Кеси адамынг кесин билдирир

Жети къыз бир юйюрде туууп, ата–аналары бла бир бир  тау элде  жашап тургъандыла. Аналары «жети къызым – жети минчагъым» деп къубултуучу эди, юйюрлери къолайлы эди, нек дегенде кече - кюн демей ишлеп, къолларындан келгенни аямай кюрешгендиле. Исмайыл юй бийчесин, къызчыкъларын да  аямагъанды: таугъа элтип , бичен  чалдырып, дырын жыйдырып , маллагъа къараргъа болушдуруп, артдан а союлгъан  малланы  терилерин ийлетип  сатаргъа хазырлатып, этни къакъ этерге юйретип, аланы хар жаны бла да  жашаугъа хазырлагъанды.

Сора  къызчыкъларын да биргесине алып, Нальчикде, башха шахарлада да хазыр затланы сатып тургъанды. Ала юйден тышына чыкъсала, не тюрлю болумда да башларына къаты болурча юйреннген  эдиле.  Сабийлери  аталарын  бек сюйгендиле,  айтханындан  да чыкъмагъандыла. Алай аны бек уллу эмда ахшы мураты -  бир жашычыгъы болса сюе эди. Алай   юйдегиси  Аслижанны   саулугъу  къысха заманны ичинде тюрленеди. Ол  къыйын ауруйду, анга  къаллай бир заман жашаргъа къалгъаны  белгисиз болгъанлыкъгъа,  кёзлери уа жарымай  эдиле.

Исмайылны жашауун къызчыкълары   жарыкъ  этгенликге, ала   юйден тышына кетерге керек боллукъларын ол ангылагъанды.  Бу кесинден къызгъанып жыйгъан мюлкюне киеулери бир бирлери бла даулашып турмай, кесини ёз жашына къалса сюе эди. Аслижаннга  ол сагъышларын  айтмай букъдургъанды. Аны жанын къыйнаргъа, учузландырыргъа сюймей эди.  Аслижан анга  эрге чыкъгъанында, анга жаланда онжети  жыл  болгъанды. Ол ёксюзлей къалып, жууукъларында  жашап,  ата - ана жылыу да кёрмей  ёсгенди. Исмайыл аны тилегенде анга къыркъ жылдан да атлагъан эсе да, къыз  бек къууанып баргъанды.  Ол аны баш иеси да, атасы да болгъанды. Ала бир бирлерин ангылап, аламат жашау бардырып турдула.  Жаз башында эр киши  къойланы, тууарланы да  алып, тау жайлыкълагъа кетгенди. Къызчыкълары бираз ёсгенден сора  бирде аланы да алып, къошда кесине болушдуруп тургъанды. Ала   сютню саууп, жарашдырып, айран - бишлакъ да хазырлап, аталары сойгъан   малланы  этлерин - терилерин да жарашдырып, сатыугъа хазырлагъандыла.  

Юйлеринде  бир уллу чыккыр бар эди да, анда уа тузлукъда  бишлакъла жыйылып тургъандыла. Сатыугъа  хазырлап.  Къакъ этни да кеслери ашамагъанлай, сатып, алай жыйгъандыла ахча.  Ма алай   къызчыкъларына кереклисича тынгылы сый салып, юйдегили этерге хазырланнгандыла.

Кюнлени биринде   Аслижан къызчыкъладан бирин атха олтуртуп: «Бар атангы бери алып кел, аны бла   магъаналы ушагъым  барды, сиз да тынгыласагъыз сюеме»,- деди. Юйдегиси  чакъыргъанын эшитгенлей,  Исмайыл мычымай юйюне келди. Тиширыу анга да, сабийлеге да айланып: « Мен бек сюе эдим уллу юйюр къурап, сабийлерим бла туудукъларым  бла  бирге насыплы болуп  жашаргъа, алай ангылайма манга кёп къалмагъанын. Аны себепли осуят этеме: атагъызгъа иги къарагъыз. Башха тиширыу бла юйюр къурайма десе, чырмау болмагъыз. Ол жашы болса сюеди, умуту толса,  мен да  ыразы боллукъма»,-деди. Жуукъ заманда ауушду.

Тамата къызына ол заманда онбеш жыл толгъан эди.  Байханатха, ол  а бек  гитчелери эди,  жети   жыл. Ала аталарына  болушуп, аны апчытмай, жарсытмай жашаргъа кюрешгендиле.  Кюнледен  биринде  аталары: «Мен энтта юйдегили болургъа сюеме»,- деди. Келтирген тиширыуу Назифа башха элден эди, огъурсуз эмда къужур тиширыу болгъанды. Ол  тапханын бир кюнню ичинде къоратып, экинчи кюн да тюз алай жашап турургъа сюйгенди. Исмайыл а  жаш сюйген умутуна хорлатып, аны айтханын этип турду. Къызчыкълагъа да тиледи: «Бу сизни анагъызды энди, муну айтханын  жерге салмагъыз, толтуругъуз»,- деп.  Алай къызчыкъла аны бла жашаялмай,жарсыгъанлай,  бир бирлерине тарыгъып, жилягъандыла.  

Кюнледен биринде: «Маллары болгъанла аланы колхозлагъа  берирге керекдиле,  сют, бишлакъ,  эт, жумуртха -хар затда  ары берилирге керекди. Жашырып, кеслери энчи байыкъланыргъа  кюрешген юйюрлени уа  сатхычлагъа санап, ала жууаплыкъгъа тартыллыкъдыла»,- деген  билдириу келди.  Исмайыл  бу болумда не этерге билмей къалды.  Къыйналып,  къыш, кюз демей, таулада  туруп  ёсдюрген малларын   бирин къалмай  колхозгъа берип,  андан ары уа къалай жашаргъа  билмей эди. Бирси жанындан а, алай этмесе, башын палахха сугъаргъа боллугъун ангылап, армау болду.

Сора  малларыны биразын  колхозгъа берип, къалгъанын а  таулада  бир жашырын дорбунда тутаргъа оноу этеди. Кеси да анда жашап  турургъа керек болду. Аны жангы юй бийчеси  да ол оноуну тюзге санады. Алай бла  ол таугъа кетип, анда жашап турду.  Назифа уа сабийле бла юйде.  Кюн сайын ала бла гурушха болургъа бир сылтау тапмай къоймай эди. Сора бир кече эри юйге келгенде, аны бла  хапар айтады. «Къызчыкъланы менден айыр, биз экибиз  аламат жашап  турлукъбуз»,- деди. Исмайыл: «Къалай жашарыкъдыла  ала кеслери,  сабийчикледиле да»,- деди.  Сора огъурсуз Назифа: «Мен сабий сакълайма, ала уа мени жюрегими къыйнайдыла. Сени аннга   болушлукъ керекди, кел анга  ашырайыкъ аланы», - деди.  

Заман оза барды. Ол малла бла  тауда, Назифа уа - юйде.  Бир келгенинде  уа  юй бийчеси сабий  тапхан кезиуюне тюшюп, къууанды. Къоншусу Исмайылны  орунуна къошха кетди. Къаллай насыплы кюнле башланнган эдиле…алай аланы хар бирин Назифа тюйюш – уруш бла  буза эди. Ахырында: «Мени юйюмде юч къарындашым жашайдыла, дагъыда алагъа къошакъгъа келин, ууакъ сабийле…къайтыр жерим жокъду. Сен ыннанг бла жаша, къызларынг да шёндю андадыла, кийимлеринги ал да, мындан чыгъып кет. Сени жашынгы мен ёсдюрлюкме, артха айланып бир эриши сёз да айтма», - деди.

…Исмайыл ариу юйюнден  бир сомсуз, харакетсиз–мюлксюз чыгъып кетди. Анасы: «Жюрегинги къыйнама, мюлк келе–кете тургъан затды. Энтта да юйленирсе, бай да болурса. Алай, жашым, энди кесибизни элибизден, таныгъан – билген адамыбызны ал», - деди. Ючюнчю кере юйленнген Исмайылны насыбы тутду. Халимат  юч жаш тапды. Къызланы уа эрге берип, ариу тойла бардыргъанды. Кесинги адамынга тюбесенг, жангы жол ачылады, жаннетни жолу ачылгъанлай.  Халиматха къызла барысы да «анабыз» дегендиле.  
Ол аланы тапхан Аслижанны кийимлерин атмагъанды, отоуунда тутуп, ёлген кюнюнде лёкъумла юлешип тургъанды. Назифа жангылып келген эди бу юйге, желча озуп кетди, унутулду. Таулу жомакълада ёге ана, баям, аллай тиширыулагъа ушашдырылып къуралгъанды. Ичлеринде  уулары  къадарларын бузгъан ташжюрекле бюгюн да болурла.