Зухра уа жарыкъ адамды…

 Аллай шуёхла боладыла. Узакъ болсагъыз да, кёпден бери тюбешмей турсагъыз да, сен – алагъа, ала да санга базыннган.  Зухра аладанды. Отуз жылдан атлагъанды биз бир бирни таныгъанлы.  Жашау толкъунлары бир ары, бир бери ата, бир бирни кёрсек, къууана, кёрмесек да, арада жылыуну тас этмегенлей, сакълап келебиз. Жарыкъ, ачыкъ, керти адамды. Керекли кюнюнгде ышанырча. Билеме, мени жарыкъ нёгерими тиширыу насыбы тутмагъанды. Алай нек болгъанын а бир заманда ангыламагъанма. Мен аны таныгъынчы болгъан затланы юслеринден кёп жылланы сорургъа уялып тургъанма.  Шахарда фатары да барды, алай жашауун ата юйюнде ётдюреди, атасына, анасына къарай, аланы ауурлукъларын толу юйюрлю къарындашларына, эгечлерине берирге сюймей. Аны иши да элдеди.

Бир жай кюн сёлешди да, кеси чакъырды мени  тюбеширге. Тансыкъ эдим да, къууанып бардым белгиленнген жерге. Тёгерекде жашил терекле шууулдай, гюлле чыкъларын ойната, бюркген суу къатында олтурдукъ. Мудах эди шуёхум. Атасы алгъаракъда ауушхан эди. Анасын сордум.

– Игиди, – деди. – Аягъы юсюнде болса, андан сора не керекди?

Бир бирни кёрмегенли болгъан затладан хапар айта, танышларыбызны эсгере, булжудукъ. Сора Зухра, кёлюндегин жашыралмай, кёзлери тола:

– Бюгюн Аслан ауушханды, – деди да, жерге къарады.

– Ким Аслан? Мен таныймамы аны?

– Не хазна. Мени баш ием болуучу… десем да, ол мени насыплы этерге айтып, дуния башында бек насыпсыз этген Аслан, – деди.

Сора тынгылады. Иги кесекни мудахлыкъ басхан кёзлерин кётюралмай турду. Ашыкъдыралмадым. Бир кесек кёлюн басхандан сора, санады кесине ушамагъан ауаз бла татлы шуёхум жюрегин басып тургъан эрттеги тасхасын.

Зухраны хапары

Элде сегиз классны бошап, тюкенчиге окъуп келгенимде, манга жаланда оналты жыл бола эди. Атам тюкенчи эди да, биргесине ишлеп турдум. Уллу Ата журт урушну аллындан ахырына дери баргъан атам, баям, башха жумушну жюрютюрге базыннган болмаз эди, саулугъу тозурагъандан. Ишин а иги билгенди. Хатерли адам эди да, эллиле да бек сюйгендиле атамы. Бюгюн да ол тюкеннге атамы атын атап, «Асадуллахны тюкени» деп, алай сагъынадыла.  

Элде ары кирген, чыкъгъан кёп. Аслан, колхозда зоотехник болуп ишлеген жаш да, кире турду. Атам болмагъан заманда кирип: «Ариу къыз», – десе, мен да къызыл чюгюндюр бола.

Атамы эгечи уста къобузчу эди, Къазийланы Билялны сохтасы. Андан юйренип, къобузчугъа саналып тургъанма.  Кюнлени биринде экиге айланнган эгечими тышына чыгъарадыла да,  аны тоюна элтедиле. Андан къачыргъан эдиле ол зоотехник жашха. Ызымдан олсагъат окъуна жетедиле. Уллу келин, атамы къарындашыны къатыны:

– Не этериксе, къызчыкъ, биз да ма алай баргъанбыз. Ёксюз болса да, окъууу-билими бар. Баш тутмаз жашха ушамайды. Башынгы жарашдыр да къал, – деп, башха умут этдирмейди.

Кичи келин а, къарындашымыкъы, тамата айтханнга сёз да къошмайды. Къошама десе да, анга ким сёз бере эди? Къайынларымдан да бир тиширыу:

– Атасы-анасы жокъ. Ёксюзюбюзню мудах этмегиз, – деп тилеп, жиляды.

Ма алай бла къалдым да къалдым. Онжети жылымда мен не ангылай эдим? Алдандым. Анам кёлкъалды этип, сёлешмей да тургъанды уллу келиннге бир къауум заман.

Къайыным бла бир юйде жашайбыз. Ол юйюрю бла юйню бир жанында эки отоуда, биз да бирси жанында. Къайынымы Ахмат деп бир аламат жашчыгъы да бар. Юй адамы несин айтаса, бир да бир жууушлу. Кеси уа, ма бюгюн да сюеме мен аны, манга асыры иги болгъандан. Къайыным дейме.

Баш ием эртте кетип, кеч къайтады. Бир-бирде кече келмей да къалады – къошда эдим, районда эдим дегенча сылтаула эте. Бир кюн къарындашы уруша тургъанлай, эшитип къояма аны сылтауун.

– Сен биреуню бир ариу сабийин юйюнге келтирип, кесинг а Абу къызындан айырылалмай айланнганынг кишилик тюйюлдю. Къалай  ангыламайса аны?! Элге чыгъаргъа уялама, – дейди къарындашы.

– Бош хапарладыла.

– Бош хапарла эселе, къайда эдинг бюгече?

– Районда.

– Нёгерлеринг тюнене жыйылгъандыла элге. Сен да ала бла бирге эдинг. Бет дегенден затынг къалмагъан кёреме, э жаш!

Ол тиширыу а, Асият, конторда къагъытчы болуп ишлей эди. Дайым юйге сёлешип тургъанды, мен акъылсызны уа эсиме да келмегенди эрими бла аны арасында бир зат болур деп.

 Олсагъат кийинип, юйге кетерге тебирейме. Иймейдиле. Къайыным да тилейди, Ахматчыкъ да, анасы да. Кеси да айтады бюгюнден арысында не да тап болур деп.

Алай а… Бир кече телефон зынгырдайды. «Хо… хау…»  – дегенча эки сёз айтып, Аслан кийинип башлайды.

– Къайрыса?

– Конторгъа чакъырадыла,

– Асиятмы?

– Хоу ма Асият. Тамбла комиссия келеди деп билдиргендиле да, аны юсю бла.

– Мен да барайым. Бир кёрейим ол кече ортада бардырлыкъ жыйылыуугъузну.

– Энди алай да бир этге эдинг! Тур жерингде! – деп, Аслан эшикни тышындан этип къояды.

Танг атаргъа келип, омакъ кийинип, мени да тюкеннге жетдирип, кетеди.  Атам да мудах. Мен да алай. Ол жукъ айтмайды, мен да сагъынмайма.  Эки-юч кюнден кече ортада, сагъат эки бола, биягъы телефон зынгырдайды. Биягъынлай этеди да, кетеди баш ием. Пальтом, аякъ кийимлерим да тыш отоуда къалып, къыш ортада халатымы, жалан аякълай, чарыкъларымы къаплап, терезе бла тюшюп, чабып юйюме барама.

Мен къабакъны тюртюп, арбазгъа кирирге ит юреди да, атам, эшикни ачып, босагъада тохтайды. Анам да къобады.  Юйге кир демейдиле.

– Бизге сормай, кесинг этгенсе кесинге оноу. Къайт ызынга, – деп сюеледи атам.

– Келе-кете тургъандан сюймегеним жокъду. Атанг айтханлай эт. Бизни да уялтма, – дейди анам.

Аланы сууукълукъларын кёргенимде, ма алайлай, жиляй-жиляй, артха къайтама. Тангнга дери жиляп чыкъгъан эдим.  Мени ол халими кёрюп, танг атаргъа жыйышхан Аслан да:

– Энди жюрегинги къыйнамам, – деп сёз береди.

Болсада, ай да озгъунчу, биягъы телефон зынгырдап башлайды, ол да амалсызгъа къалып, адыргы эте турабыз.  Бир кече уа келмей къалады. Сакълайма –  жокъ, сакълайма – жокъ. Ишге барсам, атам да жокъ. Келип, кетип къалгъанды дейдиле. Турама, зат да билмей. Почтачы тиширыу киреди. Ол айтады баш иеми Абу къызы бла Нальчикге жашаргъа кетген хапарларын.  Аны эшитгенимлей, кесими юйге атама. Мен да быстырларымы жыя тургъанымлай, къайыным киреди.

– Келин, бир кесек тёз. Ол бери келмей къаллыкъ тюйюлдю. Келмесе да, мен кесим барып, аны, жер тюбюнде болса да, табып, келтирирме. Кетме,  – деп тилейди.

Къалмайма. Арбазгъа киргенимлей, анам, аллымы тыйып:

– Энди мен ары бир заманда да къайтмам дей эсенг, кел. Алай тюйюл эсе, ызынга айлан, – дейди.

Олсагъатда келиним чыгъады да, къолумда жюгюмю да алады, сора, билегимден тутуп:

– Кел, къызчыкъ, кел юйге, – деп, мени отоугъа кийиреди.

Ишни да къояма, адамладан уялып, эшикге да чыкъмайма. Алай тургъанлай, кесим жангыз болмагъаным билинеди. Анам:

– Ол кяфырны сабийин арбазымда атлатырыкъ тюйюлме! Кетер! – деп тохтайды.

Келиниме район  больницагъа элт муну деп буюрады. Барабыз. Асыры къоркъгъандан, ауузумдан сёз чыкъмайды, санларым къалтырайдыла. Жаны ауруп, келин артха алып келеди. Эр кишилеге зат билдирмейбиз. Анам а урушады:

– Не ары бла бери алып айланаса муну?! Жумушун тынгылы этмей къайтмагъыз экигиз да! – дейди да, экинчи кюн да танг атхынчы тебиретеди.

Жолда бара, манга боллугъу болады – кючден жетдиредиле район больницагъа. Андан шахаргъа… Иги кесек жатып чыкъгъанма. Уф десенг, ауарча эди халим. Кишини кёрюрге сюймей, эшикге кёз къаратмай тургъанма иги кесекни. Артда уа, мени кибикле кёпдюле деп, кеси кесими жапсарып, алай чыкъгъан эдим ишге.

Онтогъуз жыл бола эди манга. Тилегенле дагъыда болгъандыла.  Къол бла берген эдиле ана эгечими къайынларындан бир  иги къарачайлы жашха. Ариу жашадым сегиз жыл аны бла. Сабий а къошулмады. Айланып, къаратып, болмазын билгенимде, халими ангылатып, кесим кетген эдим андан, биреуню жангыз жашын чирчиксиз къалай къояйым деп.

Асланны юйюрю харам этген Асиятны бир кере да кёрмегенме андан арысында. Ала элге келмегендиле анча жылны ичинде, ёлген-къалгъан болса да. Юч сабий ёсдюргенлерин а эшитип тургъанма.  Эки кюн мындан алгъа ол, манга сёлешип:

– Ёле турама. Гюняхлыма сени аллынгда. Жашауунгу бузгъаным ючюн, берген къыйынлыкъларым ючюн кеч мени, – деп тилегенди.

– Кечдингми?

– Айталмагъанма ол излеген сёзлени. «Аллах кечсин», – деп салгъанма телефонну. Ма  алайды мени магъанасыз жашауум. Кимни терслерикме? Кесимими? Жашлыгъымымы? Акъылсызлыгъымымы? Ол туумагъан сабий къалса, къатымда болса, сюерик эдим. Аллах аллай насып да бермеди манга.

Энди мен ангылайма, аны къобузу айтхан кюйле кимни, нени юсюнден болгъанларын. Зухра уа жарыкъ адамды – тёгерекни къобуз сокъгъаны жарытхан.