Жашауун жыргъа жоралап

Хар миллет маданиятны кесини энчи тарыхы, энчи айырмалы сыйлы инсанлары бардыла. Ол адамланы чыгъармачылыкълары культурада жангы ызны ызлап, жангы жулдузлай, андан ары барлыкъ, ызланырыкъ жолну кёргюзтедиле. Аллай инсанладан эди  КъМР-ни, КъЧР-ни да халкъ артисти Отарланы  Омар.  Бюгюн биз аламат фахмубузну, хурметли къарындашыбызны эсибизге тюшюре, аны юсюнден КъМР-ни сыйлы артисти, белгили жырчы эм педагог Владимир Кодзоков  «Певцы земли родной» (1992 ж.) деген китабында  жазгъан очеркин басмалайбыз. 

Бизни республикада Отарланы Омарны жырларын билмеген, алагъа тынгыламагъан хазна адам табылмаз. Къадар анга буюргъанды малкъар музыка культурагъа биринчи ташны салыргъа, ызы бла уа  профессионал музыка маданиятны  къуралыууна бла айныууна къыйын салыргъа, халкъ жырны пропагандасын бардырыргъа да.

Омарны фольклоргъа сюймеклиги сабийлигинден башланнганды. Ол кеси 1916 жылда туугъанды, Басхан ауузуну Гирхожан элинде. Макъамны эшите билиую эмда музыка хунерлиги  гитчелигинден окъуна анга халкъ жырланы, таурухланы бай дуниясына къошулургъа онг бергендиле.Ол да ангылашыныулуду.  Къабарты эм малкъар халкъланы искусстволары музыкада энчи кёргюзтюледи. Жырчыла, таурухчула  халкъ арасында уллу хурметге тийишли болгъандыла.  Ала эм иги тёрелени жюрютген,  халкъны демократия фикирин ачыкълагъан инсанла эдиле.  Аладан жыйып сакълагъанды Отар улу  бу жаны бла сынамны, искусствону инсанлыгъын да. Ол искусствогъа, халкъ жырны искусствосуна, битеу жашауун жоралагъанды.

- Сизни чыгъармачылыкъ жолугъуз не заманда эм къалай башланнганды? – деп соргъанма Магометни жашы Омардан.

Аны жууабы:

- Искусствогъа жолну манга А.М. Авраамов, Т.К. Шейблер, жыр эм тепсеу ансамбльни  художестволу башчысы А. М.Покровский кёргюзтгендиле. Ала мени биринчи профессионал устазларым болгъандыла. Алып айтханда, ала мени университетлерим, мени консерваториям эдиле.

Хар зат а 1938 жылда башланнганды. Бизге Гирхожаннга  А.А. Калмыкова эм А.М. Покровский ол заманда къуралгъан малкъар хоргъа адамла алыргъа келгендиле. Ол заманда мен коммунист жаш тёлюню школунда окъугъанма, анда  вокал жаны бла алчы эдим. 

Эсимдеди,  къонакълагъа Энейланы Магомет малкъар тилге кёчюрген  «Интернационалны» жырлагъаныбыз.  Андан сора  ала мени хорда ишлерге Нальчикге чакъыргъандыла, аны ол кезиуде таматасы  хор искусствону устасы  композитор Покровский эди.  Ол сагъатдан башлап жашаууму  жыр, музыка бла къаты байлагъанма…

Жыл саны бла бек жаш болгъан Отар улу билген  халкъ жырланы  хоргъа деп Авраамов, Шейблер, Покровский жарашдыргъандыла.  Малкъар халкъ жыр жангырыууну сынагъанында Омарны уллу къыйыны барды.

1940 жылда  къабарты эм малкъар хорланы  бирлешдирип,  Къабарты-Малкъарны  жыр эм тепсеу ансамбли къуралгъанды.  Отарланы Омар анда да кючюн-къарыуун, билимин, фахмусун аямагъанлай кюрешгенди. Былайда бизни вокал искусствода Омар бла бирге жырлап башлагъан бирси алчыланы да сагъыныргъа тийишлиди: Михаил Шиков, Билял Хашукоев, Маржинат Мамишева, Текеланы Фатимат, Нартшао Тхайцуков, Касбулат Ашижев, Рахайланы Олий, Беккиланы Долхат, Талиб Оразаев, жырчы эм композитор Индрис Кажаров эм бирсиле.

Малкъар халкъны композиторла жарашдыргъан жыр чыгъармачылыгъыны  юлгюлерин республиканы уруннган адамлары бек сыйлы кёргендиле.  Урушха дери жыллада хор айтып «Гапалау», Солтан-Хамидни жыры, жигит Мисирбийни жыры, «Бийнёгер», халкъ жигити Бекболатны жыры, «Долай», «Жёрме» эм кёп башхала эшитилгендиле. 

Отар улуну хайырындан  хорну репертуарына  аслам лирика, жашау-турмуш, адет-тёре чыгъармала киргендиле. Ол, жюзле бла жырланы эсинде тутхандан сора да, халкъ жырны айтыуда хайырланнган рубатону, глиссандону онгларын билгенди.  Анга ол фахмулу халкъ жырчыла Харун эм Сеит Едоковладан, Сотталаны Муратдан, Этезланы Доппандан, бийик хунерли къобузчу Къазийланы Билялдан юйреннгенди. Билялны юсюнден сагъыннганда, аны усталыгъына композиторла С.С. Прокофьев, Н.Я. Мясковский, А.А. Крен уллу багъа бергендиле, ала аны тартыуларын 1941 жылда Нальчикде эшитгендиле.

1939 жылда Отар улуну малкъар поэзияны башламчыларындан бири Мечиланы Кязим бла тюбеширге насыбы тутханды. Ол жырчыны  фахмулулугъуна  бийик багъа бичип, мындан арысында да артистден халкъ жыр искусствону сакъларыгъын, айнытырыгъын тилегенди. Омар кеси да репертуарына бек къайгъыргъанды, аны жыйымдыгъына сакъ кёзден къарагъанлай тургъанды. 

Республикада фашист оккупацияны кезиуюнде  хорну эм солистлени  урушха дери жыйылып жазылгъан затлары битеу да тас болгъандыла. Ол Къабарты-Малкъарны халкъларына бек уллу къоранч эди.  Насыпха,  къыйматлы тин байлыкъ – битеу жазылгъан малкъар жырла – Омарны хайыры эм болушлугъу бла жангыдан жазылгъандыла. Радиода жазылгъан эки жюз жырдан, ала уа миллет искусствону алтын фондуну бир бёлегин къурайдыла, жартысын жырчы ладоинтонациялы элементлени мурдорларында кеси такъгъанды.

«Элбрус» китап басма Нихат Османовну редакторлугъу  бла Отарланы Омарны  жырларыны жыйымдыгъын басмалагъанды.  Анга жырчыны башха-башха заманлада къурагъан чыгъармалары киргендиле. Токъсанынчы жыллада  Москвада  композитор А.М. Авраамовну жашыны архивинде  оналты малкъар жыр табылгъанды, аланы да жартысы Омар айтып жазылгъанладыла.  Ол записьлени даталары 1937, 1938, 1939, 1940 жылладыла.

Хау, ол бизни жерледе аты айтылгъан, халкъ сюйген жырчы болгъанды. Бахсан ауузунда ишчи юйюрден чыкъгъан жашчыкъны жарыкъ мураты толгъанды. Халкъ жырчы Омар кесини жашауун, къадарын неге жоралагъан эсе да, ол  малкъар халкъны энчи  къыйматлы хазнасы болгъанды. Суратчыгъа, жазыучугъа, артистге, композиторгъа уа ол бек уллу насыпды – халкъны сюймеклигине бла хурметине жетишген.