Жюрегинде кюню болгъан

– Умутунга жетер ючюн, арысанг да, барып турургъа керексе, – деучю эди таукел атасы.

– Заман аз бериледи адамгъа, аны неге къоратханынга сакъ бол, – деучю эди кёпню кёрген аппасы.

Ала экиси да тюз эдиле.  Алай да, алай да этгенди Ахмат, тузун, дамын да татханды жашауну, алай а кесине ыразыды деп айтхан къыйынды.

Биринчи юйдегиси бла бирге окъугъан эди университетде. Сюргюнден къайтып келген жыллада аныча философия факультетде окъугъанла аз эдиле. Студент къауумунда тамата этип айыргъан эдиле да, жангы жерлени сабан этерге да баргъан эдиле бирде, къурулушлада да болгъандыла. Бир жаны бла, адам  къыйнамагъанды, окъугъан этеме деп. Кеси кесин жалчытханды. Экинчи жанындан а, аны эслегенле, ишине багъа бичгенле да чыгъып, комсомол ишге чакъыргъанлары да андан болгъанды.

Комсомол уллу юйретиу институт болгъанына уа ол бюгюн да  женгдирлик тюйюлдю. Къырал тюрленнгенде, университетге къайтханды, студент болуп угъай, устаз болуп. Ол кезиуге кёп илму ишли алимлени бирине саналып эди да, сюйюп алгъандыла ары да. Анда тюбегенди Налжаннга да – ол биргесине окъугъан къызгъа. Экиси да юйюр къураргъа ашыкъмагъанларын да анда эслеген эдиле.

Эследиле да, башха кёзден къарап башладыла бир бирге. Аланы тойларына бары да къууандыла, элде, шахарда да белгилер ючюн къалмадыла. Алай а… жашау той тюйюлдю. Экиси да – кеслери алларына юйреннген адамла, келишалмадыла.

– Юсюнге-башынга кесинг къара, – деди жангы келин (эски да болмагъан эди) биринчи кюнледе окъуна. – Сени кёлеклеринге, кёнчеклеринге итиу уруп турлукъма десем, сени, кесими да алдарыкъма. Ишими билесе, заманым да боллукъ тюйюлдю.

Ахмат:

– Сен къынгыр итиу уруп, аны тюзетип тургъандан эсе, кесим этерге ыразыма ол затны, – деп, кюлюп къойду Ахмат.

Эр кишини аш-сууда да артыкъ энчилик излемегени тынч болду. Алай эте, жарым жыл чакълы жашадыла.

Бир кюн жангыз эгечи келди къонакъгъа. Келинни жарыкъ болмагъаны жунчутуп, босагъа юсюнде сюелген Шамданы отоугъа кийирди Ахмат.

– Кесинг алгъан диваннга бир олтурчу. Къалайсыз элде? Не жангы хапар барды?

– Да, хапар болуп да не боллукъду сен билмеген, жашчыкъ? Не да тапды. Аллахха шукур, къошулгъан болмаса, къорагъан жокъду.

– Ол дегенинг?

– Хасанны къызындан туугъан бир аламат жашчыкъ тапханды да, къурманлыгъын да тюнене этгенбиз.

– Къара анга, сора Зухра аллай къызмы болгъанды?

– Да болмай а, заман къалай кетгенин кёрмеймисе? Ма, келин келгенли окъуна жарым жылдан озуп барады… 

Налжан а, эшик юсюнде сюеле келип, бирси отоугъа кирип кетди.

Чайникни да Ахмат салды печге. Къуймакъ да этди. Анга уа устады студент заманындан окъуна. Экиси да олтурдула, келин а, чакъыргъанларында, ишим кёпдю деп, алагъа къошулургъа унамады.

Ингир ала, жюреги къайгъыладан толуп кетди элге Шамда. Аны ашырып къайтхан Ахматха:

– Къырал берген солуу кюнде да къоярыкъ тюйюлдюле была бизни тынчайыргъа, – деди бийчеси.

Ахмат тынгылады.

– Ол сабий-мабий деп да не хапарла айта эди, Аллах ючюн? Кимге керекдиле ала бу жыл саныбызда? Кимди ол Зухра дегенинг да?

– Къоншубуз, – деди Ахмат, тамагъына ол ангыламагъан бир зат тыгъыла.

– Ол аны мени къагъып айтханын ангыламагъанмы сунаса?

– Да, юйюр да сабий ючюн къуралады. Ол бизге къайгъы этгенине сейирми этесе?

– Да, ахшы жаш, мен сени тёгерегинги сабийден толтурлукъма десем, кесими да, Аллахны да алдарыкъма.

Бетинден къаны къачхан бийчесине къарап, Ахмат сейир этди – анча жылны таныгъанында нек билмегенди бу адамны къаллай болгъанын, ол не умут бла жашагъанын?

– Да сора нек келгенсе да? Сюйгенден десенг, ийнанырыкъ тюйюлме. Алай болмагъанын билеме.

– Ёчешген этген эдим нёгерлерим бла. Сен бизге ишге келгенде, студент сибиртгиууат къызчыкъланы окъуна санга къарагъанларын кёрюп, кимге жетер бу дегенлеринде.

– Хорладынгмы? – Ахматны ауазы кючден чыкъды.

– Кёрмеймисе да?!

– Хорламлы бола тур мындан ары да, – деп, чыгъып кетди Ахмат юйден.

Элден жюрюп турду ол айны ишге. Кюнлени биринде Налжан, столуна аны фатарыны ачхычларын сала:

– Ол мен эгечинге берген жюзюкню ташлары якъут налмасладыла. Багъалы затды, эринмей ала кел. Ол мен кёрген, аны салып, ийнекми сауарыкъды, арбазмы сыйпарыкъды? – деп, бурулуп кетди.

Эгечи да экинчи сагъындырмады.

– Сизге къызчыкъ тууса, берирме деп тура эдим. Ала бар, – деп, жюзюкню къарындашыны хуржунуна сукъду.

Шамда бла Ахматны араларында бир сейир байламлыкъ барды. Алача бир бирни ангылагъанла аздыла. Анасына ушайдыла эгечини кёзлери, сёзлери да. Андан сюеди анга къарап турургъа ол. Аз эслейди Ахмат анасын. Ол «Минги тау» жырны айтыучусу уа къалгъанды эсинде. Анга тёрт жыл да толмагъан эди, анасы ауушханда. Къазахстанда къалгъанды. Атасы, аны да къолундан тутуп, аны обасына барыучулары уа эсиндеди. Къабыр дууаны да атасындан билгенди. Мухаммат аны ариу айтыучу эди.

Шамда уа, харип, атасын, къарындашчыгъын аяп, ненча адам тилеген эсе да, баш къайгъысын кёрмегенди. Бюгюн да къарындашы ючюн жашайды. «Жюрегинде кюню барды да, жарытады тёгерекни. Алай болмаса, кимни дуниясын жарыталлыкъса?» – дейди Ахмат, аны юсюнден сагъыш эте.

Экинчи келин да къууандырмады сабий бла. Болмазлыгъын билгенден сора, жангыз адамны юйюн тюп этмейме деп, кеси кетип къалды. Огъурлу адам эди ол. Аны бла жашагъан жылларын иги бла тюшюреди эсине Ахмат. Шамда да алай. Кёп болмай, ол ёксюз сабийлеге ана болгъанды деп да къууандыргъанды.

Ючюнчюсю уа, Марзият, кесини студенти эди. Окъууун бошап кетгенден сора да, тюбесе, сёлеше турду. Бир тойда, ол атлауучладан тюшюп келе, Ахмат да ёрге бара, тюбеп къалгъанларында уа, кеси келечилик айтды:

– Ахмат Магометович, сиз да жангызсыз, мен да жангызма, келигиз бир юйюр къурайыкъ да къояйыкъ.

Аны ойнагъан этген сунуп:

– Аны юсюнден сагъыш этерге керекбиз, – деди да, кюлдю Ахмат да.

Артда уа экиге айланнган эгечи Шамкъыз:

– Ахмат, бир тап къыз табып турама мен санга, – деп тохтады.

– Да, хау, сени эки кере къатын къойгъан къарындашынга очередь болуп тура болурла иги къызла, – деп, кюлюп къойду.

Не этсе да, Шамкъыз бир ишни къолгъа алса, аны тынгылы этгинчи тохтамаучуду. Концертге чакъырды да, бирге олтуртду аланы. Ол иги къыз а – Марзият!

Ол огъурлу аякъ бла кирген болур эди – юч жаш туудула бир бири ызындан. Келинчикни кёкге атдыла узакъ, жууукъ ахлула да. Бир кюн бири, экинчи кюн бири келип, къууаннганларын билдире, аш-суу, сабийлеге кийим ташып, жукъ керекли этмей турдула. Юч бири биринден кичи сабийге къарагъан къыйын болса да, зауукълу эди – хар жууундургъанынг сайын башха тюрлю болуп баргъан къагъанакъдан татлы не барды дунияда?

Ёсдюле, окъудула… «Бизни къарт этдиле…» – деп кюлюучюдю Ахмат.

Хар не да иги эди, Шамда кюнден-кюннге къарыусуз бола бармаса. Аны юсюне уа жашладан бири да таулу тиширыугъа ажашмады. Марзият, къабарты элде ёсгенди да, ол затха эс бурмайды. «Адамлыгъы болсун ансы, манга аны миллети неге керекди?» – деп къояды.

Бир-бирде ыйых кюнде жыйылып барадыла ала элге, аппаларыны юйюне, аталарыны, ата эгечлерини да кёллерин ала. Келинле да тиридиле, юйге, бахчагъа да къарайдыла, тизгинли тутаргъа кюрешедиле арбазны. Къууанадыла, хапар айтадыла, сыйлау къангала жаядыла. Шамданы да жарыйды кёзлери. Ахмат а, не бек кюрешсе да, сабийлери бла аны арасы узакъ бола баргъанын жюреги бла сезип, къууаналмайды – орус, къабарты тиллеге уста жашларыны, туудукъларыны ана тилге тиллери сынмагъаны жарсытады.

Кичи жаш турады биргелерине. Аламат къызчыгъы барды аны. Фаризатчыкъны эрттен сайын аппасыны къагъытларыны ичине бир зат сукъгъан къылыгъы барды – кампет, алма, жумуртха… Ишинде да биледиле да ол «тасханы», кюледиле шуёхлары. Аны бла жаны бирди Ахматны. «Минги тауну» жырын юйретгенди да анга аппасы, ала аны бирге жырлайдыла. Жаланда олду юйде таматала бла ана тилинде сёлешген.

– Умутунга жетер ючюн, арысанг да, барып турургъа керексе, – деучю эди таукел атасы.

– Заман аз бериледи адамгъа, аны неге къоратханынга сакъ бол, – деучю эди кёпню кёрген аппасы…

Ата юйю аны башхача тартады энди кесине. Жюрюйдю, бир кюн къалып, бир кюн болса да, узакъ элге жумушакъ шинтикли маршруткада башында къара тюгю кёрюнмеген адам, терезеден сагъышлы къарай. Не затлагъа жетишди, не затланы жарты къойду ол?