт процентинде битле табылгъандыла.  Гигиенаны шёндюгю дуниясында кирлиликни ол тюрлю белгиси къалай бла чыкъгъанды? Алагъа къажау не этерге керекди?

-Адамла уллу къоркъуулу инфекцияланы хорлагъандыла, бек къыйын операцияланы этерге юйреннгендиле, алай кёп ёмюрледен бери уа паразитлени хорлаялмай турадыла. Бурун заманлада болгъан оюмгъа кёре, битле жаланда, юйлери-журтлары болмай, жетген жерледе айланнган эм тазалыкъны сакъламагъан адамлада болгъандыла. Бюгюнлюкде уа врачла былай айтадыла: педикулёз кеслерин барып тохтагъан уф-тюфлени ауруулары болуп къалгъанды. 

Битле сау адамны чачына ауругъан адамны чачындан, адамла бир бирлерине тийген, бек жууукъ тургъан заманлада кёчедиле. Аны бла бирге уа, бит сизни юсюгюзге ауругъан адамдан, ол башын силкген, чачын тарагъан неда аны сылап, тап этген заманлада тюшерге да боллукъду.

Сиз педикулёзу болгъан адамны жатхан жерин неда кийимлерин хайырлансагъыз, бит сизге кёчерге болады.  Баш битле ич кийимледе, жастыкълада, мебельде эм аллай башха затлада жашамайдыла, нек дегенде,аллай адамны терисинде болгъан ууакъ затчыкъланы (чешуйкаланы) ашап кечинедиле. Ол себепден а башха адамны кийимин, жатар жерни кесеклерин тазалар ючюн, битлеге къажау дарманланы хайырланыргъа керек тюйюлдю, аланы, тёреде болуучусуча, жуууп къойсагъыз да тамамды.

-Сабий чапса, ойнаса да, къалын чачлары суу – салам болуп, сиркеленип да къалады, дейдиле ата-анала. 

- Хау, ол алайды. Сирке, бит кирликни белгилери тюйюлдюле. Сиркелени (битле жаратылгъан жумуртхачыкъланы) къурутхан бир ненча шампуньла, кремле эм лосьонла бардыла. Алай ол тюрлю затланы асламысы жаланда къурт-къумурсхаланы ёлтюредиле. Сиркеле къырылып бошалсала окъуна, сиз аланы тазалауну къыйын жумушундан къутулаллыкъ тюйюлсюз, нек дегенде ала сабийни чач тюклерине бек къаты жабышадыла. Ол себепден а кетерир ючюн, бек ууакъ тишли таракъланы хайырланыргъа керекди. Жашау кёргюзтгенича, битлени эм сиркелени къурутууну бек къыйматлы болушлукъчулары лосьонла бла кремледиле.

- Совет жыллада керосин бла да хайырланыучу эдиле. 

- Хау, совет заманда анала паразитлеге къажау кюрешде керосинни хайырлана эдиле, сабийлерини башларын, аны сюртюп, жибитип, полиэтилен пакет бла чулгъап къоя эдиле. Алай ол амал битлеге угъай, адамлагъа бек къыйын процедура эди. Керосин адамны терисин бек бузады, дерматит аурууну чыгъарады. Андан сора да, ол чачны да бек бузады. Быллай затланы уксусну юсюнден да айтыргъа боллукъду. Битле, сёзсюз, керосинни эм уксусну арталлыда жаратмайдыла, болсада ол затланы къыйматлары 100-процентли тюйюлдюле. Бир-бирле ала  лаванданы эм чай терекни жауларындан  бек къоркъадыла дейдиле. Иш, кертиси бла да, алай болгъанына шагъатлыкъ этген илму шартла жокъдула - ол жаны бла тинтиулени бир киши да бардырмагъанды. Ол себепден а жауланы тамычыларын чачха сюртейикми огъесе къояйыкъмы деп арсарлы болуп турууну къоюп, гигиенаны белгили жорукъларын къаты сакъларгъа керекди. Хар сабийни эм тамата адамны  кесини тарагъы, энчи жан жаулугъу, бёркю эм башха затлары болургъа керекдиле, аланы хайырланыргъа бир кишиге да берирге жарамайды.  Ата-анала сабийлерини къулакъ жанларына бла желкелерине терк-терк къарай турургъа борчлудула – битле ол жерлени, башхаладан эсе, бек сюедиле. Кёплени оюмларына кёре уа, бу паразитле къалын ёсген эм узун чачланы бек жаратадыла, алай кертиси уа алай тюйюлдю - алагъа башны къалайы да башха тюйюлдю.

- Сабийде битле табылсала, бирси адамлары барысы да башларына профилактика халда педикулёзгъа къажау дарманны сюртюрге керекмидиле?

-Угъай.Педикулёздан профилактика багъыу жокъду. Былайда уа бек керекли иш буду: сау адамла педикулёзлары болгъан адамладан кери болургъа керекдиле.

Ма ол себепден ата-анала сабийлеринде битле болгъанларыны юсюнден устазлагъа эм юйретиучюлеге тюз айтыргъа керекдиле, ала уа ол осал шартны ата-аналаны барысына да билдирирге борчлудула. Алай этилмесе, сиз педикулёздан къутулаллыкъ тюйюлсюз: биреу ол заранлы къурт-къумурсханы къурутургъа боллукъду, башхасы уа аны дагъыда жангыдан боярыкъды ол ауруу бла.

Башны жууу да педикулёзну жугъууун арталлыда тыялмайды. Алай быллай сейирлик шарт да барды: бу арт кезиуледе жугъуучу аурууладан (ол санда педикулёз эм кичиу да болуп) тазалыкъны бек сакълагъан адамла кёбюрек къыйналадыла. Иш а мындады - ала, къолларын-бетлерин бир кюнню ичинде тынгылы бир ненча кере жуууп, жаланда кирни угъай, этни къоруулау къатын да жуууп кетередиле. Хар затны да мардасы барды. Хау, пандемияны кезиуюнде къолланы жууаргъа керекди, алай кюннге минг кере угъай!