Илишан атыу

Малкъарлыланы жашауларында уучулукъ энчи жерни алгъаны белгилиди. Аны бла байламлы ата-бабаларыбызны заманындан бери жаш сабийлени илишан атыугъа юретип болгъандыла. Асламында ала садакъдан, мужурадан эм ушкокдан атышхандыла. Бу жумушда ахшы жетишимле болдурур ючюн, ёсюп келген жашчыкъланы араларында эришиуле бардырыу бек кенг жайылып болгъанды.

Садакъ атыуну алып къарасакъ, аны кезиуюнде адамны кёзю жютю болады. Аны уста атхан жаууна да къоркъмай жолукъгъанды. Ол  а батырлыкъны бир шартыды.

Мужура бла жаныуар ёлтюрюу садакъдан да эртте болгъанын барыбыз да билебиз. Тау бетледе къой кютген, къая ыранлада мал сюрген ансыз айланмагъанды. Ол анга сауут кибик керек болгъанды. сора ол кеси неда экеу, бир - бирде уа ючеу, тёртеу да болуп, мужура атышып, эришип болгъандыла. Аны уста атхан адам отуз, къыркъ атламда кетип баргъан жаныуарны уруп агъызгъанды.

Ушкокну юсюнден айтханда, ол миллетде кечирек жайылгъаны себепли  аны бла атып эришиу да бир кесек кечирек къуралгъанды. Сёз ючюн,  айтхылыкъ мараучу Герузланы Юсюп кеси заманында юч атылгъан француз ушкокну алты къойгъа алышып алгъан эди. Бердан ушкокла тау эллеге XVII ёмюрню  ахырында жайылгъандыла. Кеси таулу ушкокларыбызны юсюнден айтханда уа, ала аладан алгъаракъ жайылгъандыла. Окъну багъалыгъындан кёп атар онг болмагъанды.

Алай садакъ атыу а… Уллу атлап, жюз ёлчемде агъач элекни салгъандыла. Сора тартылыннган садакъны жиясы ычхынады да, жиберилген окъ барып илишиннга тиеди. Аны уа ортасы, къыйыры, тюбю, башы, онгуракъ, солуракъ деп жанлары белгилидиле. Тап атхан ол ёлчемлеге кёре болады. Кёбюсюнде илишан атыучула аны  таш атып жетдирген жерде орнатхандыла. Эришиуге къатышханладан хар бири да ючюшер кере атадыла. Хорлагъан анга кёре белгили болады.

Садакъ неден эм къалай ишленеди? Садакъны юч кереги – къалагъы, огъу, жыясы болады. Аны сынмазгъа, жарылмазгъа иги болгъан  къаты агъачдан этедиле, жыясын а- тартхан заманда юзюлмезча затдан. Ата-бабаларыбыз асламында чум, алма, эрик, шыкъели тереклени хайырланнгандыла. Чумдан жыясы болгъан садакъ бек ариу кёрюннгенди. Бауун а эркеч териден  неда къодана халыдан иги ийирип этедиле.

Мужура деген сёзню магъанасына сингнге кетсенг, ол «буз ура» дегенден къуралгъаннга ушайды деп келеди кёлюнге. Нек десенг,  аны хайырлана, малкъарлы эр кишиле терен бугъейледе къоркъмай, батмай айланнгандыла. Аны болушлугъу бла ёрге, энишге да абынмай чыгъып тургъанды. Ол таулуну хар заманда да биринчи саууту болгъанды. Атса – атаргъа, урса – урургъа, таянса – таяныргъа болушуп, бир - бирде уа сёз нёгери да болуп окъуна тургъанды. Илишан атыу – марау – тау элледе бек уллу ишледен  бирине саналгъанды. Мараучуну сыйы, намысы да жюрюгенди, андан хапар да соруп, оноу да сурап, айтхан сёзюне да тынгылап келгендиле.

Мараучугъа хурмет берип, аны тёрге ётдюрюп, олтуртуп, жашла аны айтханына тынгылап болгъандыла. Уста атып озгъан жаш къарт мараучуну къолундан садакъны саугъагъа алып болгъанды. Ол а жигитликни бир белгиси эди. Мужура атыу, марау, садакъ атыу, илишан атыу, ушкок атыу, уруу – была барысы да халкъыбызны сыналгъан жигитлик оюнларыдыла..