Аты бюгюн да жигитлени арасындады

Габоланы Исламны жашы Хапис Чегем ауузунда аты айтылгъан  жашладан бири болгъанды. Аны билгенле жигитлигини, ётгюрлюгюню да юсюнден айтып тауусалмайдыла. Мени атам да таныучу эди аны. Хаписни туугъан келини Нану да кёп хапар айтханды аны юсюнден.

Эсгериулеге кёре, ол, уруш башланып, немисли фашистле Чегем ауузуна киргенлеринде, партизанланы алчылары болуп, иги кесек душманны къыргъандыла. Бир къауум адам болуп, фашистлени алларын сакълап туруп, уруш ачып, таугъа иймегенлени санында  Хапис да бар эди. Аны биргесине экиге айланнган къарындашы Габоланы Мусос да болгъанды. Халкъны айтыууна кёре, была экиси да бийик ёсюмлю, субай санлы, намыс-сый алгъан жашла эдиле.

 Фашистле партизанлагъа къажау уллу каратель отряд жибередиле. Аны Хапис жыйыны да эшитеди, алай, иш къысха болгъаны себепли  кётюрюлюп кеталмайды. Ол заманда  ачы  къазауатха киредиле.  Немислиле,  партизанла тургъан жерни аяусуз атдырып, тёгерекни къара букъугъа алдырадыла. Ол кезиуде бу жерледе ташны, агъачны да иги билген, жигитлиги,  кишилиги бир тюрлю мардагъа сыйынмагъан Мусос, бир таш артындан башхасына  кийик кибик секире,  къаты сермешеди.  Бирси жанындан а Хапис аяусуз от ачады, башха жашлагъа уа агъачха кетерге буюрады. Иги кесек уруш этгенден сора, Хаписни патронлары бошалып,

ахырында  фашистлени къолларына тюшеди.
Бюгюн  да Тёбен Чегемде жашагъан жюз жылгъа жетген  Габоланы Аслан, ол заманда кеси кёзю бла кёргенни эсине келтире, былай айтады:

 -Бирле ата журтлары ючюн жан бере тургъан заманда, бирле, кеслерин къоруулай , фашистлеге къул болгъанланы да кёргенбиз. Бизде полицай болуп тургъан биреу немислиле бла бирге Хаписни ат арбада  эл ортасына келтирип атханына шагъатма. Жашны аягъы-къолу байланып тура эди ансы, ол алагъа кесин хорлатырыкъ тюйюл эди. Элчиле битеу ачыу этген эдиле Хаписни фашистлени къолларына тюшгенине.Барыбыз да тишлерибизни къаты къысып сюеле эдик. Алайда, биз да кёре, башха кёп партизанла бла бирге Хаписни  машинагъа жюклеп алып кетедиле.

Аланы барын да Нальчик къыйырында илишаннга сюегендиле. Алайда алагъа аталгъан уллу эсгертме да  барды. Немислиле, ушкокланы да тиреп: «Экишер-экишер чыгъып, ич кийимлеригизге дери тешинигиз»,  -деп, буйрукъ бередиле. Сора чыкъгъанны ёлтюрюп,алайда уругъа ата  келедиле. Кезиу Хаписге бла Гочияладан бир жашха жетгенде : «Акъыртын  тешин,  ёллюк эсек да, быланы бир-экисин къората кетеийик», -дейди. Нёгери базынмагъанын сезип, сапогларын тешип, бир жанына атама дегенча этип, бир сапогу бла бир фашистни, бирси бла да экинчини уруп, агъызып, кеси уа арлакъда сюелип тургъан машиналаны артларына бугъуп къачады.

Муну ызындан боладыла, жаралы этедиле. Къыш  къыямада  жалан аякълай  Кенже тийресине дери жетеди. Амалы тауусулуп, жашауундан да тюнгюлюп , элни къыйырында  кёпюр тюбюнде излемей къоярыкъ тюйюлдюле  деп, андан бир жанында чырпы тёбени артына сойланады. Фашистле кёпюрню озгъанлай, Хапис  аны тюбюне киреди. Ала, аны тапмай, артха айланнгандыла. Хапис а Шалушка элге барып, анда бир мал оруннга кирди.  Асыры сууукъдан, аякъларын мал кирлеге иш да сугъуп  кюрешди.  Юсю-башы да къан жугъу, амалы болмай, мал орунну иесини эшигин къагъады. Ол а, аны ол сыфатын кёргенде, къоркъуп, эшикни аллындан этип къояды, иймеди муну юйюне.  Алайдан  жаш Яникойгъа барады. Жигит Бойсолтанланы Алимни атасы Юсюп Хаписни анасыны къарындашы эди. Ма анда анга багъадыла.

-Алда айтырымы артда айта турама, -дейди Аслан, хапарын андан ары бардыра. - Хапис уста мал доктор болуучу эди. Яникойда мал доктор Геграланы Амырбий бла да ала шуёхлукъ, жууукълукъ да  жюрютгендиле. Аны  жараларын бакъгъан да Амырбий болгъанды.

Кюнлени биринде  Юсюплагъа кече биреу келеди. «Къонагъыгъыз болгъанын биледиле, эшитдиргендиле, бюгече окъуна мычымай кетеригиз», -деп кетеди. Ол полицай болгъанлыкъгъа, эллилерине  хата келирин сюймей эди. Кече бла Хаписни  Зыгытлы деген бир сыртха къачырадыла. Анда биягъы Геграланы Амырбий (ол дуниясына жарасын) Тёбен Чегемде  мал доктор болуп тургъан Аппайланы Татыудан  дарманла ийип, аны ёлюмден къутхаргъан эди.

Малкъар халкъ кёчюрюлгенде уа,  Хапис  Мерке  шахаргъа тюшеди.  Аны жигитлиги мында да айтыла башлайды.  Партизан болуп , тутулгъан да этип , бу илишандан къалай бла къачды? Шпионду,  баям, дегенле болдула . Келип, мынга соруу эте турдула. Бир кюн биягъы следователь келип, намысын сындырырча сёзле айтханда,  Хапис, шинтикни сермеп, аны  уруп  жыгъады. Тутхан да бир этген эдиле, алай артда, аны тюзлюгюн билип, ийген эдиле ансы . 

Къазахстанда да мал доктор ишин бардырып тургъанды. Ишин уста билгени себепли махтаулагъа да тийишли болгъанды. Не уллу жумушну, оноуну да Хаписсиз этмеучю эдиле. Намысы бийикде жюрюгенди, ол келгенде, уллу къуллукъчула, ёрге къобуп, сый бере эдиле .  

Къыйынлыкъладан къутула келип, жигит улан хайт деген заманында Къазахстанда  таукел ишине бара тургъанлай,  сокъур чегиси атылып ёлгенди. Аты уа бюгюн да жигитлени, алчыланы арасында  айтылады.