Келинлеге иги болайыкъ, ала уа юйюрлерин багъаласынла

Баям, озгъан ёмюрле бла шёндюгю жашауну тенглешдиргенде, юйлерибизден – журтларыбыздан эсе бегирек юйюрле тюрленнгендиле. Ол эртте дуниялада бир бирге кертичилик къайда къалды? Сюймеклик деген сёзню да жаш адамла хазна хайырланмайдыла. Ала излеген – тынч жашауду. Алай ол тынчлыкъда не татыу, не магъана болмайды кёбюсюнде. Жюрекни бек аурутхан а чачылып баргъан юйюрледиле. Не чачыладыла ала? Сылтаула кёпдюле. Бир – бирле, бютюнда кеслери сом кёрмегенле, жутдула, кёп ахча излейдиле, эрге баргъанлары уа сом – шай излеудю. Алай таматала да, алгъынча, жаш адамланы ызгъа салыргъа, кюнден- кюннге юйретирге сюймейдиле. Тёлюлени араларында байламлыкъ къарыусуздан къарыусуз болуп барады.
 

Таматала айтханнга кёре, халкъыбызны кёчгюнчюлюк сынагъынчы жашау халлары башха тюрлю эдиле. Жылдан-жылгъа намыс, адеп-къылыкъ тозурай баргъаннгаушайды. Ол а эчкиге тюк чыгъа барса, къалтырауукъ болады дегеннге ушайды.

Тёреде болгъаныча, жашы,къызы жетген ата - ана аланы юйюрлю этерге ашыгъадыла. Ала, эллеринде, андан тышында да къызланы бек игилерин сайлап, келин этерге сюедиле. Къызлары да къолайлы, намыслы юйюрледе насып табарларын кюсейдиле. Айхай да, ол а хар кимге да бирча берилип къалмайды. Жарсыугъа, юйюр насыпны башын кесген къайын анала аз тюйюлдюле. Ала кеслери да сынагъандыла келинликни, анга тюшген ауурлукъну биледиле, алай андан тийишли оюм этмегендиле. Мен аллай къайын аналагъа жюрек даууму айтмай болмайма. Ала,  кеслерини келин заманларын унутуп, сайлап алгъан келинлерине керексиз чурумла табадыла, аланы жанларына тиедиле. Былай эт дерни орунуна, тюрт сёзле айтадыла, атларын аманнга чыгъарадыла.

Аллайланы хар бирине айтыр сёзюм барды: «Сен жашынга келин келтирген кюн ариу къызынга  кёплени кёзлери къарагъанды. Аны сен биле да болмаз эдинг. Элде келининге айтхан тюртгю сёзлеринги эшитгенле, санга киеу болургъа къоркъуп, базынмай, айла оза баргъанда, бир ингирде уа къызынгы башха элге алып къачдыла. Сени аллынгда келинча, къызынг да баргъан юйюнде келин болду. Ол да юйде, арбазда да жумушчукъла эте тебиреди. Ыйыкъла, айла оза, тюз кесинг этгенча, къызынга тырманчыкъла тие-тие тургъанларын сен да эшите башладынг. «Бир Аллах, къызым алай болмачыладан тюйюл эди, мени къолумдагъы тенгли уа жумуш тындырлыгъына ишексизме».Къызынга кир къондурмадынг... Тюзсе, ол сени къызынгды. Алай ол сени юйюнгдеги да биреуню къызыды».

Бернесин, башха сыйларын да аман этмегенин кеси иги биле эди къайын ана. Алай-былай бола,жашай келгенде, къызы бир ингирде ата юйюне кирип келди. Энди артха къайтмазын, чыгъып кетгенлигин билдирди анасына. Ортада кюн да озгъунчу, эри ата юйюнде кёп къоймады. Артха юйюне къайтарды. Ары баргъанлай къыз, къайын ана бла кёп жашамай, айырылып, башха юй болуп, жашап башлады.

Келинни келин этерик, юйюрсюндюрлюк къайын анады.Бир-бир анала, келинлерине чурумла таба, мардада тохтаялмай, бир жол, эки жол, юч жол тюйюл, хар къуру сёгюм саладыла. Ол заманда келинден да тёзюм кетип, тили ачылады.Келини, артха бурулуп, къайын анагъа хыны жууап этсе, арада жарашыулукъ бузулады. Сабийли келин эр юйюнден кетип къалалмай, эки ана бири бирини сёзюн жутмай, тюз кюндешлеге ушап къаладыла. Келинни жуугъан полу кир, этген ашы татыусуз кёрюне башласа, юйюрге къыйын болумну сынаргъа тюшеди.

Жаш а анасын да сюеди, юй бийчеси да хунерли – этимли болгъанын кёреди. Алай не къатынына, не анасына айтханын этдиралмайды. Ол заманда мудахланып, сагъышха къалады. Анасы уа жашыны алай мудах халын кёргенлей: «Келинни къой», - деп къысады.

Жаш анасындан быллай сёзлени биринчи кере эшитмейди. Ананы сёзю не ауур эсе да, сабийлерин ёксюз этмейди. Болум тюзелмезлигин ангыласа, ата-анадан айырылып, кеси юй болур акъылда тохташады.

Хар жаш да алай тюз оюм эталмайды. Анасы терс,тюз болса да, аны айтханын этеди. Ол а жашына былай айтып сюеледи: «Эшитмеймисе? Мени къачаннга дери жулкъдуруп турур акъылынг барды бу келиннге?». Андан сора жаш отоугъа жолну унутады. Ариу къатынына къол да жетдирип,жилятады, ууакъ сабийлерин кеси саудан ёксюз этеди.

Бир - эки айдан аллай юйлени ичлери къаугъадан, даулашдан тола башлайдыла.Къатынын бла сабийлерин сылтаугъа тутуп, жашха бир тиширыу да барыргъа унамайды. Андан сора жаш, анасы терс оноу этгенин ангылап, чогъож болады. Биреуню къызын келтирип, жарашып жашаялмагъан, туудукъларына ёксюзлюк сынатдыргъан ана, къауум айдан жашына башха къатын алалмагъандан сора, келинни артха келтир деп тохтайды.Къысталгъан келин а, сабийлени, кесин да жокъгъа санап, сарнатып айырылгъан эри бла къайын ананы алларына къайтып бармагъанына киши айып эталлыкъмыды?

Алай къысталып, аманнга тергелип къоюлгъан жюрекли келин а, сабийлерин аталарына кёргюзтмей, ала болгъан жерге жибермей, телефон бла сёлеше, сабийле уа аналары юйретгенча: «Бизни папабыз жокъду. Биз сени танымайбыз. Бизни мамабыз барды, папабыз а болмагъанды. Биз сени билмейбиз», - дейдиле. Сабийлеринден аллай сёзлени эшитген ата этген ишине чогъож болмай къалырмы? Анасына тырман этмей къоярмы?

Мен айта келген жашау халла, эл сайын болмасала да, бардыла. Быллай болумгъа тюшгенлени кёрекелебиз. Агъачны бир кесип аудурсанг, аны орнуна орнатып, не тынгылы байларгъа кюрешсенг да, ол тап жабышып жашнамайды. Бир къоюлуп, аты аманнга бир чыкъгъан келин да тюз ол агъачха ушайды. Алай бола кетип,кюнлени бир кюнюнде аллайана, келинсиз бла туудукъсуз къалгъаныча, жашсыз да къалады. Оюмсуз ишни арты оюлгъан этеди.

Шёндю юйдегили болгъанланы тёзюмлюлюклери, сабырлыкълары аздан-аз бола, кёп жаш юйюрле чачыладыла. Адамгъа жашау бир кере берилгенин иги ангыларгъа сюймейдиле.

Хау, бир – бирде келген келин аякъ кётюрюп, айтханын – къайтханын билмей, адамланы кесинден кёллерин къачырады. Келин кесини жерин билирге керекди: тюнене келген адам башхалагъа сёз бермей сёлешип тургъаны кимни да чамландырлыкъды. Неда телефон бла олтуруп, фейсбукдан чыкъмай, ол кезиуде уа къайын анасы аш – суу этип, юйны жыйып, тизгин салып айланса, анга ким бюсюрерикди? Дагъыда бир сейир зат: бир – бир келинле  къайын аналарына сормай, не заманда сюйселе да, ата юйлерине кетип къаладыла. Ол неге ушагъан затды? Къайын анангы юйюнде жашай эсенг, аны оноууна сыйын, сыйынмай эсенг а, кесинг юй – журт бол. Эркинлик сюйгенле, биреуню оноууна сыйынмазлыкъла эрге бармазгъа керекдиле. Ол мени энчи оюмумду. 

Кёпдю жарсыу юйюр жашау бла байламлы. Кёп жаш къызла бир неда эки айгъа эрге чыгъадыла: хо, эрде болгъан хапарым чыкъсын деп. Алагъа юйюр жашау ахырысы бла да сейир тюйюлдю. Сабийле табаргъа да излемейдиле. Тюзюнлей «къарт къыз» атдан къутулур ючюн той – оюн къайгъыгъа киредиле. Аллайланы толу акъыллылагъа санагъан бек къыйынды. 
Хар къуралгъан тайлу юйюр насыплы болсун, оюлмачын, чачылмасын!