Кязимни бла Бекмурзаны акъылман сыфатлары сакъланнганды

 Малкъар эмда къабарты поэзияланы мурдорларын салгъан поэтлени,  акъылманла Мечиланы Кязимни бла Бекмурза Пачевни ташдан ишленнген суратларын Нальчикде солуу паркга баргъан къайсыбыз да жокъламай къоймайбыз. Аланы кимле ишлегенлерин, ала неден ишленнгенлерин, архитектурада, искусствода  не магъана тутханларын а алай кёп адам биле болмаз? Аны юсюнден искусствовед Аппайланы Жаухар былай хапарлайды:

«Мечи улуну эсгертмесин Кърымшаухалланы Хамзат, Пачевни уа Михаил Тхакумашев ишлегендиле. Аланы сыфатлары паркда солугъанланы эслерин олсагъат бёледиле. Алгъа экисини да арт жанларында кавказ халкълада тюбеучю ташдан салыннган хуна сюелгенди. Къарагъанда, эки шуёх, эки терен акъыллы адам, ашыкъмай, узакъгъа созулгъан ушакъ бардыргъанча кёрюнеди. Аланы башлары жабылмай, юслерине да кюн тийип, табийгъат бла бир болуп къалгъандыла. Кеслери бир гитче дуния къурап, анда чыгъармачылыкъ ишге берилгенчадыла. Тёгерекдеги тереклени ауаналырында, кёп тюрлю гюллени, эки жанына кетген аллеяланы жанында поэтлени дуниялары тап келишгенди.

Белгили политика неда жамауат къуллукъчуланы таш суратларын сюегенде, алада къуллукъчуладача сууукъ  хал хорлаучуду, бу эки уллу болмагъан портретледе уа аллай зат сезилмейди. Поэтлени сыфатларында аланы адамлыкъ шартлары алгъа чыгъады, сезимлерин кёребиз, эслейбиз. Акъылманланы жашауда суратларына ушатып, монументальный жанрда ишленнгенлерине  къарамай, авторла бетлеринде бай ич дунияларын ачыкълаялгъандыла. Скульпторла эслерин аланы жанларын къыйнагъан, тынчлыкъ бермеген болумланы кёргюзтюрге итиннгендиле.

 Жырчыланы, назмучуланы суратларын сала, Къырымшаухал улу, Тхакумашев да, аланы таш суратлагъа ушатып къоймай, сау адамланыча, малкъарлы, къабарты халкълагъа жууукъ болгъанларын кёргюзтгендиле. Акъсакъалланы ёз миллетлерини юслеринден терен философия сагъышлагъа кетген, адам улуну къадарыны юсюнден оюмлагъан такъыйкъаларын суратлагъандыла.

Экисини да кенг белгили назму тизгинлери мермер ташха жазылып, эсгертмени толу этедиле, жырчыланы бийик гуманистле болгъанларын ачыкълай.

«Пускай прославятся наши дети-

И те, что будут, и те, что есть!» -деп мурат этгенди Пачев.

«Хорошее слово - противник насилья

Борцам помогает созреть», -дегенди Мечи улу.

Терен акъыллы акъсакъалла сёзню багъасын уста билгендиле. Биз а жюз жыл мындан алгъа айтылгъан сёзлени кертиликлерине бюгюн да тюшюнебиз.

Скульпторланы  Мечиланы Кязимни бла Бекмурза Пачевни муратларыны бийиклигин баямларгъа къолларындан келгенди. Бу эки портретге къарай, аланы миллет культураларыны айнырына салгъан къыйынларыны юсюнден сагъыш этмей болмайбыз, кеслерини къыйын ёз къадарлары да кёз аллыбызгъа келеди.

 Ал жыллада этилген реконструкциядан сора халкъ сюйген, деберлерин да кётюрген назмучуланы скульптура суратлары бир кесек тюрленнгендиле. Бетлеринде халлери къаты болгъанчады. Башларындан ишленип къошулгъан хуна аланы табийгъатдан узакъ этгенди, поэтле къараучула бла хапар айтханларын да къойгъанчадыла. Эстетика жаны бла алып къарагъанда, портретлени качестволары бузулмагъанды. Алай художество жаны бла уа эсгертме башхаракъ болгъанды.