Кюнде кюйген бизни ДНК-бызгъа хаталыды

Къартаяма деп къоркъмай, кюнде къаллай бир заманны турургъа жарайды деген соруу арыкъ болур ючюн  не ашаргъа керекди дегеннге ушайды. Быллай оюмгъа алим, биомедицина технологияла эм къартлыкъны генетикасы жаны бла эксперт, «Илму жашауну кёбейтир ючюн» фондну вице-президенти Юрий Дейгин келгенди. Ол адамны чархы кюнде кюйгенни къалай кётюргенини юсюнден ахыр илму-медицина эсеплени  радиода «Охотники за мифами» деген бериуде келтиргенди.

Машиналаны терезелерича къара болуу

- Мен алгъа загар не болгъанын, терини теренинде клеткалагъа ол къалай къатылгъанын айтайым да, кюнде къаллай бир турургъа жарагъанын, ол сизге керекмиди, тюйюлмюдю, кесигиз оноу этигиз,- дейди сёзюн башлай Юрий Дейгин.

Акъ терини хар ким да жаратхан алтын-мор, бирде уа къызыл- къаралдым мор  бет  алгъаны аны ДНК-сы бузулгъаны бла байламлыды. Алимле айтханларыча, ультрафиолет териге сингнгенде, бек алгъа ДНК-ны чачады. Андан сакъланыр ючюн, бизни клеткаларыбыз - меланоцитле - меланинни чыгъарып тебирейдиле.

Ол машиналаны ичлерине кюн таякъла кирип, аны бузмаз ючюн, терезелерин къарангы этгенибизча болады, - деп ангылатады эксперт.

Клеткала къайры кетедиле

 Жарсыугъа, кюнню тюбюнде кёп тургъан заманда клеткаланы жангыз ДНК-лары бузулуп къалмайды, ала  ауруп  да башлайдыла.

- Клетка, аны ДНК-сы ультрафиолетни хатасындан чачылгъанын сезгенлей, кеси кесин ёлтюреди, - дейди Дейгин. – Иммунный система, клеткала ёлюп тебирегенлерин билгенлей, чархны аладан тазалар ючюн воспаленияны башлатады. Загардан сора теригиз да аны ючюн къобады – ёлген клеткала алай бла кетедиле.

- Ёлген клеткала кетип, аланы орунларына жангы, жаш тери жаратылыр эсе уа?

- Болур. Алай бузулгъан ДНК-лары бла битеу клеткала чархдан кетмей къалырла деген къоркъуу да барды. Аланы талайы, адамда къалып, онкология процесслени къозгъаргъа боллукъдула. Биз не къадар абаданыракъ бола баргъаныбыз бла ол къоркъуу  ёсе барады. 40 жылдан сора жюрек-тамыр аурууладан сора ёлюмге келтирген аурууланы араларында рак экинчи жердеди. Айныгъан къыраллада ёлюмлени 20-40 проценти андандыла.

Меланомадан къоруулан

Загар терини къартайтханы эрттеден да белгилиди. Дерматологла эсгертгенлерича, аны алайлыгъына кёп тинтиуле шагъатлыкъ  этгендиле. Адамны жыл саны жете келгенде ультрафиолет - «фотостарение» - бетни, боюнну, кёкюрекни терисин къартайтхан баш сылтауларындан бириди.

- Айтханымча, чархны клеткаларыны ДНК-ларын бузуу ракны талай тюрлюсюн къозгъаргъа боллукъду, - дейди Юрий Дейгин. – Сора кёп адамланы къатышыулары бла бардырылгъан тинтиуле жаш заманларында солярийлеге жюрюрге сюйгенле меланомадан аурурларына (ол а онкология аурууланы эм осал тюрлюсюдю) къоркъуу бек уллуду.

Анда меланинни чыгъаргъан меланоцит клеткала ДНК-лары тюрленнгенини неда бузулгъаныны  хатасындан  рак клеткалагъа айланадыла эм терк-терк жайылып тебирейдиле. Алай бла ала адамны саулай чархын аладыла эм ёлюмге келтиредиле.

Соруу

Крем а болушмаймыды да?

Крем жакъгъандан сора теригиз къаралдым тюрсюн ала эсе, клеткаланы ДНК-лары бузулгъанын (терини къоруулагъан меланини чыгъарылып башланнганын) билигиз. Кремни жакъгъанлай, теригиз акълай къала эсе уа, кюнде къоркъуусуз тураллыкъсыз.