Сахнагъа, поэзиягъа да илхам келтиргенди

Орусланы Роза КъЧР-ни сыйлы артисткасыды, Къулийланы Къайсын атлы Малкъар драма театрны актрисасыды.1973 жылдан бери РФ-ни Театрда ишлегенлерини союзуну келечисиди, маданиятда  жетишимлери ючюн Мечиланы Кязим  атлы майдал къоллу да болгъанды. Ол эки къыз ёсдюргенди, насыплы ыннады.

Къыйын жазыу

Октябрь революция кёп адамгъа ажым сынатханды. Ол саннга Орусланы юйюр да къошулады. Анасы Къаитланы къызы, атасы да бий тукъумдан болгъаны себепли  юйюр онгмагъанды. Роза халкъ Орта Азиягъа кёчюрюлген жыллада тууады. Алай къызчыкъ ана жылыуун сынаялмайды. Нек дегенде  аны жашауунда эм жууукъ тиширыуну комендант, ауурлугъу болуп тургъанлай,  тюеди. Хадижат, жараладан тюзелмей, дуниясын алышындырады. Къызчыкъгъа ол кезиуде эки-юч жылчыкъ толгъан эди. Андан сора анга атасыны анасы Гочияланы Айшат къарайды. Ол ауушхандан  сора уа интернатха тюшеди. Онунчу классны таууса тургъан заманында анасыны жууукълары туугъан журтларына, Къарачайгъа, къайтарадыла.

 Къыз  математиканы иги билгени себепли ол жаны бла окъуугъа да киргенди. Алай аны  школ устазы Тбилисиде Ш. Руставели атлы театр академиягъа жаш адамланы аладыла, деп билдиреди. Ол да бошдан тюйюл эди: Орусланы къызлары школда, назмула жазып, чыгъармачылыкъ биригиулеге, байрам тюбешиулеге тири къатышханлай келгенди.

Бийик окъуу юйде  курсну таматасы белгили режиссёр Михаил Туманашвили эди. Алай тутхан ишин бек сюйгенликге, жашау-турмушу мында да тынч тюйюл эди. Ары дери да анга артыкъ кёз-къулакъ болмагъан атасыны беш эгечи да актёр усталыкъгъа юйрене тургъанын билгенден сора: «Бизни тукъумгъа гяпчиле келишмейдиле, ол бетибизни жоярыкъды», - деп къоядыла.

Бу жыллада академияны вокал бёлюмюнде Жанатайланы Исмайыл да окъуй эди. Ол юйюрю бла Тбилисиде жашагъанды. Роза, алагъа  къонакъгъа барып, болушлукъ тапханын да энчи белгилейди.

- Мен танышхан малкъарлыладан Исмайыл биринчи эди. Аны уллу адамлыгъы болгъаны себепли не жумушума да къараргъа, къолундан келгенича, билеклик этерге угъай демегенди. Жанатай улуну юйюрюн да терк - терк жокълагъанлай тургъанма.

Бир жол а алагъа юй бийчеси бла жолгъа тебирерге тюшеди да, жыл бла сегиз айлыкъ жашчыкъларын манга буюруп кетедиле. Онжетижыллыкъ  къыз, не билейим, не затчыкъ ашатдым  балагъа. Гитчечикни, къарынчыгъы буруп, къызып тебирейди. Экибиз да больницагъа тюшебиз. Сабийни инжилгенине аны бла бирге жиляп тургъаным къалгъанды эсимде, - дейди Роза.

Усталыкъгъа ёр жол

Окъууун жетишимли бошап, туугъан жерине къайтхандан сора Роза 1971 жылда  ана жанындан жууукъларына Зеленчукгъа барады.  Ол заманда Малкъар театр ары гастрольлагъа «Тойдан сора» эмда «Аслижанны жыры»  деген оюнлары бла келген эдиле.  Алагъа бюсюреп, сейирге къалгъаны амалтын районлада кёргюзтген  спектакльлерине къайтып-къайтып  бир ненча кере  къарагъанды.

-Алада атлары айтылгъан Махийланы Зоя, Къудайланы Маржан, Кючюкланы Магомет эм бирсиле ойнагъандыла. Быланы сыфатлары бюгюнлюкде да эсимдеди. Токумаланы Раяны уа Маммеланы Ибрагимни «Аслижанны жыры» деген чыгъармасында баш рольда биринчи кере кёрген эдим. Аны бурма, узун эшмелери, ачыкъ кёзлери кишини уллу кёллюлей къоймагъандыла. Сора Балаланы Омарны, Юсюпланы Хамитни, Къудайланы Ахматны, Шахмырзаланы Алексейни, Будайланы Ольганы хунерликлерине энчи  эс буруп,  ол алагъа Аллахдан, табийгъатдан берилген фахмулукъ болгъанына тюшюннгенлей тургъанма.

Бюгюнлюкде театр аланы хайырындан тап къуралгъанды. Ол тёлюню актёрлары, сыртларында декорацияланы ташып, рольларын да кереклисича хазырлагъанлары ючюн белгили болгъанды Миллет театр халкъ арасында, - дейди актриса.

Кесин аллай усталаны къатында кёрюрге умуту окъуна болмай тургъанлай, малкъар труппа, башында айтханыбызча, Зеленчукну Культура юйюне келеди. Ол кезиуде Розаны Омский эмда Станиславский атлы орус театрла да кеслерине чакъырадыла. Алай анда не тынгылы иш хакъ, не фатар бёлюрге сёз бералмагъанлары себепли къыз сагъышлы эди.

Малкъар театр мында оюнларын кёргюзтгенден сора аны баш режиссёру Къулийланы Борис, къызны къатына жанлап, ким болгъанын соруп, аланы ишлерине быллай уллу сейири, бу жаны бла окъууу болгъанына да къууаннганын билдирип, биргелерине ишлерге чакъырады. Алай бла Маммеланы Ибрагим аны малкъарча  шатык сёлеширге юйретип тебирейди. «Академияда тил бла байламлы дерслени бизге белгили Шерман бергенди. Ибрагим да манга хар тилни кесини энчи методикасы, мелодикасы барды, деп кюрешгенди. Сора миллет культураны билмеген анга тийишлисича тюшюналмайды. Аны юсюнден актёрлагъа Къулийланы Къайсын да айтханлай тургъанды», - деп белгилейди Роза.

Кишиге тарыгъыргъа юйренмеген актриса, мында ишлегенинде да тынчайып къалмайды. Бир къаты юс кийимден сора, быстыры  болмай, общежитияда жашау бардырып тебирейди. Театрда къуралгъан биринчи банкетге келгенин эсгере, ол Токумаланы Раисагъа не жаны бла да болушлугъу ючюн уллу ыспас этеди. «Сынамлы актёрла манга аллай билеклик этип турмасала, жашау къаллай жаны бла буруллукъ болур эди», - деп жилямсырайды, ол кезиуюн эсине тюшюре актриса.

Тюрлю-тюрлю рольла эмда фахмулу къуралгъан сыфатла

Заман бара баргъанда жаш актриса аягъы юсюне болады, театрда рольланы да айыпсыз къурайды. Аланы санында Донна Анна («Каменный гость». А. Пушкин), Донья Эльвира («Дон Жуан». Ж- Б. Мольер), Къарачач («Гошаях бийче». Ёлмезланы М.), Инехан («Пожар». Токумаланы Ж.), бийче («Осуят». Жантууланы И.), Белиса  («Хитроумная влюблённая». Лопе де Вега) эм бирсиле.  Аны репертуарына эллиден артыкъ магъаналы роль киреди, ол кёп аты айтылгъан режиссёр бла ишлейди.

Къурагъан  сыфатларындан жюрегинде энчи жерни уа Къулийланы Борис салгъан  У. Ахмадовну «Мени багъалы келиним» деген комедиясында къайын ананы эмда Токумаланы Жагъафарны «Пожар» пьесасында Инеханны сыфатларыдыла (реж.Р. Фиров).  Айтхылыкъ «Шамай къалада» Зайнафны эмда «Нарт Ёрюзмекде» Сатанайны рольларын а отуз жыл чакълы бир заманны ичинде ойнагъанды. Тёппеланы Алимни «Азап жолунда» уа къыргъызлы тиширыу Айнаны сыфатын къурагъанды. Генеральный репетициясында кёчгюнчюлени къадарларына режиссёр Руслан  Фиров аны бла бирге жилягъанын да жюрек ыразылыгъы бла эсгереди Роза.

Г. Горинни «Забыть Герострата!» чыгъармасында ол Клементинаны ролюн ойнагъанды. Аны айтыууна кёре,  жигитлерини сахна кийимлерин да кеси амалы бла мажарыргъа кюрешгенди. Патчах тиширыуну жыйрыгъын а, «Антоний и Клеопатра» фильмге къарап, анга кёре жарашдыргъанын айтады: «Бизни  академияда, сахна хунерден сора да, актрисаны саны, чархы, сыфаты да кесини къолундады, чынтты актёр кеси кесин къурайды, сора жилярыгъынг келген кезиуде кюле билирге керексе, кёлюнг жарыкъ заманда уа кёз жашларынгы чыгъарыр онгунг болсун, деп юйретгендиле. Ол жорукълагъа кертичи болгъаным бла къалгъанымы уа къараучу биледи».

Розаны фахмусуну юсюнден  сахна коллегасы, КъМР-ни  сыйлы артисткасы Токумаланы Раиса былай дейди: «Театрны иши къыйын аскер къуллукъгъа ушайды. Анга уа узакъ тау жолла, сууукъ клубла, жукъусуз кечеле къошуладыла. Бу болумлагъа, тёзюмден сора да, ишине сюймеклик керекди. Орусланы къызы уа ма аллай кезиуледе чыныкъгъан актрисабызды, бу жаны бла къыйыны да чексизди. Аны сахнабызда ызы жаш актёрларыбызгъа дерсликди, юлгюдю».  Театрны таматасы Жангоразланы Мажит да, бу сёзлеге къошула, артистканы табийгъатдан берилген фахмусу,  сахна бла байламлы таркъаймагъан оюмлары болгъанын  энчи чертип айтады. 

Ич дуниясын назмула  бла да  ачыкълайды

Роза, акъылбалыкъ болгъан кезиуюнден башлап, орус тилде назмула жазып тебирегенди. Бюгюнлюкде аланы саны тёрт жюзден атлайды. Бирде тизгинлени, тюшюнде кёрюп, уяннганлай, къагъытха тюшюрюрге ашыгъады. Махийланы Зояны асырап келгенден сора, мудахланып, «Эй, пришедшие со мной!» деген тизгинле туугъандыла, кёчгюнчюлюкню ажымына  «До боли родная чужая земля», ёле тургъан  баш иесине  да жоралагъанды тизгинле. Быланы хар биринде Розаны ич дуниясы баямланнганы  хакъды. 2006 жылда аны Санкт -Петербургда «Я пришла не одна…» деген жыйымдыгъы чыкъгъанды.

Боташланы Иссаны пьесасына кёре Атмырзаланы Магомет салгъан «Таулу тиширыуну жигитлиги» деген оюнда ол ананы сыфатын къурагъанды. Анда жашаугъа кёз къарамы ачыкъ кёргюзтюлюнеди.  Оюнда «Кюл болуп, ёчюле тургъан от жагъада къабырсыз къалгъан уланла! Туругъуз! Алгъа! Алгъа!»- деген сёзле бардыла. Аланы айтхан кезиуюнде эсине ынналары, таныялмай къалгъан  анасы, къыйынлы халкъы келе эдиле. Ол термилиуден, эзилиуден жаратылгъан тизгинлери да асламдыла аны.

Белгилисича, къараучусуз театр болмайды. Роза аны чыгъармачылыгъын сюйгенлеге ыразылыгъын къуруда билдиргенлей турады. Бу  темагъа назмуларында да авторну энчи кёз къарамы, чексиз ыразылыгъы таза жюрегинден, тау шорхача, зынгырдап къуюладыла.  Анга шагъатлыкъгъа «Мой зритель» деген чыгъармасындан бир юзюкню келтирейим:

…Паду я в грех, в котором не соврёшь -

Коснусь высот, низин и дна морского.

Нет, я не лгу, коль ты не лжёшь

С тобой умру! В тебе воскресну снова!