Ата–ана бла сабий – бир дуниядыла

Башланнган классланы бошагъан, онбиржыллыкъ сабийле терк ёседиле эм психологиялары тюрленеди. Гитче балачыкълагъа саналгъан жыллары  артда къалады, алай ала алыкъа акъылбалыкълагъа да саналмайдыла. Психолог  Муртазланы Фаризат айтханнга кёре, аланы ол кезиулери  къыйын заманнга саналады. Ёсе келген къызчыкъла бла жашчыкъла ата-аналарына кёп къыйынлыкъла сынатадыла. Гитче заманларындача, хар айтхан жумушха бла тилекге бой салгъан сабий энди бир затны эшитириги да келмей къалады. 

Сатып алгъан кийимлеге, чурукълагъа да бюсюремейдиле, кеслери айтхан зат болмаса  башханы унамайдыла. Бир - бирде школну низамына кёре бирча кийимлеге бюсюремей, киймейме деп тохтайдыла. Иги белгиле ала тургъан сабийни окъуугъа сейири болмай, дерслерин этмей башларгъа боллукъду. Ата-анала уа башларындан тутуп, не этерге билмей, юйлеринден къачып кетерча чекге жетедиле.

«Окъу, окъумасанг жашауда билимсиз, ишсиз боллукъса», - деселе ата-анала, сабийлеринден: «Мен бир зат да сюймейме», - деген сёзлени эшитедиле. Ариулукъ неда аманлыкъ бла да бир тилли болалмайдыла. Ата-анала хапарны: «Биз да санга деп кюрешебиз, болма, балам, быллай, терс жолгъа турсанг, абынырса», - деп башласала, сабийлери хынылыкъ этедиле неда тынгылап оздурадыла.  Сабийни жюрегине  жол табылмаса уа, ол орталыкъда гурушхулукъ жашауну узунуна баргъанлай турлукъду.

Психолог Муртазланы Фаризатны оюмуна кёре, ата-анала бла балаларыны араларында ышаныулукъ болургъа керекди. «Сабийни ышаннганын кёре эсегиз, ол бек аламатды! Алай асламысында бир бирни ангыламай, не болса да болсун деп  болумну бошлап къойгъанла да аз тюйюлдюле. Ата-анала - ишим кёпдю, мен да анга деп кюреше эсем, кеси кесини къайгъысын эте билсин, деген сылтаула бла бир жанына турадыла бирде», - дейди ол. 

Бизни миллетни адетге кёре абаданны сёзю не заманда да магъаналыды,сора акъылында, кёлюнде болгъан затланы ачыкъ айтыу да жокъду. Таулулада ата-анагъа олтуруп, баласы бла ачыкъ жюрекден хапар айтыргъа, келишим тапхан къыйынды. Сезимин, излеуюн, умутун кёп сабий ачыкъ айталмайды. Ала, не айтсам да, мени ангыларыкъ тюйюлдюле, деген оюмдадыла, айтыргъа сюйселе да къалай башларгъа билмейдиле. Ата-анала сабийни не сюйгенине кёзлени къысып, къуру да дау этгенлей турсала, бир бирни ангыламау бютюн да ёсерикди.

Эрттегили бир таурухда  жаш адамгъа, къартха суу элт, деп тилегендиле. Аппа уа дырын жыя болгъанды. Жашчыкъ, элтип, гоппанны  аппагъа узатып, сир сюелип къалгъанды.Сенекни жерге чанчып, къарт суу ичип башлагъанды. «Бар, ахшы жаш, сау бол, нек тураса?» - дегенди. «Да,аппа, сенекни аягъымдан чыгъарсанг эди, кетер эдим», - дегенди. Аппа уа, жашны махтап, сенегин чыгъаргъанды, жашны да жолгъа ашыргъанды.
 

Таурухну жашыракъ заманымда эшитгенимде, жашны тёзюмлюгюне сукъланнган эдим. Энди абадан болгъанлы уа, аны башха тюрлю ангылайма - жаш тёлюню бла уллайгъан адамланы араларында ачыкълыкъ, келишиулюк болмагъаны баямды. Тёредеча чыдамлылыкъ, низамлылыкъ, тёзюмлюк шёндю жаш тёлюде жюрюмейди. Ол амалла болушмайдыла. Жашау да, адам да тюрленнгенди. Ёсе келген сабийле фильмлеге къарайдыла, интернетде олтурадыла, нёгерлерини ата-аналарына сукъланадыла — аланы ариу сёлешгенлерин сезедиле, не жаны бла да фахмулукъларына эс бургъанларына сукъланадыла. Кюн сайын «Кесинги тап жюрют!», «Адамла не айтырла?», «Аны кёремисе, атасыны бла анасыны айтханындан чыкъмай, иги сабийди, сен а не тукъумса?», - деген сёзлени эшитирге сюймейдиле. Акъыл юйретген сёзле сабийни кепге жыяр амалтын айтылгъанлыкъгъа, аладан магъана жокъду. Критика этген да иги болур, алай сабийни сыйын сындырмай, башхала бла тенглешдирмезге тийишлиди.

Ата-аналаны терс ишлери — тёзюмлюклери болмауду. Ала, салгъан къыйыныбызны балабыз ангыламайды, бир тилегибизни да эшитмейди, къаты урушхандан окъуна къоркъмайды, - деп жарсыйдыла. Азапха салыу болушмайды, не уа кёпге бармайды, деп тарыгъадыла.Бир ауукъ заманны юйюрде аллай хал баргъанлай турлукъду. Терслик ата-анада жокъду. Сиз этерик - байламлыкъны тас этмей, сабийигиз бла сёлешгенлей туругъуз. Не айтса да, кёлюгюзге алып, ойлап, магъанасыз ишлерин окъуна тынгылы тинтирге, болушургъа кюрешигиз.

Бир-бир ата-анала кеслерин терслейдиле. Ёз балалары бла окъуна бир тилли болалмайдыла, ачыкъ жюрекли хапар айталмайдыла. Не бла болушургъа билмейдиле, хыны этгенлери бла къоркъууларындан къачып, къутулгъанча боладыла.

Кесигиз сагъыш этчигиз: ачыкъ хапарлашыргъа сиз къыйынсынасыз, сабий а бютюн да башлаялмайды, да сора къайдан боллукъду жууукъ байламлыкъ?

«Мен бир зат да сюймейме», - деп, бурун тюбюне гур-гурлугъу ол сизни ангыламазлыгъыгъызны билип, къорууланнган амалыды. Жангыз да терен депрессияда болгъанла, бир зат да сюймейдиле. Кертиси бла уа - сабийни кюсеген жумушлары, итиниулюгю бек кёпдю. Алай сизден болушлукъ келмезлигин билип, базынып айтмайды.

Муртазланы Фаризатны оюмуна кёре, ачыкъ хапарны ата-анала башларгъа керекдиле. Сабийни айтханындан чач тюклеригиз ёрге къопсала да,  сабыр тынгыларгъа кюрешигиз. Ангыларыкъсыз, аны юйретир кереклиси болмагъанын, жангыз да тынгыларгъа, эшитирге керекди. Балагъыз  жумушларыны юсюнден хапарлашыргъа сюе эсе, кесини энчи оюмун айта эсе, кюсеулерини эм муратларыны юсюнден айтып аллыгъызгъа келсе,  сансыз этмей, тынгыламай къоймагъыз. «Бир тохтачы, бусагъат жумушуму бошайым да, санга тынгылайым», - десегиз а, кесинден да жумуш багъалы болгъанын кёреди.

Биринчиден - кёлюгюз бла эсигизни буруп сабийге алай тынгылагъыз. Экинчиден - аны халине эс буругъуз. «Сени бек ачыуланнганынгы билеме, кёлюнге тийгенибизни да ангылайма, ол алай болуучуду», - деген сёзле бла жапсарыгъыз. Ючюнчюден, соруула беригиз: «...ол кезиуде сени къаллай эди сезиминг?», «не этерге сюесе...?» Тёртюнчюден а: «Не бла болушайым деп?», - деп соругъуз. Болушлукъну кюсемей эсе, сабий  кеси кючю бла жумушун толтурургъа сюеди. Ол бир жаны бла игиди: кеси акъылы бла жашаргъа юйренеди.           

Балагъызны жюрегине жол тапхан эсегиз а - анга хурмет бла, кюлмей, алындырмай, айтханына тынгылагъыз.Аз-аз, терк болмаса да, арагъызгъа келишиулюк, бир бирни ангылау  келликдиле.  Юсюне къалтырап турмай, азатлыкъ берирге керекди. Жашауну татыуун кеслери кёрсюнле, сюйсегиз-сюймесегиз да, жаш адам жашаугъа юйреннген кезиуюнде  абыннган да этер, жыгъылгъан да этер. Ата-анала уа аланы къатларында туруп, ауаналары бла окъуна болушурла балаларына. Арада байламлыкъны юзерге жарамайды, ата – ана бла бала – бир дуниядыла.