КЪАБАРТЫЛЫ КЕЛИНЧИК

   Керти хапар

Бизни тийребизге аныча келин келмегенди. Кеси да къабартылы эди, ариу, жаш къызчыкъ. Къоншу жаш аны юйюне келтирген кюн бюгюнча эсимдеди. Кюн мутхуз, булутлу эди. Жауун а, жаууннга да ушамай, жауа эди. Кюз арты жауун. Къызны алып кетебиз деп, жууукълары бир ненча кере келгендиле. Бу жол а аны тамата къарындашы келип, угъай, мен аны мында къоярыкъ тюйюлме, деп сёзню кесгин салгъан эди. Къоншуда къартла, тиширыула да жыйылып, къабартылы къарындашладан келинчигибизни къоярларын тилейдиле. Келинчик ючюн кесибизни сёзюбюзню айтыргъа биз да тебирейбиз. Жолда къабартылылагъа не айтырыгъыбызны, къалай айтырыгъыбызны юсюнден оноу этебиз. Къабартылыла, келинчикни тамата къарындашы, бизни орамны сыйлы къартлары да олтуруп тургъан отоугъа киргенибизлей а, аузубузну да ачалмай тохтайбыз. Тиширыуладан бири къонакълагъа бизни нек жилягъаныбызны юсюнден айтып ангылатады. Къабартылыла, къызыбыз сизни быллай бир не бла кёлюгюзню алгъан болур, гитчегиз, уллугъуз да муну ючюн былай этип деген акъылгъа келдиле.

Бу тийре бизни къызыбызны, быллай бир сюйюп, намысын кёре эсе, аны тырнагъы ачымазлыгъына ийнанама, – деп къабартылыладан бири бизни башларыбыздан сылай, столда тургъан локъумладан, конфетледен хар бирибизге юлешди.

 Ол кюнден сора кёп да бармай, орамыбызда уллу той болду. Къабартылыла, малкъарлыла да бирге тепседиле, туз гыржын, боза бла да сыйландыла. Келинчиг а, биз анга алай айтыучу эдик, жабыу артында тургъан кюнлеринде, бизден юйренип, малкъар тилде сёлешип башлагъан эди. Аны алайлыгъын билгенде, келини келген кюн артыкъ уллу жарымагъан къайын анасы окъуна сейирге къалып:

– Бу бизнича сёлеше да билмез, айтханымы къалай бла ангылатырыкъ болурма деп къоркъуп тура эдим да, керексиз кёре эдим къоркъгъаным, – деп алгъа этген ишлери ючюн уллу сокъурана эди.

 Андан сора жашау кеси ызы бла барып башлады. Биз, сабийле челекле, башха адырла алып суугъа тебиресек, Келинчик да бизни бла атлана эди. Ол бизден он-онеки жылгъа тамата болгъанына да къарамай, анга кесибизни тенгшибизгеча бола эдик. Аллай бир сейирлик, аллай бир иги адам эди ол. Уллула бла – уллуча, гитчеле бла гитчеча. Келинчикни къайын атасы, анасы да аны тюз кеслерини жангыз къызларыча сюйдюле. Ол да алагъа келинлик угъай, къызлыкъ этди. Баш иеси бла татлылыкъларын а айтып ангылатхан къыйынды. Келинчикни игилигин биз, къоншула, бюгюн да унуталмайбыз.

Жашай баргъанда бу жаш юйюрге биринчи жашчыкъ тууду, аны ызындан къызчыкъ, дагъыда жашчыкъ. Сабийчикле да бир добарчыкъла, ариучукъла. Ким айтыр, бу толу юйюр тюйюлдю деп. Сабийле бла бирге уа юйюрге, арбазгъа да къууат келди. Тийреде ол ариу, добар сабийчиклеге къууанмагъан жокъду. Битеу ол иш а келинчикни ахшылыгъындан эди. Сабийле аякъланнганлай, кимин школгъа, кимин сабий садха берип, келинчик ишге чыгъады. Ишлеген а быстыр тикген ательеде этеди. Уста тигиучю эди. Ателье да элде, бизни орамдан узакъ болмай орналыпды. Тийребизде ол бир зат тикмеген хазна адам къалгъан болмаз эди. Биз а, къызчыкъла, бош кезиуюнде аны ишлеген жерине барып, къатында олтуруп, аны бла кёп хапар айта туруучу эдик. Ол бизге быстырны бичерге, тигерге да юйрете эди.

Жылла, бир бирин алышындыра, оза, биз, сабийле энди абадан жашла бла къызла болуп, школну да бошап, бирлерибиз окъургъа, башхаларыбыз да ишлерге кетдик. Энди Келинчик бла да алгъынча алай терк-терк тюбеше турурча онг жокъду. Болсада бизни анга, тийребизде жангыз бир къабартылы тиширыугъа, тартыныуубуз а къалмагъанды.. Жюрегибизде болгъанны аналарыбызгъа, тамата эгечлерибизге угъай, анга аитыучу эдик, аны оюмуна  бек тынгылаучу эдик.Тийредеги тамата къауум да, аны кёлюн алыр ючюн аяп къоймагъанды.

Орамыбызда, тийребизде той неда башха къууанч болса, Келинчик аш отоудан чыкъмаз эди. Ол этген локъумла къалай эсе да башха татыулула эдиле. Андан сора ол аллай кюн къабартылыланы миллет ашларын – либжени, пастаны да этмей къоймаз эди. Пастаны тюйюн къалай тазаларгъа кереклисин мен гитче заманымда андан кёрген эдим. Бир адыр бла суу алып сирнек къыйырын сууда жибите, аны уа тюйню керексиз бюртюклерин терк-терк алып тазалар эди. Келинчик эте билмеген бир зат жокъ кибик эди. Ол быстыр жуууп жайса, анга орамда ётгенле сукъланып къараучу эдиле. Къайын анасы уa келинине асыры махтаннгандан, къууанчын букъдургъан окъуна этмей эди.

 Келинчикни сабийлери ёсюп, ала да бир бири ызындан школну бошай башладыла. Ол заманнга аны къайын атасы да ёлдю. Бир кесекден а келинчикни биринчи жашы, аммаларыны уа туудугъу аскерге къуллукъ этерге чакъырылдыла. Жарлы къарт сюйген туудукъчугъу аскерден къайтыргъа тюгел эки ай къалмагъанда ауушхан эди. Ол аскерге кетген кюн эрттенликде уа туудугъун ашыра къабакъ эшикни аллына жангы жыйрыгъын кийип, акъ гранча жаулукъну да башына къысып, ызындан чыкъгъан эди.

– Жашымы къууанч, жарыкълыкъ бла ашырсам, къууанч бла къайтырыкъды, – деген эди ол.

 Жаш эки жылны къуллукъ этип, сыйлы саугъала да алып, юйге, аммасы айтханча, керти да къууанч бла, къатыннга бир антсызны да алып, къайтды. Туудугъу аммасыны ёлгенин билген да этмеген эди. Къартха, анасына, эгечине да гитче чумадан бла бир саугъала келтиргенди.

Аммасыны сын ташына къапланып, жаш кёп жиляды. Жашау дегенинг алайды. Бирле тууадыла, башхала ёледиле. Буруннгулуланы «Аманны аман бла жуума, жиляуну жиляу бла къуума» деген сёзлери нечик тюздюле. Къартла ол арбаздан кетген бла, алайдан ырысхы, насып, берекет да кетдиле. Келинчикни къайын анасы жылы кюн болса орамда шинтикге олтуруп, ёрге, энишге баргъаныбызны кёрсе, бизге дунияны ариу сёзлерин айтыр эди. Кёзбау этип а – угъай. Аны ючюн а ол тиширыугъа барыбыз да хурмет эте эдик. Анга тийреде таматала: «Ол эр киши акъыллы къатынды»,– деучюдюле. Бир жол а тийреде бир къатын, мен ахча жиялмайма, къалай эсе да тохтамайды бохчамда ахча, деп тарыгъады. Ол къарт а: «Ахшы къыз, мен ахчаны барды, барды, деп жыймагъанма, жокъду, жокъду», – деп жыйгъанма дегени эсимде къалгъанды. Бюгюн да аны ол айтханын унутмайма. Аллай акъыллы оноулары ол къарт къатынны дагъыда кёп эдиле. Бек башы уа ол адамны сёзюн этерге, неда башхалагъа этдирирге унамагъаны эди. Аны къатында адам аузун ачып башлагъанлай окъуна, мен сени не айтырыгъынгы сезип турама, къой, биреуге уру къазма, кесинг ары тюшюп къалыргъа да болурса, дегенин бир кере эшитип къоймагъанма. Хар сёзюн а Аллах кеси биледи, ол кеси терслер керекли кёрсе деп бошаучу эди. Ол жашагъан къадарда эки келинини сёзюн этип, адам эшитмегенди. Келинлеге да келинлик эте эди. Тийреде жашагъанла аланы юйде уллу сёлешген адет болуп билмегендиле. Бир бирни ангылагъан толу юйюр.

Башда сагъыннган эдим, Келинчикни жашы тенгини эгечин алып келеди. Ол кюнден башлап бу огъурлу юйюрге бир бири ызындан тюрлю-тюрлю къаугъала кире башлайдыла. Бизни Келинчигибиз а ол заманнга ауруулу да болады. Аны бир жерини ауругъаны, башхасын алышындыра, ахырында жюреги да къыйнап башлайды. Келинчигибиз больницаладан ыйыкъла бла чыкъмай турады. Болсада бир зат болушмайды. Ахырында аны жюрегин жарадыла. Ма ол кюнден сора Келинчик бир кесек мажалыракъ болады.

Кесим саулукъда къызымы да юйдегили этейим, деп ол аны башха элге эрге береди. Андан сора юйюрге бютюн уллу сууукълукъ, тынчлыкъсыз жашау киреди. Аны башы уа сый эди. Къызы ючюн берген сый. Къыз баргъан юйге кюбюрле, чумаданла толуп, артха уа тыхар-тухур этип, асыры женгилден машинада ары бла бери силкине, къайтхан чумаданла, кюбюрле. Аны алайлыгъын кёрген Келинчикни баш иеси уа, асыры ачыу этгенден, ичип башлайды. Юйде ашаргъа стол артына Келинчиксиз олтурмагъан ол, энди аны бла сёлеширге да кюсемей тохтайды. Жангыз къызын аллайлагъа берлик тюйюл эди.

Къыйынлыкъ кеси жангыз келип къалмайды, дейдиле халкъда. Келинчикни ол жарылгъаны да терсейип, ауруу къозгъалады, халы амандан-аманнга кете башлайды. Аны юсюне уa кичи жашы аскерден келип, ишге тохтамай, аз-аздан ичип, хыпый-сыпый этеди. Тамата жашыны уa сабийи болмай къалады деген акъыл жарсытады. Болсада тогъуз жылдан Келинчикни келинини къарны болады. Энди жашаууну жангыз къууанчы жашыны тюп болмай къаллыгъыды. Туудукъчугъуму кёрюп ёлге эдим, деп анга термиле жашайды. Болсада Келинчигибиз бизни тийреден къаты ауруп, къабарты элге, ата юйюне, къарындашларына кетеди. Ол жыл бизни гитче тийребизге кимни кёзю тийген болур эди, – кёп ахшы адам ёлюп кетди. Аланы ичинде жаныбыздан сюйген Келинчигибиз да… Бизни тийребиз къара кийген эди. Ала бла бирге уа тийреден кёп ахшы затла: берекет, ырысхы бек башы уа бир бирге таза ниет тутуу, бир бирни къууанч, къыйын кюнюнде да бирге болуу, билеклик этиу да.