Шошлукъну чюйреси

Алийланы Шахарбий атлы Къарачай къырал драма театрда Ёлмезланы Мурадинни «Шошлукъну чюйреси» деген чыгъармасына кёре салыннган сахна оюн кёргюзтюлгенди. Аны Къулийланы Къайсын атлы Малкъар къырал драма театрны баш режиссёру Атмырзаланы Магомет салгъанды.  Аны юсюнден бизге журналист Сараккуланы Асият билдиргенди.

Пьеса 2011 жылда жазылгъанды, уллу тарыхы да барды. Анга Къалмукъда, Дагъыстанда да къарагъандыла. Али Шогенцуков атлы Къабарты къырал драма театрда салынып, 2017 жылда Нальчикде «Южная сцена» атлы театр фестивальда кёргюзтюлгенинде, эм иги миллет пьесагъа саналгъанды. Кесаматчыла, жюриге киргенле да, сейирге къалып, Кавказда быллай къужур ишле бармыдыла, дегенлери эсимдеди. Жарсыугъа, арт жыллада таматаланы бла гитчелени араларында чюйрелик, адет-тёрелени малтанып баргъанлары, элледе ишсизлик, наркомания, жууукъ адамланы араларында юй, жер, мюлк ючюн талашыу шартла бардыла. Аны юсюнден айтады Мурадин чыгъармасында. Бир юйюрню алып, къызгъанчлыкъ, адепсизлик адамны къаллай бетсизликге, налат берирча  чекге келтирлигин  кёргюзтеди. 

Быллай ишле бизде жокъдула, аланы сахнадан кёргюзтюрге жарамайды, деген оюмланы да эшитгенбиз. Театрны баш борчу бюгюннгю кюнню кёргюзтюудю: аны жарсыуларын, къууанчын, умутун да. 

Тукъум чюйреликлени сахнагъа чыгъаргъан тынч тюйюлдю. Аны ючюн анга келишген тил, амал табаргъа керекди. Режиссёр Атмырзаланы Магомет суратчы Бегеуюлланы Марат бла, актёрла бла да аллай тил тапханды. Тагъылып тургъан «къабыргъала» адам сюйюп жашагъан, энчи тарыхы болгъан юйню хапарын айтадыла. Юй керекле, агъачдан ишленнген стол, шинтикле, сауут-саба, агъач сенек, четен, тегене, балта, жипле – бары да къарачай-малкъар халкъны турмушун, буруннгу тарыхын да ачыкълайдыла. 

Ол башында сагъыннган белгиле пьесаны, оюнну жигитлерине да ётедиле. Къартла – Дауут бла Назифа – къарачай-малкъар халкъны эр кишилеринде бла тиширыуларында болгъан эм иги ышанланы жыйышдырадыла. Аланы жашлары, къызлары, келинлери адамны юсюнде къужур къылыкъланы сыфатлайдыла. «Телиден туура сёз» дегенлей, эл телиси Огъурлу (Дотдуланы Энвер), хар нени алгъадан билип, бир тюрлю элберле бла айтды сёзюн. Пьесада болмагъан, режиссёр кеси оюннга кийирген къара кючню – Ибилисни (Родион Унаджев) – сыфаты битеу барыны да аманлыкъларын бирикдирип къояды. Ол жигитлени кесини жолуна тюртеди. Ахырында юйню оюлгъаны – ол да белгиди. Былайда Ибилис къууанч, хорлам тепсеуюн тепсейди. 

Жаш адамла, иги жашаргъа сюйюп, элде юйлерин сатып, къарт аталарын бла аналарын шахаргъа кёчюрюрге сюйген умутлары – ол «баш кёмюгюдю» спектакльни. Терендеди баш оюму, магъанасы да. Къарт Дауутну сёзлеринде, этгенинде да чирчигин сакъларгъа кюрешгенини, аппасы ишлеген юйню туудукъларына къояргъа сюйгенини сылтауу да терендеди. «Мен бир кере айырылгъанма юйюмден, тауларымдан, арбазда ташха абыныргъа излей эдим», – дегени бюгюнлюкде къуру бир юйюр, тукъум неда туугъан журт бла байламлы болуп къалмай, битеу да халкъгъа къатылады. 
Оюнда хар сурат терен оюмланып салыннганды: къарт кишини (Темрезланы Руслан) бла къатынны (Къоркъмазланы Фатима) биринчи кёрюннгенлери, аланы бирге татлы жашагъанларын ачыкълай, туудукълагъа тансыкъ болгъанларын айтады.

Жашлары, къызлары да юйдегилери, сабийлери бла да келгенлери байрамгъа бурулургъа керек эди, алай… бу суратдан сора юй оюла тебирейди, Дауут бла Назифа, кёз аллыбызда къартая, къызлары бла келинлери огъурсуздан-огъурсуз бет ала. Эр кишиле уа, жашаудача, «экинчи пландадыла». Жашлары (Айбазланы Мусса) атасына бла анасына сёзюн окъуна кючюн-къарыуун жыйып айталмайды. Ол борчну андан эсе къайда жигит эгечине (Алийланы Фатима) къояды. Киеулери (Ёзденланы Зураб) иги жашдан къалдыргъаны жокъду, алай ол бу болумну тюрлендираллыкъ тюйюлдю – юйде башчы къатыныды. Эр кишиле, оноуну къолдан ычхындырып, ол тиширыулагъа къалып, ала да бири бирине эришип, уллу-гитче, къайын–келин, эр киши-тиши деген халкъны не заманда да халкъ этип тургъан адет-тёреле, ангылаула магъаналарын тас этип, учуз болгъанлары сахнада туура ачыкъланнганды. Андан эди залда олтургъанланы тохтамай кёз жашларын сыйпагъанлары, сахнада болгъаннга жарсып, теренден ахтыннганлары да.

Жаш тёлю уа? Студент жаш Азретни (Мукаланы Шамил) кесине асыры бек базынып, наркотикле бла тутулгъаны, къартланы ахырларына таяндырып, эгеч бла къырындашны да жау этеди. Жаш къызны Инессаны (Салпагъарланы Земфира) юсюнде автор, театр да саякълыкъ, андан башха къужур ишле да элледе жайылып баргъанларын кёргюзтедиле. Алыкъа сабийлиги юсюнден кетмеген, тазалыгъы бла анасына угъай, аммасына ушагъан Айгюлню (Тотуркъулланы Радима) сыфаты, оюнну ахырында сахнада жанып къалгъан чыракъ да игиликге, тамблагъы кюннге ышаныуну белгисидиле. 

Атмырзаланы Магомет быллай ауур, алай терен магъанасы болгъан Ёлмезланы Мурадинни драмасын къарачай театрны сахнасында салгъаны бла актёрлагъа да туудургъанды иги умутла. Барына да ишни юсюнде къыйналыргъа тюшген эсе да, премьерада ол къыйын зыраф болмагъаны кёрюннгенди. Андан эди экинчи кюнню эрттенлигинде къараучула сёлешип: «Жангы оюнну дагъыда бир ойнасагъыз эди», - дегенлери.