Жюрекни жашлыкъдан башлап сакъларгъа

Жюреклери ауругъанланы араларында кёбюсюнде жыл санлары жетген, тютюнню ауузларындан кетермеген, кёп ашаргъа сюйген, машинадан чыкъмагъан семиз адамла болгъан сунабыз. Ол, керти окъуна, алаймы болур деп соргъанбыз биз Кардиология араны поликлиникасыны кардиологу, КъМР – ни Саулукъ сакълау министерствосуну штатдан тышында баш кардиологу  Жанатайланы Людмиладан. Аны жууабы былай болгъанды:

-Жюрек аурууланы баш сылтауларын белгилесегиз  эди.

-Тютюн,  ичги, аз тебиу, кёп ашау, керти окъуна, жюрек аурууланы сылтауларыдыла. Гипертония, атеросклероз, стенокардия, инфаркт миокарда жаланда ма алай жашау этерге сюйгенледе чыгъадыла. Бюгюнлюкде уа аракъы,
тютюн ичмеген жокъ, энчи машиналаны саны да ёсе барады, жаяу жюрюрге сюйгенле бек аздыла. Адам аз къымылдаса уа, семирип башлайды.

Анга уа шёндю терк-терк тюбеген тюрлю-тюрлю къыйынлыкъланы да къошсакъ, жюрек ауруула битеу аурууланы ичинде биринчи жерге ма аны себепли чыгъадыла. Алагъа къажау кюрешни бек иги амалы профилактикады.

«Кеси кесигизни къолда тутаргъа юйренигиз», - деп Александр Сергеевич Пушкин бош айтмагъанды. Саулукълу жашау этерге итинирге керекди. Профилактиканы не къадар эртте башласагъыз, хайыры ол къадар уллу боллукъду. Нек дегенде, биринчиден, адам жаш заманында юйреннген жорукъла артдан-артха аны жашаууна бютюн къаты сингнгедиле. Экинчиден, саусузла жаш болгъанлары себепли профилактиканы да эртте башларгъа тийишлиди.

Андан сора да, адам къылыкъланы кёбюсюне, ол санда осалларына да, сабий заманында юйреннгени белгилиди.Саулукъну битеудуния организациясыны шартларына кёре, дунияны кёп къыралларында сабийле биринчи кере тютюн тартып алты - онбир-жыллыкъларында кёредиле. Тютюн ичергe уа адам бек терк юйренеди. Жашчыкъланы бла къызчыкъланы къыркъ  проценти онбеш жылларында, онтогъуз жылларында уа битеу элли проценти окъуна тютюнчюледиле. Арт жыллада битеу дунияда да тютюн ичген къызчыкъланы caны ёсгенди.

- Эштада, кёп ашаргъа да адам сабийлигинден юйренип къала болур?

- Керти айтасыз. Аллай сабийлени къанларында холестерин кёп болады, ол артда да сакъланады. Мен бек сейир этиучюме, бир-бир ата-анала сабийлерине мардасыз кёп ашатханлай турсала. Артда уа: «Аш-суу да кереклисича тапдырама, сабийим а ауругъанлай турады», - деп тарыгъадыла.

Дагъыда бир затны белгилерге сюеме. Бусагъатда акъылбалыкъ болмагъанланы араларында да къанларыны басымлары кётюрюлгенле кёпдюле. Кертиди, аллай сабийле барысы да артда гипертоникле болуп чыгъадыла дерге жарамайды. Алай къоркъуу уа алада кёбюрекди.

- Людмила Леонидовна, жюрек аурууну белгилери къаллайладыла? Адам не заманда сакъ болуп башларгъа керекди?

- Бир-бир жюрек ауруула кеслерин терк билдирмейдиле. Алай эсе уа, саусуз врачха заманында бармайды, профилактика мадарла бла да кюрешмезлиги баямды. Ол жаланда жюреги ачып башласа сагъаяды. Жюрег а аны къан бла жалчытхан тамырладан бири иничкергенден сора ачып башлайды.

- Ол а бек къоркъуулу болур?

- Хау, къоркъуулуду. Алай энди адам жашаудан тюнгюлюрча уа тюйюлдю. Бусагъатда медицинаны аллай аурууладан багъыуну хайырлы амаллары бардыла. Врачланы да ол жаны бла сынаулары уллуду. Саусузну саулугъун игилей тутаргъа онг берген кёп дарманла да чыкъгъандыла. Алай аллай адам саулугъуна бютюнда сакъ болургъа керекди: тютюн  ичмезге, ашны айыртларгъа, физкультура этерге, къаныны басымына дайым да къараргъа, ауурлугъуна кёп къошмазгъа...

Тыш къыралланы шёндю жюрек аурууладан ауруп къыйналгъанланы саулукъларын игилендириу жаны бла энчи жарашдырылгъан программалары барды. Алагъа кёре этилген мадарла, аллай саусузлагъа жашауларын тёшекде ётдюрюрге угъай, башхалача, къарыуларына кёре ишлеп, юй жумушла бла кюрешип жашаргъа онг бередиле. Бизде да бюгюнлюкде жюреклери ауругъанла ишлерин къоймай жашау этерча мадарла бардыла.