Жангызлыкъ

«Сол жанында жол бла барсанг – атынгы тас этерсе, онг жанында жол бла барсанг – кесинг ёлюрсе, атынг а сау къалыр, аллынг айланнган жанына барсанг – сау къалырса, алай эсинги тас этерсе…» Жигитле экинчи жол бла барлыкълары белгили эди.

Терезени ары жанында уча баргъан, баям, Европагъа ашыкъгъан жолла бир сары тюзлеге бурула, бир жашил тёшле, бир кёксюл таула бола, элтип барадыла бу дуниягъа ыразы болмагъан бай, жарлы адамланы. Европа уа не? – аны патчахлары, гбюл ёсдюрюучюлери, быстыр тигиучюлери, сабанчылары, малчылары да насыплыла кёрюнедиле. Бу къадар адам а, аладан къачхан тюзлюкню излей, тебирегендиле ары. Анда уа минг-минг жигитле ёлгендиле неда ташла, къаяла болуп сюелгендиле, сюйгенлерине тюбер умутда барып, ала ючюн къазауатха кирип… хорлатып.

Олтурады туман Альбионда мудах жансыз къалада, жау чыракъланы жарыгъында  къабыргъалада тагъылып тургъан суратлагъа къарай, эрттегили ариу къыз. Аны кёпле сюйгендиле, ол а – бир кишини да угъай.

Къыз китап окъумайды. Жомакъчыла да, анга хапар айтып, эрикгенин кетериучюле, ала да ёлгендиле. Эртте кетгендиле. Ол а олтурады, эски китапладан, алада болгъан сюймекликден зат билирге къоркъуп, аланы ачып къарамай. Китапланы букъу басханды. Энди аланы киши окъурукъ болмаз. Ким окъурукъду, мында туман тёгерекни басхан кече сайын, мудах сезимлени эрите, китап окъуучула да кетгендиле сора?

Кюн тийгенде тамгъан марал жауун бла – таза жилямукълары бла, жууадыла мёлекле топха ушагъан жерни юсюнден тёгюлген къанны. Уруш къазауатланы тохтаталмай, къыйналадыла ала.

Ол жомакъдан чыкъгъан къыз а жашайды, ауана болуп, тёгерегин ханс, къабыргъаларын габу басхан, унутулгъан, эски сууукъ къалада.  Жукъусу къачып, айланады кече сайын жау чыракъланы жарыгъында.

Тютюнча, булутча, кюнча кетедиле  ёмюрле къайтмазгъа. Ала, кёргенлерин, билгенлерин, алада жашагъан жигитлени кюрешлерин бла ариу къызланы сюймеклик тасхаларын санасала, кеслери да сейир этер эдиле алай бай болгъанларына. Къызгъанчлыкъ кирир эди ол заманда арагъа, алай монг, толу болгъанларын билселе бир бири ызындан ашыгъып баргъан ёмюрле.

Къынгыр алтын аякълары бла тепсейдиле патчахсыз къалгъан тоханала музейледе кече сайын.  Мында уа – бу чарс хорлагъан эски  къалада, олтурады тахтасына кече сайын, къабыргъада суратындан чыгъып,  ариу къызны патчах атасы. Ол сёлешмейди, алтын таягъы бла жерни урмайды, аны аллында киши тобукъланмайды… Тынгылайды.  Баям, жангыз къалгъан къызына кюйгенден.

Аны эртте-эртте биз билмеген бир узакъ жерде жашагъан ариу къызы уа, башын акъ басхан атасына  къарап, эсине тюшюреди аны сюйген, ол къая, таш этген, эмилик атлада учхан жигитлени, душманла бла сермешлеге чыкъгъан батырланы, ала бла бирге хыйла бла шахарланы кюйдюрген, адамларын жокъ этген ассыланы да…

Жангызлыкъ тёрт жанындан алып, олтурады къыз, эски гуржабалагъа бёленип. Биз алай суннганлыкъгъа, ол биледи адам жангыз бир заманда да болмагъанын, эртте, къала аллын толтуруп, къара жыйын болуп тургъан къуш жигитлени къылыч ойнатханлары аны кёз юсюнде турады.

«Ёлдю да, халкъына къошулду», – деп жазылады Сыйлы  китапланы биринде файгъамбарны юсюнден. Аллахны аллай жууукъ адамларын да хорлагъан ёлюм, ажашханды, бери келлик жолун тас этипми огъесе къызгъа дерт этип, аны  заманны санаялмаз чекге жетдирипми? Мёлекле да келмейдиле бери.

Сыйрат кёпюрню ары жанында аны кимле тансыкъларла? Ары атлаялмай тургъан, сюймеклик не болгъанын ангылаялмай,  аны сынамай, жаланда бийлик эсин алып жашагъан тиширыугъа ким айтсын ол жойгъан жигитлени къайда болгъанларын? Ол, жомакълагъа ийнанмаса да, Сыйлы китапха уа ийнаныр эди, аны къалай тапсын бу къадар габу кёгертген китапланы ичинде ансы.

Душман аскерча кёрюнедиле жангызлыкъ келтирген, тауусулмагъан ёмюрле анга. Эртте-эртте биз билмеген бир узакъ жерде жашагъан ариу къыз эмегенлени, алмостуланы да хорлагъан батырлагъа айтмай къойгъан сёзле, аязла, желле, жауунла болуп, жиляуча, кюйча, асыры къайтарылып тургъандан жер юсюнде, алгъа сыйдам, артда уа къум болгъандыла.  Аланы бир кере да айтмагъан къызны жаны журун-журун болуп, къалтырайды мугут ийис алгъан къаланы эски хауасында. Эшикде уа, къолун ауана этип, гитче терезечикден къараса, тилсиз адам улугъанча, тыкъсыйды арымагъан, талмагъан, анга дауун айтыучу  аяз: «Сол жанында жол бла барсанг, атынгы тас этерсе, онг жанында жол бла барсанг, кесинг ёлюрсе атынг а сау къалыр,  аллынг айланнган жанына барсанг – сау къалырса, алай эсинги тас этерсе…»

Алай барадыла ёмюрле, ашыгъадыла, энди келликлеге жерлерин къоя,  минг-минг жылланы санай.