Сюймеклиг а айтып турур…

Бюгюн да аллай кюн болур – артха къайтарып, кетген кюнледе айландырлыкъ, ажашдырлыкъ. Мариям, уллу арбазда агъач шинтикледен бирине олтуруп, солуйду. Солугъан къайда? Арт заманда аны эсгериуле къоймайдыла. Бирде тюшюне  узакъ къыйын сабийлиги келеди, бирде къууанчлы жаш заманы къанатларына алып, элтеди аны секирип атлатхан жолну. Ол сюймейди, кёргени – игиси, аманы да –  чарслагъа кирип, анда батып къалса.

Жюрекни къууанчын, ачыгъанын да заман бла шошлукъ сезгенча, киши да сезалмайды. Бюгюн ол жамауат сый берген окъуулу адамды. Узун, магъаналы жашау сюргенине къууанып, андан ары умутла этерге керек болур, алай  ол биледи  ала бир заманда да толмазлыкъларын. Кеслери да бир бек тозурагъандыла да ол умутла, кюн тийгенча, жарыкъ жанып, бир такъыйкъагъа ёчюлюп къаладыла.

«Жууап этер ючюн тынгылайбыз ансы, ангылар ючюн тынгыламайбыз кесибизге», – деп  сейир этеди Мариям. Сора дагъыда бир затны билгенди толу – бизни, къадарыбызны да жашау угъай, адамла тюрлендиргенлерин.

Сууукъ Къазахстандан къайтып келгенде, жаннет кибик эди атала жери. Жаз башы, баллиле, алма, шаптал терекле чагъып. Ата журтну хауасы кеф этген эди жюреклени, кёзлени да. Анда школну бошап келген таулу жашла бла къызла толтуруп, университетни арбазында жаланда ана тилибиз эшитилип, не зауукълукъ бар эди!

Аны сагъынса, эгечи Танзиля, ол андан гитчеди:«Да ана тиллеринде сёлешмей, орусчамы айтырыкъ эдиле, къыргъыз бла къазах тилден сора зат билмеселе», – деп  кюледи. Алайды. Болсада бек терк юйреннгендиле анга да.

Мариямгъа уа ана къарындашы немис тилни бёлюмюн сайлагъан эди. Кеси уруш заманда жесирликге тюшюп, Германияда жыл чакълы жашагъан эди да, эгечден туугъанны немис тилге терк юйретген эди. Алай ол аны хайырланмагъанды.

Окъууну бошагъанлай, устазлыкъ жаны бла аспирантурагъа кирди. Андан сора доктор болду. Кёп жылланы студентлени окъутуп тургъанды…

Унуталмайды, алгъаракъда, уллу тюкеннге кирип, алырын да аллында тюртюп, кассагъа жетгенлей, аллында тохтап, бир эр киши:

– Мен тёлерикме атамы сюйген къызы сайлагъанны багъасын! – деп сюелгенин. Эгечи да багъалы конфетледен бек уллу коробканы алып къошханын.

Ол аланы таныгъан эди – аталары Салихни ариулугъу, жылыу берген къара кёзлери, къылыгъы, халы да сабийлерине ётгендиле. Ол шарт къууандыргъанды аны.  Алай… сынсытхан да этгенди. Не айтыргъа билмей:

– Жангыла болурсуз?

– Жангылмайбыз. Биз Салихникилебиз.

– Къайдан таныйсыз мени? – деп сёлешгени узакъдан эшитилди кесине окъуна.

– Юйде суратладан, – деп, экиси да бирча жарыкъ айтханда, кеси да ышарды.

Аз керекди адамны насыплы этерге. Кёп да. Насыпны ёлчеми – бийиклиги, магъаналылыгъы къалай санагъанынга кёре бола болур. Биреуге ол Минги тауча бийикди, биреуге уа – олтургъан шинтиги тенгли.

Ол кюнден бери (ары дери да!) ол Салихни эсине терк-терк тюшюреди. Бютюнда бу арт кюнледе. Ырыслагъан да этеди – бир палах болуп, анданмы келеди акъылыма деп.  Ма ол зауукълу жашлыгъында, студент заманында тюбеген эди анга.  Ала уа Къыргъызстанда тургъандыла – Салих, анасы, эгечи да. Атасы уа жокъ эди, урушда жоюлуп. 

Ол кюнледе алыннган суратлагъа къарай, бу буду деп танышдыра келгенде, атасын Салихни тукъумундан кёплени таныгъанын айтханда уа, къалай къууаннган эди Мариям! Кеси угъай, жюреги билген эди, юйюр къураргъа жетгенде, алдан аны тукъумун, юйюрюн, кесин да базманнга саллыкъларын. Сау беш жылны насыплы болуп тургъан эди Мариям. Хар эрттен сайын аны кёрлюгюн билип, къууана. Солуу заман болса уа, кюн сайын келе эди къагъыт Салихден. Анга жууап къайтаргъан да не асыу эди! Эгешчиги, инбашындан къарап, окъургъа кюрешсе уа, аны къалай  къыстаучусу тюшеди эсине…

Аллай кюн да келген эди – аланы бек насыплы этерик. Алай жаш бла къыз суннганча болмады. Акъыллы, ариу атасы тургъанлай, сабийлерини оноуларын ана къарындашлары нек этгенин бюгюн да ангыламайды Мариям. Баям, намыс этгенден айталмагъанды атасы кесгин сёзюн. Дагъыда аны тюзлюгюне ийнаннгандан.

Салихни ата къарындашы Исмайыл бла аны юй бийчеси Аминат келген эдиле сёз тауусургъа. Ол уллу къуллукъчуну машинасы арбазда тохтагъанда, аны бла саламлашыргъа излегенлени кёрюп тургъанды Мариям, ючюнчю этажны терезесинден къарап.

Ала не жумуш бла келгенлерин билгенде, анасы къарындашын чакъыргъанын нечик терс этген эди – ол кюнню ачыуу бюгюн да жумушамагъанын эслеп, дауун букъдудургъа кюрешеди Мариям.

Ол а, Мухаммат, къонакъланы намысларын да этмей, боран ургъанлай кирди юйге.

– Не хапарды бу? Къыз окъургъа керекди. Мен аны аспирантурагъа иерге деп  сёлешип турама, – деп къаты айтды.

– Да, ким угъай дейди, экиси да барсынла, – деди Исмайыл.

– Къайынла, сабий… – керекмидиле ол ауарала Мариямгъа? Салих да… Иги жаш болур, мен билмейме. (Биле эди!) Алай… анасыны жангыз жашы. Ол да таянчагъы къатында турса сюер. Элге кирип турса, не зат эталлыкъды Мариям?

Исмайылны къашлары тюйюлдюле.

– Къызны бизге бир чакъырыгъыз. Кесинден сорайыкъ, – деп къошду сёз Аминат.

– Аны оноуун биз этебиз, таматала. Анга игиликни излейбиз ансы, алай болмаса, бар деп, тюртюп да къояр эдик.

– Суратын окъуна бир кёргюзтюгюз ол жашыбыз алай сюйген къызны, – деп, Аминат болумну жумушатыргъа кюрешди.

– Угъай, анга къарап этеригиз жокъду. Сизни жолугъуз башха, аны жолу да башха.

– Гюняхсыз жанланы насыпларын алай бош чачып къояргъа болмаз…

– Ким да кесине тапны излейди. Салихни эгечи да ёпке ауруудан ауруйду дейдиле. Ол юйге, мени сау болуп, Мариям кирлик тюйюлдю.

Аны эшитгенлей, келечиле, сёз да айтмай туруп кетген эдиле. Къалай жилягъан эди ол кюн Мариям, атасына, анасына, дуниягъа да дауун айтып. Атасыны бети тюрленнген эди. Анасы уа:

– Хау, анга барып, ёпке ауруулу болуп кел деп турама. Мени артыкъ сабийим жокъду. Мухаммат айтханлай боллукъду, – деп къойду.

Мариям бюгюн да сейир этеди ол назик анасыны аллай къаты кёлю болгъанына. 

Алай къалгъан эди ол хапарсыз, къагъытсыз, жанындан сюйген Салихсиз. Андан арысында анга тюбемей жыйырма жыл тургъан болур, андан кёп тюйюл эсе. Аспирантураны да ётдю узакъ болмагъан шахарда. Университетде ишлеп башлады.

Бир кюн дерсге кире, терезе жанында сюелип, анга къарап тургъан къаракёз жашны эследи. Къалай эсе да жюреги айтхан эди аны былайда сюелиуюню аны бла бир байламлыгъы болгъанын.  Дерсден чыкъгъанда да кёрдю аны…

Азрет кёп айланмады аны ызындан. Мухаммат да къууанды келечилеге. 

– Ахшы юйюрденди. Къазахстандан бусагъатлада къайтхандыла. Келгенлей окъуна хапчук  базада ишге алгъандыла. Ёсерик жашды, – деди ол.

Къалай кертиди насыпха элтген жолну адам кеси сюйгенча кюнлю, гюллю да болмагъаны. Мариям да къачалмады жазыудан. Биринчи саугъасы уа эсиндеди – къара лак чурукъла. Жюреги уа суу талагъан талыштак кибик къаралгъан эди. Ол кюн, аны босагъасындан атлагъанда, ол ариу туууп, азап чегип, жиляй тургъан умутларын къачыргъан эди. Ала уа уча эдиле, акъдан къара  болуп, къаргъалача къычыра.

Азрет да сезген эди аны сууукълугъун. Алай ол да – бир ёхтем, сабыр болалмады. Юйде аш-суу, харакет да эркин болгъанлыкъгъа, жылыу жокъ эди. Мариям не бек кюрешсе да, кюз артында терекде тагъылып къалгъан  жангыз чапыракълай, тюйюле эди, сууукъсурай эди аны ыразы болмагъан къарамындан.

– Сора сен башханы сюйюп тургъанлай, къалай тап тюшдю, толу юйге кирдим деп келгенсе манга? Бек жарлымы эди ол сен кесинги ёлтюрюп айланнган Салих? – дер эди бир, эшикден кире.

Бирде уа:

– Ол сюйгенинг да университетде айланнган хапары бар эди. Тюбедингми? – деп  къарар эди Мариямны мудах кёзлерине.

Бир кюн а:

– Сен аны бла стройотрядлагъа барып айланнган хапарынгы эшитгенме. Ана къарындашынг андан алдагъанды атамы, сени айыбынгы жабар ючюн, – деп сюелди.

Аны эшитгенде, сын болуп къалгъан эди Мариям. Бюгюн да къыйналады жюреги, ол таза сюймеклигин къорууламагъаны ючюн. Ол кюн а ангылагъан эди – жалынчакъ болур сылтауу болмай тургъанла, аны былай сындырыргъа кюрешген адамны жанында жашау узуну туралмазын.

Анасына угъай, атасына айтды не зат кюйдюргенин. Атасы уа:

– Къызым, таш бир заманда да балаууз болаллыкъ тюйюлдю. Кюн тиймесе да, ай жарытады таза ниетли адамны жолун дейдиле. Къоркъуп угъай, жюрегинг эркин болуп жашасанг сюеме. Кёпге жетмейди оноу бла къуралгъан насып, – деп, къысды кесине насыпсыз къызын.

Андан сора Мариям доктор ишине берилип, бир къауум заманны кеси сагъышларындан къачып жашады. Эшитген эди, Салих башха миллетли тиширыу бла юйюр къурагъанын. Алай анга не дау айталлыкъды ол? Сюмеклиг а айтып турур. Аны ким тыяллыкъды?

– Къой-къой, сюймеклик болуб а, аны жарсыуу кёпдю къууанчындан, – деучюдю анасы, аны жашырын оюмларын билгенча.

Къызын сабыр этерге айта болур ансы, атасында бла анасында болгъан сезимлени назмугъа, жыргъа салсанг да, толу суратлаяллыкъ тюйюлсе.

Салихни ишлерге университетге чакъыргъанларын. ол унамай тургъанын да биле эди Мариям. Школ директор. Бир элде, экинчисинде… Къурау ишде анга жетген жокъ эди. Доктор ишин да къоруулагъанды.

 Аланы курсда окъугъанла барысы да бирча аламат устала болгъанлары къууандырады Мариямны. Кими – алим, кими – инженер, кими – эл мюлкню айнытхан уста. Баям, Аллах берген азабын артда иги адамла, иги ишле  бла къайтарады миллетге. 

Кёрген а сунмай-билмей тургъанлай этди. Китапханада. Босагъагъа жетгенлей, ол ачды эшикни. Арада сау ёмюрча узун жылла ётселе да, экиси да абызырадыла. Сора бир столгъа олтурдула.

Кёп жылла озуп, ол кюн бергенди Мариям аны дуниядан бир бир къолларындан тутуп кетген анасына, эгечине да къайгъы сёзюн. Ала аны жюрегинде тургъанларына ыразы эди Салих да.  Аны кесине ушагъан жарыкъ къызын бла халал жашын а унутмайды Мариям.

Жаланда бир жулдуз жанады ёмюрден бери да анга – Салих.