Жюрек жылыуу, ариу сёзю бюгюн да сабийлерини, туудукъларыны жашауларын жарытханлай турады

Эртте заманлада бизни таулагъа узакъладан келген къонакъла жарыкъ бояулу, ариу оюулары болгъан кийизни кёрюп, сейир-тамашагъа къалгъандыла. Да,хау,тёгерекде сууукъ къысыр къаяладан сора жукъ жокъ эди, ала кеслери да бир къарангы, мудах сюеледиле. Сора ол кийизни  ургъан уллайгъан тиширыугъа: «Бу бояуланы сен къайда кёргенсе?»- деп сордула. «А-а-а, жанларым-кёзлерим,- дегенни айтды ынна,- ма ол къаяны артындагъы гелеу сыртлада жаз башында гюлле къалай чакъгъанларын сиз кёрмегенсиз?».

Кийизге устала бизни халкъда не заманда да бола келгендиле. Ата-анадан баласына ётюп, ол усталыкъ ма алай бла сакъланнганды. Алай артдан-артха аллай устала аздан-аз бола, энди бармакъларынг бла санарча болгъандыла.  Айтекланы Нальдишаны  (Созайланы Даулетгерийни къызы) уа кийизле урургъа киши юйретмегенди. Аны ол ишге жарлылыкъ тюртгенди. Ол заманда уа халкъыбызны ичинде жарлы болмагъан ким бар эди дейсиз…

Орта Азиядан кёчюп келгенлеринде, Нальдишаны беш сабийи бар эди. Бек гитчесине - юч ай, баш иеси уа къыяулу, аны бир буту жокъ эди. Ол аны Уллу Ата журт урушну кезиуюнде Ростов шахарны къатында сермешледен биринде тас этгенди. Келип тюшдюле эллерине –Яникойгъа. Келгенлей юйлерине кирлик сунуп. Алай анда уа башхала тургъандыла: бир жанында оруслу, башхасында уа къабартылы. «Биз да юйню сатып алгъанбыз, кетерик тюйюлбюз»,-дедиле да, Нальдишагъа юйдегиси бла эрттегили танышлары Газаланы Гажюню юйюнде бир гитче отоучукъгъа кирип жашаргъа тюшдю. Аны юсюне уа эгечи тёрт сабийи, эри бла да келдиле. Аланы да жашар жерлери жокъ.

Ма алай бла 13 адам болуп, бир отоуда жыл кёзюнде жашайдыла. Алай тургъанлай, Нальдиша кюнлени биринде дагъыда юйлерине барды. Аллына оруслу киши чыгъады. Ол аны къыстамады, арбазгъа кийирди, юйню тёгерегине-башына къарап чыгъаргъа къойду. Сора: «Бу юйге биз экеулен болуп алты минг тёлеп алгъанбыз да, аны берсенг, кетерге боллукъбуз»,-деди.

Нальдиша, артха къайтып, ол хапарны баш иеси Тамашха айтады. Сора экиси да къолларында болгъан ахчачыкъларын санайдыла – 6 мингнге 20 сом жетмейди. Этер амаллары жокъ эди. Жыйырма сомну ёнкюч алып, юйлерин артха ма алай къайтаргъандыла.

Заман къыйын эди. Нальдишаны ишге чыгъар амалы болмагъанды – баш иеси саусуз, сабийлери –гитчеле. Энди ала жети боладыла.  Ма ол заманда тюшдю Нальдишаны эсине кийиз этерге. Аны уллу эгечи Зурият эртте кийизле уруп тургъанды. «Ярабий Аллах, энди аланы эталыр эсем, кёрмей къоймам»,-деп, жюнчюк да мадарып, ишни къолгъа алады. Ол заманда кюйюз къыт эди, аны себепли Нальдишаны кийизлерин сатып алып башлайдыла. Бир таулу къызчыкъ Къарачайгъа эрге барады да, анасы анга Нальдишаны къолундан чыкъгъан кийизни берип жибереди. Андан сора андан да келип алып тебирейдиле.

Кече да жатмайды, кюндюз да олтурмайды Нальдиша, фатеген чыракъны жарыгъында тигиу этеди ол. Тигеди деп, мен жангылып айтмагъанма, аны кийизлери  алгъын замандагъылача къалынла тюйюлдюле. Къалпакъгъа урулгъанча иничкедиле. Кеслерине да  жюнню сайлап алгъанды. «Жаз къыркъылгъанны бек зыбыры, бек жумушагъы да жарамайды. Жюнню зыбырлыгъы бла жумушакълыгъы тенг болса, аны кийизи иги болады»,-деп юйретгенди  туудукъларын  уста.

Ма алай иничке урулгъан кийизчиклени Нальдиша ариу жуууп,тазалап,  къарагъа, моргъа, жашилге, кёкге, сарыгъа, къызылгъа боягъанды. Сора, ала къургъакъсыгъандан сора, бичгенди, туурагъан оюуланы, бир кёзден бирине кийирип, кёклеп, алай тикгенди. Аны тигими къалай къыйын болгъанын а кеси кёрмеген адам ангылаяллыкъ тюйюлдю. Мен а анга шагъат болгъанма. Халы бла иничке ийнечик бла  ууакъ алыр ючюн, сол къолну балан бармагъы бла баш бармагъы бир мардада кийизни тутуп турадыла. Онг къолу уа ийнени тутады; бир формада суууруп, тикген халычыгъын да къатыракъ тартып, ма алай тигип баргъанды. Уллу сууурургъа да жарамайды, гитче сууурсанг да юзюледи, бир формада тигерге керекди.

Бек къыйыны уа, мен суннганча, чалыу тикгенди. Ол машина бла тигиледи. Кийизни ал бетин тигип бошагъандан сора, бу тутумлуду деген къумачдан анга ич салынады. Ма аны юсюне уа чалыу тигиледи. Кёз аллыгъызгъа келтирчигиз, 2-3-метрлик кийизни къол машинаны юсюнде ары-бери бурургъа окъуна къалай къыйын болгъанын! Тикген а! «Ишни билсенг, сюйюп этсенг, ол къыйын кёрюнмейди,-дегенди Нальдиша, мени сейир этип къарагъанымы кёрюп.- Сора тыпыл ургъан, оюула туурагъан кюнюмю да туудукъларыма билдирип, аланы болушдуруп, юйретип алай этеме. Бу кийизлени жангыдан да ма ала ючюн башладым. Энди мындан къарт болгъунчу этейим, туудукъларымы да юйретейим деп». Ол заманда уа анга 80 жыл болгъан эди.

Уста оюуланы да кеси къурагъанды, кийизлени юч тюрлюсюн этерге сюйгенди : «Ала кийиз», «Жыйгъыч кийиз», «Бичген кийиз». Нальдишаны  хапары тыш къыраллагъа да жетгенди.  Анга Испаниядан биреу келип: «Сен кийизле этесе деп эшитгенбиз»,- деди. Алай ол кезиуде аны сатарча кийизи жокъ эди. Тыш къыраллы уа къабыргъада диван артында тагъылып тургъан кийизни кёреди да, сейирге къалады.  «Сат муну манга»,-деп тохтайды. «Энди быллай этеригим жокъду, къолларымы сатхан кибик, къалай сатайым муну»,-деп, унамайды уста.

Къонакъ ол кюн къурлай кетеди. Алай бир-эки кюнден дагъыда къайтып келеди, болсада Нальдишаны унаталмайды. Жаланда ючюнчю кере, таза да онгун алгъандан сора, ол аны сатады. Ауузундан чыкъгъан багъаны да берип, алай къууанып алып кетеди испанлы таулу кийизни. Дагъыда къайтыргъа айтып, эки кийиз хазырларын тилеген эди.

-Энди уа ахча ючюн этмейме бу ишни, Аллахны ахшылыгъындан, сабийле барысы да юйюрлю-юйдегили болгъандыла, юй ауурлугъум жокъду, къарт ынычхагъаны, къагъанакъ жилягъаны жокъ, келиним да хар затыма къарап, ашымы хазырлап, кел, аша, деп береди. Бу кесим билген затны сабийлериме, туудукъларыма юйретейим, ёчюлюп къалмасын, деп ол акъыл бла кюрешеме,-деген эди Нальдиша биз ахыр кере тюбешгенибизде.

Аны къыйыны зыраф болмагъанды, сёз ючюн, къызындан туугъан Энейланы Фатимат этген кийиз жаш алимлени IV халкъла аралы конгрессинде РЦНТТУ 2000 жылда II даражалы диплом алгъанды. Аны юсюнден газетде , радиода, телевиденияда «Уроки мастерицы», «Технология изготовления кийиза» деген бериуде кергюзтгендиле

Нальдиша терен акъыллы, сабыр, чынтты таулу тиширыу болгъанды. Жашау тюбетген къыйынлыкъланы ёхтем кётюргенди. Мен алай билип айтама, къоллары хар ишге да жарашханын, оюмлу сёзю кимге да жарагъанын анамдан, аны эгечлеринден да эшитгенме. Ол аланы экиге айланнган къарындашларыны юй бийчеси болгъанды. Жууукъда, ахлуда бушуу, къууанч болсун, Нальдишаны къолу жетмей, аны бла кенгешмей жукъ этилмегенди.

Жыл саны иги да келгенде окъуна, аны тирилигине, жарыкълыгъына да ким да сукъланырча эди. Бир кюн мен анга кезиулю кере баргъанымда, бахчада картоф сала тура эди. Хар урлукъ атарыкъ уручукъгъа уа юзмез къуйгъанды. Мени соруулу къарамымы кёрюп: «Былай бла картоф къургъакъ да, таза да болады»,-дегенди.

Кеси уа, къолдан устача,сёзге да уста болгъанды. Къаллай назмула жазгъанды!     Ала энчи китап болуп да чыкъгъан эдиле -  «Шагъатлыкъ этеме»деген ат бла. Алада кёпню кёрген , кёпню билген , къыйынлыкъда бюгюлмеген , жюрегин къатдырмагъан огъурлу тиширыу кесини, халкъыбызны да жашауларында болгъан иги, аман кезиулени да суратлагъанды.  Аланы редакциябызгъа келтирип, иги кесек ушакъ да этип кетиучю эди. Ол дуниядан кетгенди, алай аны жюрек жылыуу, ариу сёзю бюгюн да сабийлерини, туудукъларыны, аны таныгъанланы жашауларын жарытханлай турады.