«Бу жашау жолну энтта да ётерге буюрулса, алгъа таукел барлыкъ эдим»

Белгили штангист Аккайланы Магометни жашы Хаджимурат Къабарты-Малкъарны Тырныаууз шахарында туугъанды. Ауур атлетика бла кюреше, 2004 эм 2008 жылладагъы Олимпиада оюнлада кюмюш эм доммакъ майдалланы къытханды. 2011 жылда дунияны чемпионатында хорлап, «World Weightlifting» журналны сайлауу бла дунияны эм иги ауур атлетчисине саналгъанды. Хаджимурат физкультураны эм спортну айнытыугъа салгъан уллу къыйыны, болдургъан бийик жетишимлери ючюн «За заслуги перед Отечеством»   орденни биринчи эм экинчи даражалы майдаллары бла саугъаланнганды.

Бизни бла ушагъында гёжеф Олимпиадаладан сора къадары  къалай къуралгъаныны, бюгюнлюкде не бла кюрешгенини, жашау жорукъларыны юсюнден айтханды.

- Хаджимурат, мен билгенликден, сиз иги кесек заманны Ростовда жашайсыз. Ары не хыйсап бла кёчгенсиз?

- Жыйырма жылны Ростов областьда жашайма, былайны жюрегим тартып сайлагъанма. Туугъан жерим Къабарты-Малкъар, Тырныауузду. Нальчикге терк-терк келмесем да, Тырныауузда дайым болуучума.

Кертисин айтханда, республикада къалыргъа артыкъ сылтау болмагъанды. Жашау жорукъ алай болур – инсан адамлагъа аты айтылгъан  заманында сейирди. Белгилилик кетгени бла анга сейир да таркъаяды. Аны кёлюме зат тийип угъай, жашауну ангылап айтханымды. Сора, спорт ишими бошагъандан сора, регионда кесиме айнырча жолла кёрмегенлей, тыш шахарны кёп да сагъыш эте турмагъанлай сайлагъанма. Бусагъатда турмушума ыразыма, мында адамла бла ахшы келишебиз, жюрегим тынчды, насыплыма деп да айталлыкъма.

- Спортну сора ахырысы бла дамы къойгъансыз? Аны соргъаным, алгъаракълада тренер болуп ишлейсиз деп эшитген эдим.

- Гёжефле «алгъыннгыла» болмайдыла, жарау этгеними къоймагъанма. Спорт бла кюрешиу жашау жоругъумча къалгъанды. Хау, спорт бла байламлы алда уллу муратла болмасала да, бирде эринчеклик бийлесе да, жарау керекди. Бир-эки жыл мындан алгъа грек-рим тутушуу бла кюрешип башлагъанма. Ол ауур атлетикагъа арталлыда ушамайды, анда кесиме спортну устасы болургъа борч салгъанма. Бусагъатда коронавирусну хатасындан жарауну бир кесек тыйгъанбыз, алай хал кёпге созулмай тюзелир деп ышанама.

Спортчуланы юйретмейме, тренер болуп бир заманда да ишлемегенме, аллай умутум да жокъду - кесими бу усталыкъда кёрмейме. Гёжефлени хазырлагъан уллу тёзюмлюк, жууаплылыкъ излеген ишди. Мен оюм этгенден, тренерлик адамны къанында, туугъаны бла бирге берилирге керекди.

- Сора бусагъатда не бла кюрешесиз?

- Ростов областьны ауур атлетикадан федерациясыны президентиме, спортну бу тюрлюсюн айнытыу бла кюрешеме. Борчум спорт мероприятияланы къурау, ауур атлетикадан адамла жарау эталырча жерлени ачыу, команданы жыйышдырыуду. Штатыбыз уллуду, спортчуларыбыз да бир мингден асламдыла. Къысха айтханда, биз бир тынгылы бёлюмча ишлейбиз.

- Кёп спортчуну баш мураты олимпиада майдалны къытаргъады. Сиз а эм уллу жетишимигизге нени санайсыз?

- Генерал болургъа итинмеген аскерчи осалды, дейдиде. Спортда да хал алайыракъды – адам спорт бла профессионалча кюреше эсе, Олимпиаданы алтын майдалы анга эм багъалы саугъады. Ол къарыуунгу алгъан жарауланы, салгъан уллу къыйынынгы, спорт жашауунгу эм ахшы эсебиди. Анга жетгенден сора кесинге башха борчла да салыргъа боллукъса.

- Арт кезиуде россейли спортчулагъа, мен сагъыш этгенден, допингни хайырланадыла деп  жалгъан оноула чыгъарып, чекле салгъандыла. Керти хал къалайды - бармыды спортчуларыбызда терслик, огъесе ала барысы да политика оюнламыдыла?

- Россей кючлю къыралды, дунияда бизни аскерибиз эм кючлюледенди. Спортубуз да артха къалмайды. Алай аман ниетлени сюргенле, аскерибизге хата жетдиралмазлыкъларын ангылап, кеслерине тынчыракъ жолланы сайлагъандыла, спортда оюмсуз-тюзлюксюз оноула чыгъарыу да аланы санындады. Бюгюнлюкде госкомспорт хайырланыргъа эркин этген препаратла спортчуланы хазырлауда допингни «борчун» толтурмайдыла.  Эртте-кеч болса да, хал тюзелип, къыралыбыз спортну битеу тюрлюлеринде да алчылыкъны алырына толу ийнанама.

- Жарсыугъа, сизни, дагъыда талай башха спортчуну да допинг хайырланнгансыз, деп терслеген эдиле. Аны бла байламлы бир-бир спортчула тюзлюклерине женгдирирча Лозаннада халкъла аралы арбитраж спорт сюдге искле бергендиле. Сиз алай этерге унамагъансыз.

- Тюзюн айтханда, манга да, майдаллары сыйырылгъан башха 125 спортчугъача, жалгъан политика оноуланы хатасы жетгенди. Хау, спортчула ниет, чыныгъыу жаны бла да кючлю адамладыла, алай бу терслик кёплени сындыргъанды. Танышларымы араларында да бардыла бу ишледен сора кеслерине келалмай къыйналгъанла. Болсада, барыбыз да Аллахны къолундабыз, аны ючюн хар адам да этгенине жолугъуруна ишеклигим жокъду. Сюдге бармагъанымы сылтауу да андады. Сора, анга заманымы къоратыргъа да сюймегенме, ол оноуну манга аз да магъанасы болмагъанды. Эсими кесиме бусагъатда магъаналы ишлени тамамлаугъа бергенме. Спорт берген ахшы сезимлени ала менден сыйыралмагъандыла, ол санда майдалымы да, ол бусагъатда да юйюмдеди.

- 2008 жылдагъы Олимпиадада къыралыбызны командасыны баш тренери Давид Ригерт кечигип этген оноууну хатасындан сиз «алтын» ючюн эришалмай къалгъансыз. Биринчи жерге тийишли болгъаныгъыз, аны ючюн къарыуугъуз, усталыгъыгъыз да жетериги кимге да ачыкъ эди, аны ючюн ачыу этмеген къараучу хазна къалмагъан эди. Андан бери тамам жыл озгъанды, бусагъатда ол болумгъа къалай къарайсыз?

- Аллахха, аны къадарына ийнанган адам болгъаным себепли, бюгюнлюкде ол ишле мени артыкъ сагъышландырмайдыла. Бир зат ючюн жарсымайма, жазыуум алай болур эди - манга бу жолну ётерге энтта да буюрулса, хар нени да жангыдан сынарыкъ эдим.

- Олимпиададан сора интервьюгъузда спортда болгъан кемчиликлени юслеринден шарт айтхан эдигиз. Андан сора Ригерт сиз ачыкъ, «исси  къанлы» аны бла бирге уллу кишилиги болгъан адамсыз деген эди.

- Мен оюм этгенден, болгъан затны юсюнден буюкъмай ачыкъ айта билиу, жигитлилик таза эр кишини белгилеридиле, атам бу шартланы    гитчелигимден сингдиргенди. «Исси къанлыгъ» а миллетибизни шартыды, ол барыбызда да, аз-кёп болса да, тюбейди. Сора, адамны даражасын тюшюрмей, кёлюне тиймей, хар нени да керти болушун айта уа билеме.

- Алгъаракълада 1-чи каналда «Жестокие игры» деген экстремал проект бардырылгъанды. Сиз анда жарым финалгъа жете келип, 60-жыллыкъ Александр Пошутиннге къаршчы сюелирге унамай къалгъансыз. Шоуну бардыргъанла алай этиуюгюзде Кавказ намыслылыкъны кёргендиле. Финалгъа чыкъмагъаныгъызны сылтауу неде болгъанды? Сора адамлада къаллай шартланы жаратасыз, неге уа тёзаллыкъ тюйюлсюз?

- Насыпха, мен ата-анала балаларын бек алгъа таматалагъа хурмет этерге юйретген кезиуде ёсгенме. Мени атам бла анам – Аккайланы Магомет бла Фатима да – бизни ариу халли болургъа юйретгендиле. Мен да, адет-намысха таяна, кесими сабийлерими аланы юлгюлеринде ёсдюрюр муратлыма. Муслийман динни келечисича, жашау жоругъум Сыйлы Къуранды, анда хар соруугъа жууап бериледи, инсан жашауун къалай къураргъа кереклиси толу ангылашынады. Алайды да, тёреле Къуранда айтылгъаннга чюйре келмей эселе, аланы тутаргъа тийишлиди. Исламда уа таматалагъа хурмет этиуге уллу магъана бериледи.

Мен тёзмезлик шартла уа быладыла: къоркъакълыкъ, ётюрюкчюлюк, адамны кёзюне ышарып, бурулгъанлай а, къара сабан сюрмеклик.

- Хаджимурат, ушагъыбызны ахырында бош заманыгъызны къалай ётдюрюрге сюйгенизни айтсагъыз эди. Сора, халкъыбызгъа да бир тежеуюгюз болур.

- Солургъа табийгъатда тенглерими-ахлулалырымы тёгереклеринде сюеме. Чабакъ тутуу бла мотоциклде учууну да жаратама.

Бусагъатда дунияда хар ким кесини сейирлери ючюн кюрешеди, аны хатасындан кёп тин байлыгъыбыз тас болгъанды. Аны ючюн мен жамауатыбызгъа бир миллетни эм бир республиканы – Къабарты-Малкъарны - келечилерича биригирин тежейме. Миллетибизни спортда, илмуда, политикада, искусствода эм башха жерледе умутландыргъан адамларына болушлукъ этерге чакъырама. Миллетни алгъа элтген, тюз жолну кёргюзтген инсан чыкъса, ахшы боллукъ эди.