«Тазалыкъ – саулукъну мурдоруду»

Бир-бирде сууда окъуна вирус болургъа болады. Аладан бири ротавирусду. Аны юсюнден  биз инфекционист Жанна Бербекова бла ушакъ этгенбиз.

-Ротавирус деген не затды, къаллай жукъгъан аурууду ол?

-Ротавирус инфекция (ротавирус гастроэнтерит, аш орун грипп, чеги грипп) – къыйын, чеги инфекцияны тюрлюлеринден бириди. Аны къозгъаучу- жукъдуруучу адамны ротавирусуду. Ол гастроэнтеритни (гастро-аш орун, энтеро-жукъа чеги) башланыуу бла аш орунну бла жукъа чегини хырыуун (слизь) аурутады. Ашарыкъланы эритиучю трактны хырыууну ауругъаны аш-азыкъны жарашуууна бузукълукъ этеди эмда кючлю диареяны  (неда ични ётюую) бла адамны чархындан сууну кетиуюн кёбейтиуге келтиреди.

-Ротавирус инфекциядан кимле аурургъа боллукъдула?

-Жыл санына къарамай, ол кимге да жугъаргъа боллукъду, алай кёбюсюнде уа алты айларындан башлап биржыллыкъ сабийле ауруйдула. Ол кеси да сабий ауруугъа саналады, нек дегенде абаданланы чархлары ротавирусладан игирек къорууланадыла. Сабий кёп жыйылгъан жерледе  ротавирус инфекция къыйын диареяны жаяргъа боллукъду.

-Ауруу не затдан чыгъаргъа, жайылыргъа неда жугъаргъа боллукъду?

-Ротавирусну инфекциясыны чыкъгъан жери ауругъан неда ауругъан да этмегенлей  вирусу болгъан адамды.  Вирус аш орун-чеги трактны хырыулу тышыны клеткаларында кёбейип, адамны кири бла бирге чыгъады.

Абадан адамда ротавирус чегини бир кесек ауругъаны  бла башланыргъа, аны себепли жукъгъан, кесини саусуз болгъанын да билмегенлей, айланып турургъа боллукъду. Кёп кезиуледе ауруу бир тюрлю ышансыз башланады эмда баргъанлай турады. Кёбюсюнде юйюрде неда коллективде инфекция жукъгъан бар эсе, юч-беш сутканы ичинде башхала да кезиу-кезиу ауруп башлайдыла. Инфекциясы болгъан адамдан вирусну жукъмазына кючлю иммунный система болушады.

Кёп кезиуледе аурууну клиника формасы неда барыу халы энтерит эм гастро-энтерит, экинчи кере лактозный азлыкъ (лактозная недостаточность) боладыла.

-Саусузгъа къалай багъаргъа боллугъуну юсюнден айтсагъыз эди?

-Багъыуну баш мураты – инфекцияны адамны чархына жетдирген хаталарына къажау кюрешиудю: дегидратациягъа, токсикозгъа эмда ала бла байламлы жюрек-къан тамырланы, сийдик чыгъыучу системаланы бузулууларына къажау.

Багъыуда бек алгъа регидратация терапия хайырланылады, сорбентлени (активированный кёмюр)  ичерге кереклиси да кёргюзтюледи. Тири ротавирус инфекциягъа къажау кюрешде вирусха къажау хайырлы дарманла  жокъдула. Багъыуну кезиуюнде диетаны къаты тутаргъа керекди: сууда биширилген как ашаргъа, алма компот ичерге боллукъду. Толусунлай сау болгъунчу, сютден этилген ашарыкъланы къояргъа керекди.

-Аурууну жукъдурмазгъа себеплик этерча профилактика амал а бармыды?

- Саулукъ сакълауну Битеудуния организациясы ротавирусха къажау профилактика халда дарман салыуну бардырыргъа кереклисин кёргюзтеди. Бу жугъуучу аурууну алгъадан болдурмазча, бусагъатда клиника сынаудан ётген эки вакцина хайырланылады.

Энчилиги болмагъан профилактика уа санитар-тазалыкъ мардаланы (къолланы жуууп, таза тутуу, ичерге жаланда къайнагъан сууну хайырланыу) сакълауду эмда водопроводда сууну тазалауду, анга хлор къошууду. Ротавирус инфекцияны профилактикасын бардырыуда, айтханыбызча, энчи гигиенаны –тазалыкъны мадарларын сакълагъандан, къолланы жуугъандан сора да, саусузну, башха отоугъа кетерип, кесинлей тутаргъа керекди.

Саусузну халы толусунлай игиге айланнгандан  сора, аурууну узакъгъа созулгъан бир тюрлю хатасы болмайды. Биринчи кере ауругъандан сора (белгилисича, сабийледе) адамны чархында тийишли иммунитет къуралады. Антител симптомну алаша болгъан абаданлада ауруу къайтарылыргъа боллукъду.

-Ротавирус инфекция жукъгъан эсе, ауруу къаллай бирге созулады?

-Ауруу башланып, тёрт-жети кюнден сора саусуз толусунлай иги болуп бошалады: «Аш орунну гриппинден» ауругъандан сора тутхучлу иммунитет къалады, аны себепли бу инфекция жангыдан жугъуп, экинчи кере ауругъанла бек аз боладыла.

-Норовирусну юсюнден айтсагъыз эди. Аны юсюнден да врачла сагъынадыла, биз а ол не зат болгъанын билмейбиз?

-Норовирус инфекцияны жайылыууну баш жолу аш-азыкъ бла угъай, контакт – юй жашау бла байламлыды. Норовирусну билинмеген, жашырын кезиую бир ненча сагъатдан эки суткагъа дериди. Ауруу адамны кёлю аман этип, къусарыгъы келип, суткагъа сегиз кере диарея бла башланады, чархыны температурасы бир кесек кётюрюледи, битеулю интоксикацияны симптомлары, санларыны къарыусузгъа айланнганы, этини териси тюрленнгени, бети кетип, агъаргъаны эсленедиле. Саусузну халы бир ненча кюнню ичинде игиге айланады, алай ол сау болгъандан сора бир айгъа дери андан норовирус жугъаргъа къоркъуу болгъанлай къалады.

-Сора керти да къоркъуулумуду ол алай?

-Былайда алайды деп кишини да къоркъутургъа сюймейме. Алай норовирус бек терк жукъгъанын айтыргъа керекди. Норовирус бла букъуну бек ууакъ затчыкълары окъуна аурууну къозгъаргъа боллукъдула. Вирус бек кючлю затды, терк ёлюп къалмайды. Юйде жюрютюлген, спирти болгъан жууучу затла бла сыйпап кюрешсенг да, аны къурутууну жалчыталмайдыла, ол къургъакъ бузлатыугъа, 60 градусха дери иссиликге да чыдамлыды, жаланда хлорлары болгъан затла бла дезинфекция этилсе, ёледи.

-Бу ауруу барына да бирчамы жугъады, огъесе сайлапмы?

-Норовирус инфекция жыл санлары уллуду, гитчеди деп, кишини да айырмайды. Алай ол бегирекда чархлары къарыусузгъа айланнган адамлагъа, къартлагъа бла сабийлеге къоркъуулуду. Ол хар жерде да жугъады, ауругъандан сора иммунитетни чыгъыууну юсюнден шартла белгисиздиле.

-Бармыды да амал адамны андан кесин сакъларгъа?

-Барды, ол профилактикады. Аны баш мадарлары быладыла: энчи тазалыкъны жорукъларын сакълау, ашардан эм аш-азыкъ хазырлардан алгъа, аякъ жолдан сора къолланы таза жууу, тахта кёгетлени бла жемишлени суу тюбюнде кёбюрек тутугъуз, суу таза болгъанына иги ышанмай эсегиз, къайнатылгъан суу ичигиз. Тазалыкъ – саулукъну мурдоруду.