Сюймеклик жашагъан юйюр

Хасания элге келеме, излеген юйюмю тапмайма. Ары-бери кёп айланып, элни баш тахтасыны ариулугъундан да зауукълукъ  ала, муратыма жетеме – къабакъ эшиклени жашаулу, субай тиширыу ачады. Жашил кёзлю, бетини нюрю да тёгюле. Ол, ышарып,  манга  жарыкъ тюбеди.

Ашхана отоууна кийирди. Чай иче, хапарлашыргъа оноулашдыкъ.

- Сен таулугъа ушамайса, - дедим.

- Билгенсе, анам - таулу, атам а  аварлыды, - дейди.

Ушагъыбыз терк окъуна байланды. Патимат Нажмудинова Нальчикни ара больницасында 43 жылны ичинде медсестра болуп ишлегенди.  Атасын бла анасын жанындан да бек сюйгенди. Адам  уллайса да,  анасындан айырылса да, айырылыу ачыуу сюймеклигин ёлтюрмейди, аны къой да, анасы бла байламлыгъы кючлене барады. Патиматны анасы - Кючменланы Къамботну къызы  Шарифа – таулу интеллигенцияны биринчилеринден эди. Ленин атлы городокда билим алгъанды. Окъуй тургъанлай, жаяу, узакъ эллеге барып,  дерсле бергенди, билимни жарыгъын таулагъа келтиргенледен болгъанды.

Ызы бла Пятигорскда  библиотекачыланы хазырлагъан  техникумгъа кирген эди. Камиль Нурмагомедов  да ол шахарда партия курслада окъуй болгъанды. Къадар аланы бирге тюбешдиргенди.  Камиль бла  Шарифа бир юйюр къураргъа оноулашхан эдиле.  Алай къызны атасы бла ёге анасы аварлы жашха барырын унамагъандыла. «Тыш жерни хар ташы да башхады. Узакъда бирси  миллетни ичинде, не тиллерин, не адетлерин – ызларын билмей, къалай жашарыкъса?» - деген эдиле. Алай  къыз  алагъа тынгыламагъанды. Сюйгеними  журту – мени журтум боллукъду  деп,  узакъ Дагъыстанны Ботлих элине аны  бла кетгенди.  Аны атасы бла анасы эки жыл чакълы  анга сёлешмей тургъандыла. Шарифа бек жарсыгъанды бу болумгъа, алай жашауун бардырыргъа кюрешгенди.

Заман да оза, сабийле да туугъандыла. Тёрт баласындан  экиси сау къалгъандыла – Патимат бла Камаулдин. Къызчыгъы  тууаргъа бир ай къалгъанлай,  баш иеси  ауруп ауушханды. 1948 жылда урушдан сора заман эди – пенициллин табылмагъанды. Сора  Патимат  къыркъ беш жылында эки сабийи бла ызына – Нальчикге - къайтханды. 

Дагъыстанны сагъынса, кёзлери жарыучу, кёлю кётюрюлюучю эди.  Ботлих элни жашау турмушу ол  кезиуде  насыплы эди,  кертиси бла да. Адамла бир бирлерине сакъ эдиле, билеклик эте билип. Шёндю Дагъыстанны эллери тозурапдыла. Атылгъан юйле кёпден-кёп бола барадыла. Ол битеу дунияда да бола тургъан  болумду. Жаш адамла шахарлагъа кёчедиле, абаданланы жашаулары акъыртын барады.  Жашау къайнагъан заман а: Ботлихге  биринчи оруслу устазла келип, миллет интеллигенцияны биринчи толкъунун ёсдюрген кезиу. Кюндюз ишлеп, ингирликде уа халкъ ариу кийимлерин кийип, элни орамлары бла шахардача бара эди. Тепсеуле, киногъа къарау – ол эди  солуу кезиулерини магъанасы.

Шарифа ол заманда  библиотекада ишлегенди. Нёгер къызы бла ыстауатлагъа барып, китапланы  къоюп кете эди. Сюрюучюле окъуулу тиширыулагъа намыс этгендиле  эм билим алыргъа итиннгендиле. Шарифагъа  кёпле акъыл сёз излей келгендиле, ол адамгъа болушургъа, жарсыууна тынгылай, ушакъ бардырыргъа уста болгъанды.  

Шарифа баш иесини къарасын кёп кийгенди, аварлыланы жюреги бла жаратханлай къалгъанды. Къызы  да жашауун аварлы бла байласа сюе эди. Ол излегенлей болду – жууукъла къызын  Магомед бла танышдырдыла. Патимат анасын бек сюйгени себепли – андан халал, ариу, намыслы адам жокъ эди анга, ол бюсюреген жаш адамгъа бой салды. Юйюр къурагъандан сора къарындашы Камаулдин сокъур болгъаны ючюн  Шарифа дуниясын алышхынчы къызы бла  тургъанды..

 Магомед Нажмудинов бла Патимат,  бир бирлерин ангылап, ариу жашайдыла. Дагъыстанлы жашха  Къабарты-Малкъар  экинчи ата журту болгъанды.  Дагъыстаннга  барса,   бери термиледи, мында  уа туугъан жерин излейди. Ол  Дагъыстанны университетини математика факультетин бошагъанды.  Студент заманындан бери шахматчысы эди. Аны устазы Магомед Балитинов Россейни белгили шахматисти болгъанды. Аны башчылыгъы бла математик жаш адамланы араларында шахматладан Дагъыстанны чемпиону эм спорт устагъа кандидаты болгъанды.   Кеси да атасыча суратчыды.   Атасы Каримула Нажмудинов профессионал суратчы эди. Сабий заманында  Магомед,  анга болуша,  юйренип къалгъанды. Не сейир, атасы артда сурат ишлеуню къоюп, педагогикагъа кёчген эди, жетмиш беш жылына  дери школда  уруннганды, «Дагъыстанны сыйлы устазы» деген атха тийишли болгъанды.

  Совет жыллада Махачкъала Шимал Кавказда маданият эм илму ара болуп тургъанды. Заман да бара, ара шахар да тюрленнгенди. Ишсиз адамла кёп болгъандыла. Каспий тенгизни тийреси осал халгъа жетгенди. Шёндю тенгиз жагъаланы  къолайлыла сатып алып, энчи иели солуу юйле ишлейдиле. « Сабий жылларыбызда биз, жукъа жууургъанланы къолгъа алып, Каспийни жагъасында жулдузлагъа къарай,  жукълагъанбыз. Эрттенликде уа, кюнчыгъышха къарай, уяннганбыз»,- деп эсгереди  Магомед Нажмудинов. Заман, айхай, тюрленнгенди.

Магомед бла Патимат Камилни  бла Асиятны ёсдюргендиле, ала экиси да юйюрле къурап, тынгылы ишледе урунадыла. Туудукъла да бардыла. Алагъа  къууана, жашауларын бардырадыла. Бу юйюрню жарыкъ нюрю, башхалагъа таза ниетлери кимге да баямдыла.