Мени черек суула окъуна илхамдырадыла

Халкъыбызда, не жаны бла да фахмулу болуп, аны бла бирсилени кёллендирген, жашауда бир тюрлю болумгъа башхача къаратхан жашларыбыз бла къызларыбыз асламдыла. Редакцияны бюгюннгю къонагъы «1КБР» телеканалны малкъар тилде бериулерини редактору, Мечиланы Кязимни атын жюрютген фондну башчысы Аппайланы Лариса да аланы санындады. Биз, кёп жылланы ичинде аны сынаулу педагогнуча таный, тутхан ишине уллу кёллю болмагъанына хурмет бергенлей келгенбиз.

   Дагъыда бир хунери – ол назмула жазады. Ана тилибизде басмаланнган акъ сёзню  багъалагъан окъуучу къадарымда, бара-баргъан заманда аны лирикасы адабиятыбызны байыкъландырыр деп таукел айталлыкъма. Тиширыуну ол талпыныууну, чыгъармачылыкъгъа, жашаугъа кёз къарамыны юсюнден ушакъ этгенбиз.
   

    -Лариса, поэзияны аламат дуниясына къалай бла этгенсе атлам, сени биринчи устазынг ким болгъанды?
   

    -Башындан айтсам, аны жууабы ёз тилими сюйгенимде болур. Сабийлигим эм ариу элледен биринде –Булунгуда –озгъанды. Андагъы табийгъат окъуна манга бирси жерледегиледен эсе башха, энчи кёрюнеди. Элими ташы, тереги, гюлю да мени бла кеслерича сёлешедиле. Ёз тилими багъаларгъа, сюерге анам Фатима бла атам Мустафа юйретгендиле. Ала айтхан сейир жомакъла бла таурухла да. Анабыз сабийлени малкъар тилге окъутуугъа уллу юлюш къошханладанды. Мектепде къыркъ беш  жылны  ишлегенди. Аны себепли мен аны дерслерине  жаланда юйде угъай, мектепде да тынгылагъанма. Бирси сабийле устазча кёрген эселе аны, манга уа тилибизни хар сёзю, ангыламы  анамы ауазы бла эшитилгенди.
   

Юйде аны бир столу болуучусу эсимдеди. Юсюнде уа –китапла, дефтерле, школ керекле. Алай а къарындашларыма бла манга аны къатына барыргъа жарамагъанды. Класс журналны алып келсе уа, бютюнда. Дагъыда къызыл шакъысы бла бир къаламы бар эди да, къалай термилиучю эдим аны къолума алып жазыу этерге. Анабыз юй жумуш бла кюрешсе окъуна, нарт сёзлени айтханлай тургъанды.
 

   Назмула жазып а студент  кезиуюмде башлагъанма. Ала «Заман», «Голос Чегема» газетлени бла «Минги-Тау» журналны бетлеринде басмаланнгандыла. Болсада  мен поэзиягъа келеме деп угъай, акъылыма тюйрелген тизгинлени къагъытха тюшюрмесем, ол мени  къыйнагъанындан жазгъанма аланы. Алай а биреу жукъ айтса, уялып, букъдуруп неда жангы зат бла кюрешмей да тургъанма.

   -Назмула жазаргъа не зат илхамдырады?

    -Сууну тауушу окъуна. Билемисиз, аны хар къайда эм кезиуде башха тюрлю эшитеме. Сёз ючюн, ол жауунду, черекни баргъаныды, чучхурланы къуюлгъанларыды. Аланы барысы бла да сёлешеме. Чучхурла уа манга дуния башында бар игиликлени бусагъат жер юсюне тёгерикбиз дегенча кёрюнедиле.

   Табийгъат да тюз  жашауда бола тургъан затланы ачыкълагъанчады. Тереклеге окъуна къарачыгъыз. Бири жашнайды,  бирсисини тамырларын суу талагъанды, башхасы уа ахырысы бла да къургъакъсыгъанды.
   

-Сёз ючюн, илхам сен жазыу эталмазлыкъ жерде келип къалса уа, жарсыймыса?

    -Ол кезиуде кесими унутурукъ сунмайма. Алай а тас болсала уа, жарсыйма.  Биринчи  кере келген тизгинле, аланы жазып къоймасанг, артда башха тюрлюле болуп къаладыла. Бирде кече ортасында окъуна уянама. Сора аланы дефтерге  тюшюреме.
 

   -Къаламны къолунда тутхан адам, жазыучу, поэт, ким да болсун, жашау кертиликни, тёгерекдеги бола тургъан затланы ачыкъларгъа керекди, дейдиле. Сен алай сунамыса?
   

 -Кертиди, адабият жашауну кюзгюсю болургъа тийишлиди. Нек десенг  хар  жазгъан адам ол кеси жашагъан заманны суратлайды. Аны келир тёлюле да ангыларча этеди. Сёз ючюн, Граждан урушну биз китапладан билебиз. Болсада бир чыгъарманы гитче  заманынгда бла артда уллайгъанынгда окъугъанынг ахырысы бла да бир кибик тюйюлдю. Билемисиз, адам кеси ата-ана болгъунчу, жашауну бир тюрлю кёреди. Сабий ёсдюрсе уа, ол хар затны башхача сезеди. Аны себепли къолунда баласы болгъан биреунюкюн ачытыр деген акъылны башыма келтиралмайма.

    -Бирле кеслери жазгъан затланы  окъургъа артыкъ сюймеучюдюле. Сен а ?
   

 -Башха тюйюлдю. Мен поэзияны  жюрегим бла багъалайма. Кюннге бир назму  окъумасам, билемисиз, къыйналгъан этеме. Анга юйде да юйреннгендиле. Зумакъулланы Танзиляны «Анама» деген чыгъармасын окъусам а, кесиме  къанатла битген сунама.
   

-Тиширыу назму жазса, аны лирика жигити ол кеси сунуп къоядыла.

    -Тюздю. Болсада анга къуру бир жаны бла къарап къояргъа керекмейди. Тиширыуну саулай жюреги да сюймекликди. Ол туугъан   чагъындан башлап окъуна  алайды. Аны сезими саулай  дуниягъа жетерге керекди.
 

 Сора, билемисиз, эр кишиле бла биз жазгъан затла бирча эшитиллик тюйюлдюле. Ол бизни къылыгъыбызны энчилигинденди. Аны себепли адамны жюрегинде хар неге да сюймеклик жашай эсе, анда кесине орун таба эсе, анга бютюн  къууаныргъа керекди.
 

  - «Къарт ыннаны сагъышлары» деген назмунг жашаугъа кёз къарамынгы ачыкълагъаны бла бирге окъуучуну жюрегин да къозгъамай къоймайды.
 

 -Ол чыгъарма бошдан туумагъан эди.  Бир жашауу келген тиширыуну  кёре больницагъа баргъанымдан сора жаратылгъандыла бу тизгинле. Билемисиз, сабийлигимден да таныйма аны. Чынтты таулу ана. Аны къолу жаланда тылыгъа булгъаннганды. Юйюнде –монглукъ, берекет. Бир кюнню къырал ишге кетип, къайгъысын да  чачмагъанды. Ал ботасы юсюнден тешилмеген тиширыу. Артда уа не? Къыйын кюнюнде къатында къарар адамы табылмагъан. Аны бла байламлы дагъыда бир башха  назму жазгъанма. Биз, адамла, уллу кёллюбюз жашаугъа. Алай болмазгъа керекди.
 

  -Жыйырма жылны сабийлени, студентлени малкъар тилге юйретгенсе. Бюгюнлюкде телевиденияда ишлей, ол зат бла байламлы бериуле къурайса. Аны бла да къалмай, фондха башчылыкъ этесе.
 

  -Биз тилибизни магъанасын, аны сыйын кётюрюрге  керекбиз эм алгъа. Былайда жарсыу кёпдю. Билим бериу система тап къуралмагъаныны хатасындан да чыгъадыла чырмаула. Сабийлеге айтхандан, юйретгенден эригирге керекмейди. Ала бир кюн болмасала да, бир башхасында аны эсгерликдиле. Кязим хажини фондуна башчылыкъ этиуню да къолгъа алгъанма. Ол да юйретиу, ангылатыу,  акъылманны чыгъармаларын асламланы араларында кенг жайыу бла байламлы ишди.

  -Бош заманынгда уа не  бла  кюреширге сюйюучюсе?
 

  -Юйде жашланы юйретеме. Бирси миллетлени арасында кеслерини ким болгъанларын сезерча, алагъа хурмет эте  билирча.   Шахар ортасында эки сабийни адетге-къылыкъгъа, ана тилге сюймекликде ёсдюрген тынч тюйюлдю. Алай а ала жаланда тауча сёлешедиле юйде. Окъуу жаны бла сайлауну уа кеслерине бергенме.  Ислам  медфакны бошай турады. Хирург болургъа сюеди. Мурат а  мектепни бошагъандан сора юрист  усталыкъны сайлагъанды. Аталары Заниколаны Алимни билеклик этиую да ишде, юйде  да бирча  жетишириме себеплик этеди. 
 

-Сен жаратмагъан зат  а неди?
 

 -Адам тутхан ишине сууукъ болса. Юйде окъуна. Аллай затны  ангыламайма, ангыларгъа да сюймейме. Экибетлиликни да алай.
 

 -Насыпны уа къалай ангылайса?
 

 -Бир он жыл мындан алгъа, баям, аны юсюнден башхаракъ айтырыкъ эдим. Ол учуннган сезим болур. Адам, жууугъун тас этмей, жашау  жолунда кесини нёгерин табып, толу юйюр ёсдюрюп жашай эсе, ма олду насып. Аны уа багъалай, сакълай  да билирге тийишлиди.