Тютюнню къояма деген амал табарыкъды

КъМР – ни наркодиспансерини наркологу  Артур Пачев кёп жылланы ичинде бизни республикада орта билим берген школлада наркотиклени эм тютюнню хатасыны юсюнден лекцияла окъуп тургъанды. Жарсыугъа, быйыл коронавирус бу ишни тынгылы бардырыргъа чырмагъанды. Алай биз врач бла онлайн амал бла ушакъ этгенбиз.

- Тютюн ичиуню хатасыны юсюнден алимле энтта тинтиуле бардырамыдыла огъесе законнга сыйыннган затды, хар ким сюйгенин этсин депми къойгъандыла?

- Бардырмай а,  бу проблема кёп къыраллада сюзюледи. Тютюнню саулукъгъа заранлыгъына  энди барып тохтагъан тютюнчюле да тюшюннгендиле. Алимле уа сигаретледен чыкъгъан хаталаны жангыларын ачыкълайдыла. Никотин аш – азыкъны татыуун сезиуню иги да къарыусзландыргъанын ала эрттеден бери да биледиле. Тютюнню кёп ичген адамла ашарыкъланы барысыны да татыулары алагъа бирча болгъанларын ёз башларында сынагъандыла.

Тютюн ичиуню хатасындан чыкъгъан белгили ауруулагъа (аякъланы гангреналары, ёпке ауруула, ракны бир ненча тюрлюсю, замансыз келген къартлыкъ эм башахала) энди ашдан зауукълукъ алмауну, татыуланы сезалмай къалыуну да къошаргъа керекбиз.

- Сиз кесигиз тютюн ичемисиз?

- Кёп жыл мындан алгъа мен кесим да тютюнчю эдим, алай къызым тилегенден сора къойгъанма. Тютюнчюлени хар онусундан жетиси ол осал къылыкъларындан айырылыргъа сюедиле. Алай юйреннген адамла кеслерин хорлаялмайдыла – чархларында никотин жетишмей къалгъан заманда, ала да, тюз да наркотикни къойгъанлача, бек къыйналадыла.

- Битеу тютюнчюле бир кибик «саусузламыдыла»?

- Бир-бир инсанла тютюнню бла мени арабызда бир бирибизге зорлукъ этиу арталлыда жокъду деп махтаныргъа кюрешедиле. Сюйсем - ичеме, сюймесем а  -  къоярыкъма деп базыныулу айтадыла ала. Болсада аллайла бек аздыла – жыйырмадан жаланда бири. Никотиннге бойсуннганланы ишлери арталлыда башха тюрлюдю. Тютюн ичиуде сынамлары кёбейе баргъанланы къыйынлыкълары уа уллудан-уллу бола барады. Тютюн тартып башлагъанла алгъа бир кюнню ичинде юч сигаретни къоратадыла, артжан-артха уа эки-юч пачканы, андан кёпню да бошатыргъа хазырдыла.

- Нек болады алай?

- Никотинни молекулалары мыйыны клеткаларыны энчи рецепторларыны юслерине къонадыла да, алагъа дофаминни – зауукълукъ алыуну гормонун (бир-бир наркотиклени химия тюрлюсюн) – чыгъарыргъа буйрукъ бередиле. Тютюнню ичибизге тартхан заманда биз биринчи зауукълукъну алабыз, аны гормону уа терк окъуна кёбейип башлайды. Алай бираздан мыйы аны биринчи ёлчемине юйренчек болуп къалады, дофаминни андан да кёп излеп башлайды. Ол себепден а сигаретлени кёпден-кёп ичерге, башхача айтханда, адамны чархын бла дайым жалчытып турургъма турургъа керек болады. Никотин адамны чархында излегени тенгли бир болмаса уа, ол къыйналып, къарыусуз болуп башлайды.

- Адам улу космосха учхан дунияда, тютюнню къоярча бир дарман жокъмуду?

- Аллай дарман чыгъарыргъа эрттеден бери кюрешедиле. Фармакологла тюрлю-тюрлю дарманланы, пластырлени, чайырланы хайырланып кёргендиле, никотинни аз ёлчемледе адамны чархына тапдырыргъа кюрешип. Аны азайтып, барсакъ, тютюнню уллу хатасындан къутулургъа боллукъ суна эдиле ала. Алай тютюнчюлени асламысына ол багъыудан хазна хайыр чыкъмайды. Биринчиден, блайда бек уллу тёзюмлюлюк изленеди. Экинчиден, алай бла берилген никотин да уулуду, анга да адам юйренчек болуп, излегенлей турады. Ол себепден а, бир бирле никотини болгъан чайырны къуру да излегенлей турадыла.

- Да сора жокъмуду бир амал да?

- Тютюнню къояма деген амал да табарыкъды. Бек биринчиден, саулугъугъуз андан къалай бузулгъаныны юсюнден окъугъуз. Экинчиден, наркологга барсагъыз, ол сизге тюрлю-тюрлю амалла юйретирикди. Кимге кодирование болушады, кимге гипноз, бирле бир кюннге ичгенлерин кюнден-кюннге азайта, алай къоядыла. Хар тютюнчю кеси кеси бла кюреш бардырыргъа тийишлиди.